Cevşen’in anlamı, senedi, tertibi, düzeni, muhtevası ve fazileti

Cevşen’in anlamı, senedi, tertibi, düzeni, muhtevası ve fazileti hakkında bilgi verir misiniz?

Farsça’dan Arapça’ya geçtiği kabul edilen‘Cevşen’ kelimesi, sözlükte ‘bir tür zırh ve savaş elbisesi’ anlamına gelmektedir. Terim olarak, Ehl-i beyt kanalıyla Hz. Peygamber’e dayandırılan bir duanın adıdır.

Cevşen metninin düzenlenmesi de çok harika görünmektedir. Bu hususta çok incelikler söz konusudur. Cevşen'in, ehl-i beyt tarikiyle bize ulaştırılan fazileti o kadar fazladır ki bazı kimseler bu rivayetlere bir mübalağa karıştırıldığını zannetmiş ve o günkü siyasi yapının da etkisiyle Sünni kesim bu rivayetlere karşı biraz çekingen davranmıştır.

Cevşenu’l-Kebir [Büyük Cevşen] olarak meşhur olan bu duanın benzer adını taşıyan ve Cevşenu’s-Sağîr [Küçük Cevşen] olarak bilinen diğer bir dua, özellikle Şiî kaynaklarında söz konusu ise de Cevşen duasıyla hiçbir benzer tarafı yoktur. Bizzat bu iki metni karşılaştırma imkânını bulduk. Öyle anlaşılıyor ki Cevşen ismi bu ikinci dua için sahibi tarafından ‘küçük’ sözcüğü eklenerek teberrüken kullanılmıştır. Bu sebepledir ki Cevşen denilince yalnız Cevşenu’l-Kebîr akla gelir.

Cevşenu’l-Kebîr’in Senedi

Cevşenu’l-Kebîr’in rivayet zinciri; Musa el-Kâzım, Cafer es-Sadık, Muhammed el-Bakır, Zeynelâbidîn, İmam Hüseyin ve İmam-ı Ali tarîkıyla Hz.Peygamber’e (asm) isnat edilir.

Saygı değer bir mutasavvıf ve bir hadis âlimi olan Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî, Mecmuatü’l-Ahzâb adlı eserinde yer verdiği Cevşenu’l-Kebîr’in rivâyet zincirini tam olarak vermemiştir. Adını vermediği bir kimseden başlatarak isnat zincirini şöyle belirtmiştir:

Babam Umame'den, o da Cafer-i Sadık'tan, o da babası (Muhammed Bakır) ve dedesi (Zeynelabidin)vasıtasıyla İmam Hüseyin'den şunu rivayet etmiştir:

İmam Hüseyin: Babam [İmam-ı Ali (k.v.)] bana hitaben:

“Peygamber'in (asm) bana öğrettiği yüce Allah'ın esrarından bir kısmını sana öğreteyim mi?” dedi. Ben de:

“Evet babacığım” dediğimde şunları söyledi:

Ben çok sıcak bir günde ve zırhlı bir vaziyette Uhud'a doğru giderken, göğe baktım ve Allah 'a dua ettim. Derken gök kapılarının açıldığını gördüm. Yukarıdan Cebrail bir nur içerisinde bana geldi ve şöyle dedi:

Yüceler Yücesi Allah, sana selam ediyor ve “Bu zırhı çıkar şu duayı oku; çünkü bu dua, o zırhtan daha büyüktür [seni daha fazla korur]” buyuruyor. Ben:

“Ey Cibril kardeşim! Bu dua sadece benim için hususi bir şey mi, yoksa ümmetim için de geçerli midir?” diye sorduğumda, Cebrail:

“Bu dua, yüce Allah'ın hem sana, hem de ümmetine bir hediyesidir” dedi.

Gümüşhanevî, senedin tamamını bildiğini ima eden sözlere de yer vermiş ve bu rivayet zincirini söz konusu ettiği yerde, şu noktaların altını çizmiştir:

"Bu duanın kaynağı hakkında daha birçok önemli senetler ve fazileti ile ilgili daha nice uzun rivayetler vardır. Ancak biz, Cevşenü 'l-Kebir adıyla meşhur olan bu dua ile ilgili kısa bilgilerle yetiniyoruz."

Bediüzzaman Said Nursi de neşrettirdiği Cevşenü'l-Kebir münacatının başında yazdığı kısa bir takdim yazısında, Cevşen'in senedi hakkında şunları söylemiştir: "Hz. Peygamber'e Cebrail'in vahiy ile getirdiği ve 'zırhı çıkar bunu oku' dediği, gayet yüksek ve çok kıymettar bir münacat-ı peygamberi'dir ki İmam Zeynelabidin'den (r.a) tevatürle rivayet edilmiştir."

Cevşenü'I-Kebir'in Metni

Geniş muhteva

Cevşen'de Allah'ın marifetinin en geniş bir şekilde açıklanmış olması, çelişkilerden uzak bulunması, dine, akla ve ilmî realitelere ters düşen herhangi bir düşünceye yer verilmemesi; hem Allah’ın bin bir isim ve sıfatını hem de dünya ve ahiret alemi ile ilgili pek çok hakikati bildirmesi, onun kaynağının kudsiyetine bir delildir.

Bediüzzaman Said Nursi, sürekli okuduğu bir evradı olan Cevşen hakkındaki kanaatini şu sözlerle ifade etmektedir:

Bin bir esma-i ilahiyyeye sarihan ve işareten bakan ve bir cihette Kur'an'dan çıkan bir harika münacat olan ve marifetullahta terakki eden bütün ariflerin münacatlarının fevkinde bulunan ve bir gazvede 'Zırhı çıkar bu Cevşen'i oku' diye Cebrail'in vahiy olarak getirdiği Cevşenü'l-Kebir münacatı içindeki hakikatler ve tam tamına Rabbine karşı tavsifler, Hz. Muhammed'in (asm) risaletine ve hakkaniyetine şehadet eder.

Hem mesela, Kur'an'ın hakikî ve tam bir nevi münacatı ve Kur'an'dan çıkan bir çeşit hulasası olan Cevşenü'l-Kebir namındaki münacat-ı Peygamberi'de (asm) yüz defa "Subhaneke ya la ilahe illa ente el-Eman el-Eman hallisna ve ecirna ve neccina mine' n-nar" cümlesinin tekrarında tevhid gibi kainatça en büyük hakikat ve mahlukatın rububiyete karşı tesbih ve tahmid ve takdis gibi üç muazzam vazifesinden en ehemmiyetli bir vazifesi ve şekavet-i ebediyeden kurtulmak gibi nev'i insanın en dehşetli meselesi ve ubudiyet ve acz-i beşerin en lüzumlu neticesi bulunması cihetiyle binler defa tekrar edilse yine azdır.

Nursi'nin, “bir cihette Kur'an'dan çıkan...” ifadesinin daha iyi anlaşılması için bir misal verelim.

Ey gece ve gündüzü çeviren [yuqallibû]

Karanlıkları ve nuru yaratan [halaqa]

Gölge ve sıcaklığı var eden [ca'ale]

Ey güneş ve ayı itaat ettiren [sakhhare]

Ölüm ve hayatı yaratan [halaqa]

Yaratma ve emir O’na ait olan [lehû-l khalqu we-l emr]

Ey ne bir eş, ne de çocuk edinmeyen [lem yettakhız]

Mülkünde hiçbir ortağı bulunmayan [lem yekun lehû şerîqun]

Ey mezelletten nâşi (düşkünlükten, güçsüzlükten ötürü..) bir yardımcısı olmayan [lem yekun lehû weliyyûn]

Ey havl ve kuvvet kendisinin olan [lehû-l hawl we-l quwwah]

Kusursuzsun!

Kendinden başka ilah olmayan Allah’ım! Seni tenzih ederiz.

Eman diliyoruz, sana sığınıyoruz! [el Eman, el Eman!] Bizleri cehennem azabından koru[neccina]

[Cevşenin 61. bölümünden...]

Efendimizin bu duasında yer alan yukarıdaki cümleler için sırasıyla aşağıdaki ayetlere dikkatle bakılıp Cevşen metniyle karşılaştırıldığında, Üstad'ın, "bir cihette Kur'an'dan çıkan..." ifadesinin haklılığı açıkça anlaşılmaktadır.

“Allah gece ve gündüzü çeviriyor.” Nur-44

“...karanlıkları ve nuru yaratan Allah'a...” En’am-1

“… gölge ile sıcaklık bir değil.” Fatır-21

“Allah odur ki ...... güneşi ve ayı itaat ettiren...” Ra’d-2

“O ki ölümü ve hayatı yarattı...” Mülk-2

“İyi bilin ki yaratma ve emir O’na aittir.” A’raf-54

“…ne bir eş, ne de çocuk edinmemiştir.” Cin-3

“Çocuk edinmeyen, mülkünde hiçbir ortağı olmayan, acze düşüp de yardımcıya ihtiyacı bulunmayan...”İsra-111

“...O’nun mezelletten nâşi bir yardımcısı yoktur...” İsra-111

“...bütün kuvvetin Allah’a ait olduğunu...” Bakara-165

“.....bağına girdiğinde: “[Maşaallah!] Allah ne güzel dilemiş ve yapmış! Ondan başka gerçek güç ve kuvvet sahibi yoktur.” demeli değil miydin?" Kehf-39 ayrıca bkz. Zariyat-58

Harika Düzen

Cevşen metninin düzenlenmesi de çok harika görünmektedir. Bu hususta çok incelikler söz konusudur. Ancak detaylara fazla girmeden bunları birkaç başlık altında özetlemek mümkündür:

a) Cevşen duası yüz (100) fıkradan (bölümden) meydana gelmiştir. Münacat, binbir isim ve sıfattan meydana gelmekte ve kural olarak her fıkrada on isme yer verilmektedir. Ancak 24. fıkradaonbir[11], 73 ve 86. fıkralarda da dokuzar[9] isim yer almaktadır. Buna göre, bu isimlerin sayısı999'dur. Ancak, münacatın başında ve sonunda ayrıca birer isim sözkonusu edildiği için, bu sayı'binbir'e [1001] ulaşmaktadır.

Ayrıca, ilk fıkranın (klişe olarak tekrarlanan) son cümlesi, 'ya' nida edatı ile [subhaneke ya... şeklinde] gelmiş, daha sonra 17. fıkraya kadar tam 16 fıkra, 'ya'sız olarak devam etmiştir. Ardından gelen 18. fıkradan itibaren tekrar 'ya' ile başlamış ve sonuna kadar [toplam 84 fıkrada] devam etmiştir. Öyle görülüyor ki bu fıkralardaki sayıların değişikliği, bilerek yapılmış önemli bir hikmet içindir.

b) Bu fıkralardan 25 tanesi, "Allahım! Senin isimlerini şefaatçi yaparak, senden istiyor ve sana yalvarıyorum" şeklinde tercüme edilen [Es' eluke bi esmaike] cümlesiyle başlamaktadır.

Bölümlerden her birinde genel olarak onar [10] isim/sıfat söz konusu olduğuna göre, açıkça Allah'ın isimlerinin söz konusu edildiği bu ifadelere bakarak Cevşen'de 250-251 adet isim ve 750 adet sıfatın yer aldığını söyleyebiliriz. Nitekim Cevşen 'in sonunda bulunan duada yer alan "Allahım, senin o çok kıymetli ve şerefli isimlerin ile, o pek haşmetli ve incelik dolu sıfatların hakkı için istiyor ve sana yalvarıyorum" mealindeki ifadeden bunu anlamak mümkündür. Ancak tağlib sanatı içerisinde (isimleri ön planda tutarak sıfatları da aynı adla anmak), hepsine birden 'Allah'ın bin bir ismi' demek caizdir ve öyle denilmektedir.

Burada vurgulamak istediğimiz husus yine düzenin harikalığıdır. Çünkü: [Es'eluke bi esmaike] cümlesiyle başlayan 25 fıkradan 20'si, tam bir standart düzen içinde; hepsi de genel fıkraların dördüncüsü olarak yer almıştır.

Buna göre, zikredilen her otuz (30) sıfattan sonra 10 isme yer verilmektedir. Bu (30) şifresi, aşağıdaki (c.) maddesinde belirtilen (30) şifresini desteklemektedir. -takip edilen sıraya göre- Geriye kalan 5 taneden ikisi 3. fıkrada; ikisi 5. fıkrada; bir tanesi de 7. fıkrada yer almıştır.

Bu kadar harika bir muhtevanın yanında bu kadar titiz bir nizama dayalı düzenleme insan üstü bir şuurun göstergesidir.

c) Münacatta klişe olarak tekrarlanan ve ateşten kurtulma dileğini ihtiva eden cümle bazen 'hallisna' bazen 'ecirna' ve bazen de 'neccina' şeklinde ifade edilmektedir.

Bu ifadelerin değişikliği rastgele olma...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın