Selçukluya şükran

SELÇUKLU’YA ŞÜKRAN

Ali ERDEM • 46. Sayı / DOSYA YAZILARI

1

Adını Osmanlılar kadar sık anmasak da, üzerinde yaşadığımız coğrafyayı merkez tutarak inşâ ettiğimiz büyük tarihi öncelikle Selçuklular’a borçlu olduğumuzu bilmemiz gerekiyor. Türklerin Müslüman olduktan sonra kurdukları devletlerden biri olan Büyük Selçuklular, hâkimiyetleri altında tuttukları İran topraklarına akan göçebe Türk boylarının yerleşik şehirleri ve düzeni tehdit ettiklerini fark edince, onlar için yeni bir yurt arama ihtiyacına giriştiler. Yanı başlarında bulunan Bizans topraklarına duydukları ilgi öncelikle bu göçmenleri bir yere yerleştirme ihtiyacından doğdu. Binli yılların başında Anadolu’ya keşif akınları yapılarak, hem Bizans’ın gücü hem de bu coğrafyanın imkânları gözden geçirildi. Anadolu, göçmen boyların kopup geldikleri Orta Asya yaylalarına benzeyen bir coğrafyaydı ve buraya yerleştirilecekler, fazla yabancılık çekmeyeceklerdi. Dahası, bölgenin sahibi Bizans, tarihinin en güçsüz dönemlerinden birini yaşıyordu.

2

Müslüman Türkler, fetih yoluyla Küçük Asya’ya yerleşmeden önce, bu topraklar fazlasıyla bitkin durumdaydı. Bizans’ın yüksek vergileri insanları bıktırmış, şehirler tamire muhtaç bir hâle gelmişti. 1071 Malazgirt Savaşı’ndan önce yapılan bir dizi savaşın sonunda bölgeyi büyük oranda çözen Türk akıncıları, bir anlamda bu savaş için zemin de hazırladılar. Alparslan’la Romen Diyojen arasında yapılan Malazgirt Savaşı, Müslüman Türklerin zaferiyle sonuçlanınca, artık kalıcı bir biçimde Anadolu’ya yerleşilmeye başlandı. İlk yerleşenler Artuklular, Saltuklular, Danişmentliler ve Mengücekliler’in kurduğu beyliklerin tebaası olarak, bu yeni yurda intibak ettiler. Sonrasında bizzat Selçuklu ailesinden gelen beyler, Küçük Asya’da zamanla siyasî birliği sağlayacak bir devletin temelini attılar: Anadolu Selçukluları. Anadolu Selçukluları, önce İznik, ardından da Konya’yı merkez yaparak, Bizans’ı Marmara Bölgesi’ne kadar geriletme başarısını gösterdi. Sinop ve Alanya gibi şehirlerin de ele geçirilmesiyle, yalnızca karada değil denizlerde de etkin bir devlet hâline geldi.

3

Müslüman Türklerin Anadolu’ya yerleştikleri ilk iki yüzyıl göz kamaştırıcıdır. Bu bitkin coğrafya şehirleri, kasabaları, köyleriyle yeniden imar edilmiş, tarım ve ticaret canlanmış, hem Müslümanlar hem de bu coğrafyada önceden beri yaşayan Rum, Ermeni, Gürcü ve Süryaniler daha mamur, daha huzurlu bir hayata kavuşmuştur. Anadolu Selçuklu Sultanları’nın ticarete önem vermeleri, ticaret yolları üzerinde kervansaraylar kurmaları ve bu yolların güvenliğini sağlamaları Küçük Asya’yı, önemli bir ticarî kavşak hâline getirmiştir. Anadolu’nun bu dönemdeki en büyük talihsizliği, Türklerin yerleşimiyle neredeyse eş zamanda gerçekleşen Haçlı Seferleri’nin meydana getirdiği tahribattı. Avrupa’dan yola çıkan ve Kudüs’e ulaşmayı amaçlayan Haçlılar, kimi zaman Bizans’ın desteğiyle kimi zaman da Bizans’a rağmen Anadolu güzergâhını kullanmış, Selçuklular onları durdurabilmek için pek çok kez mücadele etmeye mecbur kalmışlardı. Denilebilir ki, Anadolu’yu yurt tutan Müslüman Türkler, Haçlılar’ın önünde ciddi bir set oluşturmuş, güçlerinin erimesini sağlamış ve arkalarındaki İslam memleketlerinin uğrayacağı tahribatı en düşük seviyeye indirmişlerdir.

4

Anadolu Selçuklu Devleti’ni, yalnızca Büyük Selçuklular’ın bu coğrafyaya sevk ettikleri göçmen Türkleri himaye eden bir siyasî organizasyon olarak görmek hatadır. Elbette Büyük Selçuklular’ın gelişmiş siyasî yapısının mirasçısıydı Anadolu Selçukluları; ama aynı zamanda, birkaç yüzyıldır inşâ edilmiş Türk-İslam kültürünün ve medeniyet unsurlarının da Küçük Asya’ya taşınmasını sağladı. Bu yeni yurt, Horasan’dan çıkıp gelen dervişlerin, âlimlerin, ozanların ve ustaların elinde adeta yeniden şekillendirildi. Yalnızca şu üç isim bile, Anadolu’nun hangi kalp ustalarının elinde işlendiğini, vatan hâline getirildiğini göstermek için yeter sanırım: Mevlana, Yunus ve Hacı Bektaş-ı Veli. Bunlara, bir de Ahileri eklemekte yarar var. Ahilik, bireyi, toplumu, mesleği ve kenti bir ahlâk nizamı içerisinde organize edebilen muazzam bir kurumdu. Bugün hâlâ daha canlı örnekleri ayakta duran Selçuklu Mimarîsi, yeni yurdumuzun ince işçiliğini de gözler önüne seren parlak eserlerden meydana gelmektedir. Bütün bu saydıklarımızdan yola çıkarak rahatlıkla şu iki tespiti yapabiliriz: Bir, Anadolu’yu vatan yapan Selçuklulardır. İki, Osmanlı İmparatorluğu, Selçuklu mirası üzerinde yükselmiş bir imparatorluktur.

Bu toprakları bir İslam yurdu hâline getirdikleri için Selçuklular’a şükran borçluyuz.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın