Pop Tarih Çağı

'Pop Tarih' Çağı

Alper Çeker • 56. Sayı / DOSYA YAZILARI

Tarih, televizyona düşmeden önce sınırlı ve seçkin bir kesime özgü yüksek bir uğraştı. Ancak bir tüketim nesnesi olabileceği ortaya çıkınca poplaştı. Pop tarih çağında artık tarih konulu her şey para ediyor.

Devlet tarafından Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşunun 700. yıldönümü olarak ilan edilen 1999 yılında Yapı Kredi Bankası sergi, sempozyum gibi kültürel etkinliklerini ve yayıncılık faaliyetlerini Bizans’a ayırmışken; Siyaset Meydanı adlı televizyon programı, İlber Ortaylı’nın da konuk olduğu Osmanlı İmparatorluğu konulu bir tartışmaya ev sahipliği yaparak hepimizi şaşırttı. Şaşırttı diyorum, çünkü sermayenin ilgisi o günlerde Bizans üzerine yoğunlaşmıştı.

Seyirci kitlesi, kutsal bilgi kaynağı olan televizyonda ilk kez İlber Ortaylı ile tanışma fırsatı buldu. Ortaylı artık alışkın olduğumuz o kendinden emin tavrı ile diğer konukları bir bir bayılttı. Ertesi sabah bizler İlber Ortaylı, Osmanlı ve tarih hayranı bir kitle olarak uyandık.

Tarihe duyulan bu ilgi dolayısıyla, talebi karşılamak adına ekranlar “tarihi öyle yapan adamlar ve böyle eden hanımlar” ile doldu. Uzun zaman televizyon kanallarında tarihle herhangi bir ilgisi olmayan insanların, Halil İnalcık’ın kitaplarından okuduklarını son icatları olarak anlatmalarına tanık olduk. Ancak şu günlerde televizyon, Halil İnalcık’ı da keşfetti.

Tarih, televizyona düşmeden önce sınırlı ve seçkin bir kesime özgü yüksek bir uğraştı. Ancak bir tüketim nesnesi olabileceği ortaya çıkınca poplaştı. Pop tarih çağında artık tarih konulu her şey para ediyordu. Bu durum edebiyata da yansıdı.

Rene Wellek ve Austin Warren, Theory of Literature adlı ortak kitaplarında İngilizce’de öykü anlamına gelen “story” sözcüğünün, tarih anlamına gelen “history” sözcüğünden geldiğini yazarlar. Edebi bir tür olarak romanın kökeni, kurgu olmayan anlatılardır; mektup, günlük, yaşam öyküsü, tarihî vakayiname vb.

Her ne kadar roman ortaya çıkışı sırasında yukarıda sıralanan edebiyat dışı metinlerden yararlanmış olsa da, bir edebî kurgu olarak o, bunların hiçbiri değildir ve bambaşka bir doğaya sahiptir. Bir tarih metninin edebî bir kurguya dönüştürülmesinin en güzel örneği, Puşkin’in Yüzbaşının Kızı adlı romanıdır. Puşkin önce Rusya’yı derinden sarsan Pugaçev Ayaklanması’nın tarihini yazmış, ama kitabı sansüre takılınca onu bir romana dönüştürmüştür. Yine de tarihî roman dendiğinde ders niteliğindeki kitap, Tolstoy’un Savaş ve Barış’ıdır.

Napolyon’un Rusya’yı işgalini anlatan bu roman, tabii ki bir kurgudur. Bir vakayiname ile aynı biçimde değerlendirilmesi söz konusu değildir. Ama bu kurgunun insanlar üzerinde bıraktığı etki, gerçekçiliğinden kaynaklanmaktadır. Tolstoy söz konusu romanını yazmak için askerî arşivlerde uzun zaman Fransız ve Rus ordularının manevralarının yer aldığı haritaları incelemiştir.

Romanın bir kurgu olduğunu ve bir vakayiname muamelesi göremeyeceğini ısrarla belirttik, ama roman yazarının okuyucuyu yakalamak için bir gerçeklik duygusu uyandırması da zorunludur. Buna karşılık son yılları içeren pop tarih döneminde kaleme alınmış çok satan tarihî Türk romanlarında, yazarların 13. yüzyılda Hazreti Mevlana’ya domates yedirmesi ya da Niğde’ye patates ektirmesi, ister istemez yüzümüzde gülücüklerin açmasına neden oluyor. Zaten eleştirmenler tarafından dikkate alınmayan bu romanlar da edebiyat dergilerine değil, ekonomi dergilerine konu oluyorlar. Çünkü onlar artık edebî nitelik yerine ticarî değere sahipler.

Bu tarihî romanları kaleme almanın, peynir üretmek ya da araba imal etmek gibi diğer ekonomik faaliyetlerden hiçbir farkı yoktur. Peki, bunun tarih açısından sakıncası nedir?

Bu romanların okuru, tahmin edilebileceği üzere edebiyat okuru değil ve ellerindeki kitabı ne gözle okumaları gerektiğini bilmiyorlar. Daha çok televizyon seyircisi kaynaklı olduğunu düşündüğüm bu kitle, tarihî romanları tarih gibi okuyor ve tarihî bir kişilik olarak Hazreti Mevlana’nın Amerika’nın keşfinden önce domates yediğini sanıyor. Hatta siyasetçiler bile bir kurgu olan tarihî romanlardaki ifadeleri, tarihî gerçekler zannedebiliyor. Örneğin Tarık Buğra, Osmancık adlı romanında tarihî birer kişilik olan Osman Bey ve Şeyh Edebali’ye yer vermiştir. Ancak romanda yer alan, Şeyh Edebali’nin Osman Bey’e öğütleri, kurgunun bir parçasıdır. Osman Bey ve Şeyh Edebali arasında böyle bir konuşma geçtiğine dair tarihî bir kaynak yoktur. Ama romanında böyle bir konuşmaya yer vermek için, yazarın tarihî dayanaklara ihtiyacı da yoktur. Zaten Tarık Buğra, bu tarihî romanda okuyucuya geçmişi değil, kendi çağının muhafazakâr değerlerini işaret etmektedir.

Buna karşılık Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Deniz Baykal, 2008 yılında katıldığı Söğüt şenliklerinde, romanda geçen bu bölümü tarihî bir metin sanarak kürsüden okumuş, bununla da yetinmeyerek bu bölümün yazılı olduğu bir levhayı partisinin genel merkezinin duvarına astırmıştır.

Eğer bu pop tarih bir biçimde durdurulmazsa, günün birinde televizyonda tarihi evirip çeviren adamlardan birinin, Hazreti Mevlana’dan domates çorbası tarifini dinleyebiliriz. Unutmayınız ki, Fransız Devrimi sırasında vatan hainliği ile suçlanarak idam edilen kraliçe Marie Antoinette, ağzından hiçbir zaman çıkmamış olan “ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler” sözü ile anılmaktadır.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın