Fıkıh alimleri ve eserleri hakkında bilgi verir misiniz?

Fıkıh alimleri ve eserleri hakkında bilgi verir misiniz?

Fıkhın temel kaynakları, diğer ana İslâmî ilimlerde olduğu gibi Kur’ân-ı Kerîm ile Hz. Peygamber’in sünnetidir.Fıkhın temel kaynakları, diğer ana İslâmî ilimlerde olduğu gibi Kur’ân-ı Kerîm ile Hz. Peygamber’in sünnetidir. Genel tefsir kitapları yanında özellikle ahkâm âyetlerinin tefsirine dair “ahkâmü’l-Kur’ân” türündeki eserler bu konuda önemli malzeme ihtiva etmektedir. Bunlar arasında Tahâvî, Cessâs, Kiyâ el-Herrâsî ve Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin aynı adı taşıyan eserleri meşhurdur (bk. AHKÂMÜ’l-KUR’ÂN). Sünnete gelince, bütün hadis kitapları fıkıh için birer kaynak olmakla birlikte Kütüb-i Sitte başta olmak üzere fıkıh bablarına göre düzenlenen “sünen” türü kitaplar hadislerden fıkhî hükümler çıkarma konusunda ilk sırayı alır. Asıl gayeleri sahih hadisleri bir araya getirmek olan bu tasnif dönemi kaynaklarından sonra Tahâvî’nin Şerĥu Meâni’l-âŝâr’ı ve Beyhakī’nin es-Sünenü’l-kübrâ’sı gibi mezhep fıkhına dayalı hadis kitapları kaleme alınmıştır. Bunlardan başka sahih hadis kaynaklarından derlenen ahkâm hadislerine dair eserler de telif edilmiş olup İbn Hacer el-Askalânî’nin Bulûġu’l-merâm’ı ile Şevkânî’nin Neylü’l-evŧâr’ı en yaygın olanlarıdır (bk. FIKHÜ’l-HADÎS). Fıkha dair ilk eserlerin I. (VII.) yüzyılın sonlarıyla II. (VIII.) yüzyılın başlarında yazılmaya başlandığı bilinmekle birlikte bunlardan yalnız Süleym b. Kays el-Hilâlî’nin bir eseri, Katâde b. Diâme ve Zeyd b. Ali’nin hacca dair birer risâlesiyle yine Zeyd b. Ali’nin çeşitli fıkhî konuları ihtiva eden el-Mecmûu bugüne ulaşmıştır (Sezgin, I, 398-399). II. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren ise fıkıh mezheplerinin teşekkül etmeye başlamasıyla birlikte mezhep imamlarına ait görüşlerin derlenerek belli bir sistematik içinde düzenlendiği ve önemli hukukî metinlerin ortaya çıktığı görülmektedir. Bu ilk kaynaklarla onlara dayanan temel metinler ve bunlar üzerine yapılan çalışmalar hakkında burada genel bir bilgi verilecektir (fıkıh ilminin, şer’î hükümlerin dayandığı kaynaklar ve bunlardan hüküm çıkarma usullerini konu alan dalı ve bu alanda oluşan literatür için bk. USÛL-i FIKIH). Hanefî Mezhebi. Hanefî mezhebinin kurucusu Ebû Hanîfe (ö. 150/767), muhitinde karşılaşılan meseleler ve bizzat kendisine yöneltilen sorularla ilgili olarak hayatı boyunca birçok ictihadda bulunmakla birlikte bunları yazmadığı gibi ictihad metodunu açıkladığı herhangi bir kitap da kaleme almamıştır. Ona nisbet edilen eserler genellikle akaidle ilgili olup doğrudan fıkhî konulara hasredilmemiştir. Ebû Hanîfe, fıkhî meseleleri ders halkasında talebeleriyle birlikte ele alıp tartıştıktan sonra ortaya çıkan çözümleri onlara yazdırıyordu. Talebelerinden Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin (ö. 189/805) derlediği ve ondan da tevatür ve şöhret yoluyla nakledildikleri için “zâhirü’r-rivâye” (el-usûl) olarak anılan el-Aśl (el-Mebsût), ez-Ziyâdât, el-Camiu’l-kebîr, el-Câmiu’ś-śaġīr, es-Siyerü’l-kebîr ve es-Siyerü’ś-śaġīr adlı eserler Hanefî fıkhının ilk ve en güvenilir kaynaklarını oluşturur. Bazıları defalarca basılan bu eserlerden özellikle ez-Ziyâdât, el-Camiu’l-kebîr, ve el-Câmiu’ś-śaġīr üzerine yapılan birçok şerhin önemli bir kısmı yazma halinde bugüne ulaşmıştır (Sezgin, I, 422-431). Devletler hukukuyla ilgili konuların yer aldığı es-Siyerü’l-kebîr’in Şemsüleimme es-Serahsî tarafından yapılan şerhi burada özellikle anılmalıdır (I-V, Kahire 1971). Hanefî mezhebinde el kitabı mahiyetinde ilk eser Ebû Ca‘fer et-Tahâvî’nin (ö. 321/933) el-Muħtaśar’ıdır (Kahire 1370). Ebû Hanîfe ve iki talebesi Ebû Yûsuf ile Şeybânî’nin görüşlerinin özet halinde yer aldığı eserde, aynı zamanda bir müctehid olan müellifin kendi görüş ve tercihlerini de belirtmesi önem taşır. Hâkim eş-Şehîd (ö. 334/945), Şeybânî’nin adı geçen altı kitabındaki görüşleri derleyerek el-Kâfî adlı eseri meydana getirdi (yazma nüshaları için bk. Sezgin, I, 443). Şemsüleimme es-Serahsî (ö. 483/ 1090) bu eseri el-Mebsût adıyla şerhetti (I-XXX, Kahire 1324-31). el-Mebsûŧ Hanefî fıkhının temellendirildiği, bu mezhebe ait görüşlerin delillerinin açıklandığı ve sistemli bir tahlilinin yapıldığı ilk ve en hacimli eserdir. Kudûrî (ö. 428/1037), Hanefî mezhebinin en meşhur el kitaplarından biri olan el-Muħtaśar’ı telif etti. Birçok defa basılan (Delhi 1847; İstanbul 1281, 1309; Lahor 1870; Kazan 1890; Bombay 1303) ve çeşitli dillere tam ve kısmî tercümeleri bulunan eser üzerinde otuz civarında şerh vb. çalışma yapılmıştır. En yaygın şerhleri Haddâd’ın el-Cevheretü’n-neyyire ve es-Sirâcü’l-vehhâc’ı ile Meydânî’nin el-Lübâb fî şerĥi’l-Kitâb’ıdır (Sezgin, 1, 452-455). Kudûrî’nin eseri Hanefîler arasında, İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî’nin er-Risale’sine Mâlikî çevrelerinde atfedilen bereket ve saygınlığa sahip olup yine Mâlikî mezhebinden Halîl b. İshak el-Cündî’nin el-Muħtaśar’ı gibi “el-Kitâb” diye de anılmaktadır. Alâeddin es-Semerkandî’nin (ö. 539/ 1144) Tuĥfetü’l-fuķahâ adlı eseri (nşr. M. Zekî Abdülber, I-1I1, Dımaşk 1377/ 1958), Kudûrî’nin el-Muħtaśar’ına dayanmakla birlikte o zamana kadar kaleme alınan eserlerden farklı bir sistematiğe sahiptir. Semerkandî’nin talebesi olan Kâsânî (ö. 587/1191) bu eseri tertip ve metot bakımından örnek alarak Bedâiu’ś-śanâii (I-VII, Kahire 1327-1328; I-X, Kahire 1972) telif etti. Hanefî tabakat kitaplarında bu eser Tuĥfe’nin şerhi olarak gösteriliyorsa da aslında klasik şerhlerle benzerliği bulunmayan Bedâi orijinal bir eser olup gerek muhteva gerekse metot bakımından Tuĥfe’yi aşmış bulunmaktadır. Kâsânî’nin çağdaşı Burhâneddin el-Mergînânî’nin (ö. 593/1197) el-Hidâye adlı kitabı müteahhirîn devri Hanefî ulemâsı arasında en çok rağbet gören eserlerin başında gelir. Kitap aynı müellifin, Şeybânî’nin el-Câmiu’ś-śaġīr’ı ile Kudûrî’nin el-Muħtaśar’ına dayanarak telif ettiği Bidâyetü’l-mübtedî’nin şerhidir. Mergînânî’nin ilmî kudreti, konuları bir bütün halinde işleyişi ve üslûbunun güzelliği sebebiyle çok tutulan eser birçok defa basılmış (Kalküta 1234; Bombay 1279; Kahire 1282; Leknev 1876; Kazan 1888; Kanpûr 1289-1290; Delhi 1306), İngilizce’ye (trc. Ch. Hamilton, London 1791, 1870) ve bazı Doğu dillerine de tercüme edilmiştir. el-Hidâye üzerine altmış civarında şerh ve haşiye yazılmış olup basılan önemli şerhleri şunlardır: Celâleddin el-Kurlânî, el-Kifâye (I-IV, Kalküta 1831-1834; Bombay 1279; Leknev 1876-1881, 1887; Kazan 1304; I-IX, Kahire 1319, Fetĥu’l-ķadîr ve el-İnâye ile birlikte); Ekmeleddin el-Bâbertî, el-İnâye (Kalküta 1831, 1837, 1840; I-VII1, Bulak 1315-1318, Sadî Çelebi’nin buna haşiyesi ve Fetĥu’l-ķadîr’le birlikte; I-IX, Kahire 1319, aynı eserler.ve el-Kifâye ile birlikte; I-X, Kahire 1970, el-İnâye ve Sadî Çelebi’nin hâşiyesiyle birlikte); Bedreddin el-Aynî, el-Binâye (I-IV, Leknev 1293; I-X, Beyrut 1980); İbnü’l-Hümâm, Fetĥu’l-ķadîr (I-IV, Leknev 1292; I-VI1I, Bulak 1315-1318; I-X, Kahire 1319; I-X, Kahire 1970). Müteahhirîn devri Hanefî âlimleri arasında şöhret bulan iki metinden biri olan Ebü’l-Fazl el-MevsıIî’nin (ö. 683/1284) el-Muħtâr’ı Ebû Hanîfe’nin görüşleri esas alınarak yazılmış bir muhtasardır ve yine müellifi tarafından el-İħtiyâr li-talîli’l-Muħtar adıyla şerhedilmiştir (I-III, Kahire 1355; I-V, Kahire 1370). Diğer metin, Muzafferüddin İbnü’s-Sââtî’nin (ö. 694/1295) Mecmau’l-bahreyn adlı eseri olup Kudûrî’nin el-Muħtaśar’ı ile Ebû Hafs Necmeddin en-Nesefî’nin el-Manžûmetü’n-Nesefiyye’si esas alınarak telif edilmiştir. Eser üzerine bizzat müellifi ve tanınmış bazı Hanefî âlimler şerh yazmışlardır (metin ve şerhlerinin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, 1,477; Suppl., 1, 658). Bu iki kitaptan sonra kaleme alınan iki muhtasar metin de çok meşhur olmuştur. Bunlar, Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin (ö. 710/1310) Kenzü’d-deķāiķ’i ile Tâcüşşerîa’nın (VIII./XIV. yüzyıl) Viķāyetü’r-rivâye’sidir. Kenzü’d-deķāiķ, Şeybânî’nin zâhirü’r-rivâye kitapları ile Tahâvî’nin el-Muħtaśar’ı, Ebû Hafs en-Nesefî’nin el-Manžûme’si, Mergînânî’nin el-Hidâye’si ve diğer bazı “nevazil” (aş. bk.) ve fetva kitaplarından faydalanılarak yine Nesefî tarafından kaleme alınan el-Vâfî adlı eserin muhtasarı olup birçok defa basılmıştır (meselâ bk. nşr. W. Cureton, London 1843; Lahor 1870; Delhi 1287, 1306; Bombay 1877, 1882; Kahire 1309, 1311). Şerhleri arasında en önemlileri şunlardır: Fahreddin ez-Zeylaî, Tebyînü’l-ĥaķâiķ (Leknev 1302; Kahire 1303; I-VI, Bulak 1313-1315); Bedreddin el-Aynî, Remzü’l-ĥaķaiķ (I-II, Bulak 1285; Kahire 1299; Bombay 1302; Delhi 1870; Leknev 1877); Molla Miskîn, Şerĥu Kenzi’d-deķāiķ (Bulak 1287; Kahire 1294, 1303, 1312, 1328); Zeynüddin İbn Nüceym, el-Baĥrü’r-râiķ (I-VIII, Kahire 1311). Tâcüşşerîa’nın Viķāyetü’r-rivâye’si Mergînânî’ye ait el-Hidâye’den ihtisarla telif edilmiştir (yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 468; Suppl., I, 646). Müellifin torunu Sadrüşşerîa es-Sânî’nin Şerĥu’l-Viķāye’si (Leknev 1872-1873, 1883; Delhi 1888, 1889; Kahire 1318) ve Ahîzâde’nin Źaħîretü’l-uķbâ (Leknev 1873, 1882, 1304; Kanpûr 1878; Lahor 1879; Kalküta 1245) adıyla buna yazdığı haşiye önemlidir. Sadrüşşerîa’nın Viķāye’yi ihtisar ettiği en-Nuķāye adlı eseriyle (Kalküta 1274, 1858; Leknev 1873, 1888, 1889; Kahire 1318) Kuhistânî’nin (ö. 950/1534) Câmiu’r-rumûz adıyla buna yazdığı şerhi de (Kalküta 1858; İstanbul 1289, 1291; Kazan 1890, 1902; Leknev 1874, 1291, 1298) burada zikretmek gerekir. Kudûrî’nin el-Muħtaśar’ı, Nesefî’nin Kenzü’d-deķāiķ’i ve Tâcüşşerîa’nın el-Viķāye’si Hanefî ulemâsı arasında “mütûn-i selâse”; Kenzü’d-deķāiķ ve el-Viķāye ile birlikte Mevsılî’nin el-Muħtâr ve İbnü’s-Sââtî’nin Mecmau’l-baĥreyn’i ise “mütûn-i erbaa” olarak anılır. XV ve XVI. yüzyıllarda kaleme alınan iki metin, Osmanlı Devleti’nin bir nevi yarı resmî hukuk külliyatı olarak rağbet görmüş, asırlarca kadı, müftü ve müderrislerin müracaat kitapları olmuştur. Bunlar Molla Hüsrev’in (ö. 885/1480) Dürerü’l-ĥükkâm’ı ile İbrâhim el-Halebî’nin (ö. 956/1549) Mülteķa’l-ebĥur adlı eseridir. Dürerü’l-ĥü...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın