Hadisleri Kur'an'a arz etmek ne demektir?

Hadisleri Kur'an'a arz etmek ne demektir?

Kur'an-ı Kerim ve Sünnet’in aynı kaynağa dayandığı, ikisinin de vahiy olduğu Hz. Peygamber (asv)’in hata üzere devam etmeyeceği gibi hususları göz önünde bulundurduğumuzda, ikisinin de birbirine zıt olmayacağı hakikati ortaya çıkar.Bu sebeple Hz. Peygamber (asv)’e isnad edilen her şeyin Kur'an-ı Kerim’e uyup uymadığı meselesi gündeme gelmiştir. Bazıları, "Biz rivayet edilen hadislere bakarız, eğer Kur'an’a uygunsa alırız, değilse almayız." diyor ve bu iddialarına da hem Hz. Peygamber (a.s.v), hem de sahabe uygulamalarından deliller getiriyor.Peygamberimiz (asv)'e isnad edilen, “Benden size gelen şeyi Allah’ın Kitabına arzedin. O’na uygunsa ben söylemişimdir. Şayet ona uygun değilse ben söylememişimdir.”(1) Sözünü esas almışlar ve herhangi bir hadisin sıhhatine hükmetmek için Kur'an’a uygunluğunu şart koşmuşlardır. Bu anlamda yapılan işe “arz” denilmiştir.Arz fikrinin, Arz hadisine dayanarak, Hz. Peygamber (asv)’e dayandıranlar olduğu gibi, bu hadisi zındıkların uydurduğunu, dolayısıyla mevzu olup amel edilemeyeceğini savunanlarda vardır.Peygamberimiz (a.s.v) bazı durumlarda bir hükmü söyleyince arkasından o hükümle ilgili bir ayet okumuştur(2). Bu tarz bir uygulama hadislerin Kur'an’a arz edilmesine dayanak kabul edilmiştir. Arz olayını kabul etmeyenler ise bu rivayetlerin müdrec(3) olduğunu dolayısıyla konuya delil olamayacağını söylerler.Hz. Ömer (ra)’in, Fatıma bnt. Kays’ın rivayetine “Biz unutup unutmadığını bilmediğimiz bir kadının sözüyle Allah’ın Kitabını ve Resulünün sünnetini terk edemeyiz.”(4) sözünü ele alıp, sünneti Kur’an’a arz ederdi denilmesini düşünmek gerekiyor. Zira, bütün hadislerin yeniden gözden geçirilip Kur'an’a uyanlar alınmalı uymayanlar atılmalı anlayışı ile Hz. Ömer (r.a)'ın bu tavrı birbirine zıttır. Hz. Ömer (r.a) ilk defa duyduğu bir sözü Kur'an ve sünnetin tamamına bakarak değerlendiriyor. Arz anlayışını aşırılığa görütenler ise sünnetin kaynaklığını reddedecek bir uslupla yaklaşıyorlar.Bazı hadislerin Kur'an’a arz edilmesini benimseyenlerin gösterdikleri delillerden biri de Hz. Aişe (r.anha) validemizin bazı uygulamalarıdır. Zerkeşi, onun sahabeye olan bazı reddiyelerini bir eserde(5) toplamış, bunlardan bir kaçı şöyledir.Ebu Hureyre (r.a) ın rivayet ettiği “Veled-i zina, üç şerlinin en şerlisidir.”hadisini duyunca, "Allah Ebu Hureyre’ye rahmet etsin. O hadis bir münafık hakkındadır ki, Resulullah’a çok eziyet ediyordu. Onun kim olduğunu sordu, “veled-i zinadır.” dediler. O zaman işte böyle buyurdu. Yoksa Kur'an; “Kimse kimsenin günahını yüklenmez” derken, Resulullah nasıl böyle buyurur."(6). Yani zina eden kadın ve erkek suçludur. Zina mahsulü bir çocuğun suçu yoktur.Dikkat edilirse, Hz. Aişe (r.a) önce olayı tashih ediyor, ve yanlış anlaşıldığını ifade ediyor, sonra da Kur’an ile Sünnet’in bütünlüğü, aynı kaynaktan geldiği açısından birbirine zıt olmayacağını ifade içinde sünnette gelen hükme uygun bir ayet zikrediyordu.Aişe (r.a) validemiz sadece sahabeye değil bazen Hz. Peygamber (a.s.m)’a da soruyordu. Nitekim, bir defasında Peygamberimiz (a.s.m), “Hesaba çekilen kimse mutlaka helak olmuştur.” buyurur. Hz. Aişe (r.a) “Allah beni sana feda etsin Ya Resulallah! Allah “Kimin kitabı sağından verilirse, o kolay bir hesap ile hesaba çekilmiştir.”(7) buyurmuyor mu?" deyince, Peygamberimiz (a.s.v) “O, Allah huzurunda olmaktır. Kimin hesabı münakaşalı geçerse, o helak olmuştur." buyurarak,(8) konuya açıklık getirir.Bu misal manidardır. Hz. Aişe (r.a) kendine ulaşan bir rivayeti Kur’an’a arz etmemiş, Hz. Peygamber’in (a.s.m) hükmünün Kur’an ile uyumunu anlayamadığı için bunu bizatihi Hz. Peygamber’e (a.s.m) sormuştur. Bu da bize konunun farklı bir boyutunu gösteriyor. Dolayısiyle Sünnet-Kur’an bütünlüğünü anlayamayan birinin itirazını, başkası rahatlıkla çözebilir. Bu da bize konunun göreceliğini gösteren bir husustur.2. Arz ile İlgili GörüşlerHadislerin Kur’an’a arz edilmesi gerekir, diyenler ve bu anlayışlarına getirdikleri deliller veya arz edilmesi doğru değildir diyenler ve buna getirdikleri deliller bizim açımızdan konumuzu fazla ilgilendirmiyor. Bu sebeple delillerin tafsilatına girmeyi lüzumlu görmediğimizden(9), bu konuda alimler arasındaki bazı görüşleri ve uygulamalarını vermeyi daha uygun buluyoruz.Hadisin Kur'an’a arzının bir usul olarak geliştiği mezhebin, Hanefi Mezhebi olduğu savunulur. Ancak mezhebin anlayışını değerlendirmeden peşinen böyle bir hükme varmak bizi yanıltabilir. Mesela, arz meselesini kabul edenler, sünnet, Kur’an’a aykırı olamayacağından onun hükmünü de kayıtlamayacak ve tebliğ etmeyecektir. Halbuki, Hanefi Mezhebi imamı başta olmak üzere(10), sünnetin Kur’an’a göre konumu şöyle açıklanır:a) Sünnet, Kur’an’ı takviye eder.b) Sünnet, Kur'an’ı tefsir edip açıklar.c) Sünnet, Kur’an’ın bir hükmünü tahsis eder.(11).Ancak sünnetin Kur'an’ı neshi veya tahsisi için mütevatir veya meşhur olması lazımdır. Kur'an’ın hükmüne muhalif olan haber-i vahidler ise onun hükmünü değiştiremez. İşte "Hanefilerin sünneti Kur'an’a arz ediyor" dedikleri hadisler bu çeşit hadislerdir. Buna Hanefi usulcüleri manevi inkıta diyorlar(12). Şu halde Hanefi uleması sünnetin Kur'an’ı takviye ve tefsirinde bir sınır getirmeksizin hadislerle amel ediyorlar, ancak Kur'an’ın hükmünü değiştirecek veya tahsis edecek bir hadis olursa, bu durumda onun mütevatir veya meşhur olmasını şart koşuyorlar(13). Bu açıdan hemen Hanefiler de sünneti Kur’an’a arz ediyorlardı, deyip geçmek doğru değildir.İmam Malik de sünnetin üç fonksiysonunu aynen benimser(14). O’na göre haberi vahidler bile bazen Kur’an’ın umumunu tahsis eder, mutlakını takyid edebilir. Hele Medine Ameli ile desteklenirse daha da kuvvetlilik arzeder. Hatta rü’yet ile ilgili hadisleri Kur'an da geçen “O gün bir takım yüzler, Rablerine bakıp parlayacaktır.” ayetine uygun görerek, söz konusu hadisleri reddedenleri Kur’an’a uymamakla itham etmiştir(15). Eğer haberi vahidlerin bazı durumlarda Kur’an’a muhalefeti nedeniyle reddedilmesine arz denilirse, bu manada bir arzın İmam A’zam ve İmam Malik’te varlığını söyleyebiliriz.Hadislerin Kur’an’a arz edilmesini gösteren rivayete mevzu diyen İmam Şafi ise(16), sahih hadislerle amel etmenin Allah’ın emri olduğunu, böyle bir hadisle amel etmeyenin aklını kaçırmış olacağını belirtir(17). Bu sebeple sünnet, Kur’an’ı tefsir ve takyid etmekle beraber, Kur’an’nın bir nas getirmediği konularında da müstakil hüküm koyar. Sünnetin koyduğu hükümler zahiren Kur'an’a muhalif görünse bile bu durum maksadın tayinine delalet eden karinelerin bilinmeyişindendir,(18)der.İmam Şafii’nin, Peygamber Efendimiz (asv)’in sünnetini, Kur'an’dan anladıklarıdır, diye açıklaması son derece önemlidir. Bu sebeple sünnetin Kur'an’a olan zıtlığını bahane ederek reddetmeyi cahillik saymıştır(19).Ancak bütün bu değerlendirmeleri sahih hadis hakkındadır. Şayet hadis şaz olursa bu durumda onun Kur'an’a zıt olması durumda onunla amel edilmez(20). Bu durumda sahih hadislerin Kur'an’a muhalif gibi görünen hükümleri, karineleri bilindiği zaman onların birbirine zıt olmayacağı anlaşılır; ancak rivayet şaz ise bu durumda muhalefet dikkate alınarak onunla amel edilmez. Öyleyse İmam Şafii’nin şaz rivayetlerin Kur’an’a ziyade hüküm getirmesi durumunda O’na hükmen arzettiğini söyleyebiliriz.İmam Şafii gibi düşünen Ahmed b. Hanbel’de Kur’anın zahiri ile sünnet reddedilmez. Zira Kur’anın manasını ve delaletini sünnet tayin eder. Bu yüzden Kur’anın umumuna muhalif diyerek hadis reddedilmez. Böyle bir hadis, aslında Kur'an’ı beyan ve tefsir etmiştir,(21)der. Şu halde O’na göre sünnet-Kur’an bir bütündür. Görülen muhalefet zahiridir; izah edilebilir. Bu sebeple Kur’an’a muhalif bahanesiyle hadis terk edilemez.Sünneti Kur’an a arz bahanesiyle reddetmenin doğru olamayacağını, sünnetin Kur’an’ı açıkladığı, tefsir ettiği gibi onda bulunmayan bazı hükümler koyabileceği, bu sebeple zahiri muhalefet sebebiyle hadislerin reddedilmeyeceğini, zira her ikisinin de kaynağının vahiy olduğundan birbirine zıt olmayacağını, zahiri zıtlıkların ise mutlaka bir izahının olduğunu söyleyen başka alimler de vardır. İbn Hazm, İbn Ebi Şeybe, Suyuti, İbn Abdi’l-Berr, Kurtubi, Şevkâni, Sağani, Fettani, İbnü’l-Arrak, Alilyyü’l-Kâri(22) bunlardan bazılarıdır. Hususan mevzuat yazarları, arz rivayetine mevzu diyerek sünnetin Kur’an’a arzedilmesine temelden karşıdırlar.Ancak, özellikle şaz ve zayıf rivayetlerin hükme medar olduğu durumlarda, Kur’an’a ve sahih sünnete arz edilmesini uygun buluyoruz. Nitekim yukarıda yaptığımız izahlardan hareketle onların da ismen olmasa da fiilen bu işe başvurduklarını görmekteyiz. Zaten arz olayına temelden karşı çıkan alimlerimizin de kastı bu olsa gerek. Onlar, Kur’an’a muhalif bahanesiyle sahih sünnetin terk edilme endişesini dile getirmişlerdir, denilebilir.Arz rivayeti mevzu kaynaklarda geçmekle beraber, muteber eserlerde de mevcuttur(23). Bu sebeple kökten atmak yerine belli bir zemine oturtmanın daha faydalı olacağını düşünüyoruz. Bize göre sahih hadisin şartlarını taşıyan rivayetleri değil de, şaz veya zayıf rivayetlerin Kur’an’a ziyade getirmesi durumunda fiili bir arz uygulamasının yapılması daha uygun olacaktır. Nitekim fakihlerimizin de yaptığı budur.Diğer taraftan, hadislerin tamamını, sil baştan Kur’an’a arz edip onun süzgecinden geçirme bahanesiyle bir çok sahih hadisin yok edilmesini de(24) tasvip etmiyoruz. Bu bizi sünnetsiz Kur’an anlayışına götürür. O zaman Kur’an’ın canlı tefsiri olan ve Hz. Peygamber (asv)'in hayatını yansıtan sünnetin yerini başka anlayış ve sistemlerin doldurması kaçınılmaz olacaktır.3. Hz. Peygamber’in Hayatının Kur’an’a ArzıHadislerin Kur’an’a arz edilmesi, bu sebeple de bazı rivayetlerin O’na muarız olmasından dolayı reddedilmesi ve bunun daha da ileri götürülerek, bütün rivayetlerin Kur’an’ın süzgecinden geçirilmesi gerekir anlayışıyla Hz. Peygamber (a.s.v) adına bize intikal eden her şeye bir şüphe iras...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın