İpek yolu

İPEK YOLU

Ali ERDEM • 44. Sayı / DOSYA YAZILARI

1
Yaşadığımız çağın hayret uyandıran iletişim teknolojisi sayesinde dünyanın her yerini, gitmediğimiz hâlde görme imkânına sahibiz. Oturduğumuz koltukta, bizden binlerce kilometre uzaktaki kentlerin günlük hayatlarını canlı olarak izleyebiliyoruz bugün. Binlerce kilometre uzaktaki tanıdıklarımızla anında irtibat kurabiliyoruz. Oysa takvimleri geriye götürdüğümüzde, her çağın bir sonraki çağa göre daha da tenhalaştığını, insanların, kentlerin ve krallıkların, başka insanlar, kentler ve krallıklar hakkında bilgilerinin azaldığını görürüz. Öyle ki ortaçağın sonlarında bile insanlar, kendilerinden ötede yaşayan başka insanlar hakkında akla hayâle gelmeyen hikâyeler anlatabilmekteydi. Gidilemeyen ve yarım yamalak bilgi sahibi olunan coğrafyaların içi biraz da muhayyile ile doldurulmuş, ortaya bazı gerçeklerin olmadık söylencelerle süslendiği bambaşka coğrafyalar çıkmıştı…

2
Eski çağlardan itibaren dünyanın değişik coğrafyalarına yayılmış insanların birbirlerinden bütünüyle habersiz yaşamadıklarını da biliyoruz. Kentlerden kentlere ulaşan haberler, uzak ülkelere çıkılan askerî seferler, dinlerin misyonerlerinin yaptığı yolculuklar, meraklı seyyahların aktardığı bilgiler, iyi kötü bir dünya bilgisi oluşturabilmekteydi. Eski dünyanın saydığım muhabere yolları dışında bir başka haber kaynağı daha vardı ama: Tüccarlar. Tüccarlar, coğrafyanın karşılarına diktiği engellere, iklimlerin meşakkatine, yol kesen haramîlerin saldığı tehlikeye rağmen çok uzak yerlere gitmekten yüksünmemişlerdi. Bütün bu zorluklar içinde tüccarlar, menzillerine en kolay ulaşılabilecekleri yolları da keşfettiler. Bu yollar ve bu yollar üzerinde bulunan kentler, zamanla hem ticarî hem de kültürel açıdan canlılık kazandı. Geçmişin büyük siyasî güçlerinin en büyük amaçlarından biri bu ticaret yollarına egemen olmaktı. Bunun için kanlı savaşlar yapıldı, sayısız kent yıkıma uğradı…

3
Eski dünyanın en büyük ticaret yolu hiç kuşku yok ki “İpek Yolu”ydu. Jean-Paul Roux, Çin’den Batı’ya kadar uzanan bu yolun ilk kez 138 yılında Çinli elçi Çang K’ien tarafından keşfedildiğini söyler. Çin Hanı, kendisini Hunlulara karşı mağlup olan Yüeçiler’e işbirliği teklif etmesi için görevlendirmiştir Çang K’ien’i. Elçi Hunlular’a yakalanıp on yıl esir kalmış, kurtulduktan sonra bile görevini tamamlamanın derdine düşmüş, bugünkü Özbekistan topraklarına kadar inmiş ve burada tesadüfen Yüeçilerin hanıyla görüşmüş ancak istediği sonucu alamadan geri dönmüştür. Bu neticesiz seyahat, bambaşka bir imkânın kapılarını açmıştır ama gittiği yerlerin zenginliğini keşfeden elçi, bu konuda hanına bilgiler vererek ticaretin tarihe mâl olacak İpek Yolu’nun ilk patikasını şekillendirmiştir. Bundan sonra yıldan yıla yol canlanacak, Avrupa’ya kadar uzanacak, kentleri, dinleri ve kültürleri birbirine bağlayacaktır. Taşınan yalnızca ipek olmayacaktır, İpek Yolu’nda. Başta kürk olmak üzerine başka mamullerde taşınacaktır; üstelik sadece Doğu’dan Batı’ya değil, Batı’dan da Doğu’ya yük kervanları kalkacaktır zaman içinde…

4
Çinli elçi Çang K’ien tarafından keşfedilen kadîm ticaret yoluna bugünkü adını, 19. yy ünlü Alman coğrafyacısı Ferdinand Freiherr von Richthofen vermiştir. Çin ve Akdeniz Havzası’nı birbirine bağlayan ve pek çok yan kolu olan bu yola “Büyük İpek Yolu” ismini vermiştir Richthoften. Gerçekten de İpek Yolu’nun ana güzergâhı dışında pek çok yan yolu da vardır ve Çin’i, Afganistan’ı, Maveraünnehir’i, Anadolu’yu, Arap Yarımadası’nı içine alan çok geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Kaşkar, Kabil, Bombay, Herat, İstanbul, Urumçi, Buhara, Semerkand, Tahran, Bağdat gibi farklı coğrafyalarda sayısız kentin İpek Yolu üzerinde bulunduğu düşünülürse, bu yolun tarihî önemi daha iyi kavranabilir. Ve yine bu nedenle, Çin’in, Hunlar’ın, Timur’un, Osmanlı Devleti’nin Memluklar’ın niçin bu yol güzergâhının ana noktalarına egemen olmaya çalıştıkları da anlaşılabilir böylelikle. Osmanlı Devleti, Memluklar’ı ortadan kaldırdıktan sonra İpek Yolu’nun Batı’ya açılan kapılarını ele geçirmiş, ancak Avrupa’nın deniz yoluyla Hindistan’a gitmeye başlamasından sonra yol peyderpey önemini yitirmişti. İmparatorluğun yıkılış sebeplerinden birisi de budur…

5
Yakın zaman önce Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan’ın ortak çabalarıyla tarihî İpek Yolu’nun yeniden canlandırılması konusunda adımlar atılmaya başlandı. Amaç, Çin’den Avrupa’ya uzanan bir demir yolu hattını yeniden devreye sokmak. Muazzam bir hayâl bu. Hem küresel dünyanın güç dengeleri, hem de bölgesel güçlerin politik manevraları, bu projenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinde etkili olacak elbette. Eğer bu büyük hayâl gerçekleştirilebilirse, Türkiye, yalnızca bir enerji koridoru değil, dünya ticaretinin de merkezî hatları üzerinde söz sahibi olabilir. Rusya’nın Gürcistan’a karşı giriştiği askerî harekât, yaşadığımız bölgede bağımsız projeleri devreye sokmanın ne denli güç olduğunu gösterse de, bu yolun belli bir canlılığa kavuşturulması hâlen daha mümkün. Umut edelim ki, Büyük İpek Yolu yeniden canlansın.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın