Enderun’da hayat

Enderun’da hayat

Bayram Ali ÇETİNKAYA • 65. Sayı / DOSYA YAZILARI

Küresel bir güç olmayı başarmış Osmanlı İmparatorluğu¸ bu özelliğini donanımlı devlet adamı ve ordu mensuplarıyla elde etmişti. Yetkin mülkiye¸ kalemiye¸ askeriye ve ilmiye için en önemli şart¸ ancak vasıflı bir eğitim ve öğretim ortamının teşekkülüyle mümkündü. Klasik dönem Osmanlısı (1300-1600)¸ tüm alanlarda olduğu gibi bilgi ve bilim seviyesinde en üst sınırlara ulaşmış bir yapıya sahipti. Cihan devleti olmayı hazırlayan niteliklerin başında ilim¸ bilgi¸ yetenek¸ liyakat ve disiplinin mükemmel bir şekilde harmanlandığı imparatorluk “Saray Okulu” Enderun gelir.

I. Murad’ın Edirne’yi almasından hemen sonra 1363’te kurduğu¸ I. Murat¸ Fatih ve II. Bayezıd’ın geliştirip mükemmel bir saray üniversitesi haline getirdiği Enderun¸ 1833’te II. Mahmut tarafından kapatıldı. Enderun’da¸ I. Murat zamanındaki din derslerine¸ II. Murat şiir¸ musiki¸ hukuk¸ mantık¸ felsefe¸ coğrafya ve astronomi; Fatih¸ hat¸ tezhip ve resim; II. Bayezid da silahşörlük ve okçuluk gibi askerî spor derslerini ilave ettiler. Bu saray mektebinin teşekkülündeki ana gaye, Osmanlı Devleti’ne yetenekli kumandan yetiştirmek ve devamlı büyüyen ülkenin farklı din¸ dil ve kültürlere mensup kitlelerini idare edecek sağlam yönetici kadroları temin etmekti.

Saray okulunda¸ gerekli bilgiler vermenin ve maharetler kazandırmanın yanında¸ padişahın hizmetinde bulunmanın anlamı çerçevesinde öğrencilerde mutlak bağlılık duyguları geliştirilmekteydi. Odalardaki disiplin¸ yatma-kalkma¸ yemek ve istirahat saatlerinin düzenli uygulanmasıyla kendisini hissettirirdi. Bununla birlikte öğrenciler¸ boş konuşmalar içerisinde bulunmazlar, aynı zamanda onların dışarı ve aileleriyle ilişkileri sınırlı kalmazdı. Saraydan ayrılıncaya kadar Enderunlular¸ deyim yerindeyse bir tekke hayatı yaşarlar¸ kadın yüzü görmezlerdi. Onların yanında gece gündüz hâl-hareketleri gözetleyen ve disiplini sağlayan hadımlar bulunurdu.

Odalardaki erkek çocuklar onar kişilik gruplara ayrılmış olup¸ her grup yetişkin bir oğlan, lala unvanıyla orada bulunanların disiplinini sağlamakla mesuldü. Nitekim oğlanlar¸ birbirlerine “laladaş” olarak hitap ederlerdi.

Enderun’daki hayat sabah ezanıyla başlar¸ gerekiyorsa hamama gidilir, sabah namazı da mutlaka kılınırdı. Yemek sofrasındaki aşırı davranışlar¸ tekdir veya ele kepçe vurmak şeklinde karşılık bulurdu. Kaba ve kötü konuşmalar¸ edepsiz hareketler ve sıkı giyim kurallarına aykırı tutum ve davranışlar cezalandırılırdı.

Edep¸ terbiye ve disiplinin öne çıktığı Enderun’da¸ bu unsurlar belirli ve önemli amaçları gerçekleştirmeye yönelik olarak belirginleşmişti. Bununla dindar¸ kibar ve düzgün konuşan¸ edebiyata âşina¸ namuslu¸ nefsine hâkim¸ şeref ve onurlu centilmen Osmanlı devlet adamı yetiştirmek hedeflenmişti.

Enderunlu bir öğrenci olmanın imtiyazına¸ ırkî ve ırsî bağlar gölge düşürmez. Buradaki her genç bilir ki¸ eğitimde liyakat esastır; başka türlü hiçbir ayrıcalık terfilerde söz konusu değildir. İmparatorluğun dışındaki yabancılar için hep bir merak ve araştırma konusu olan Enderun¸ Osmanlı yönetim felsefesinin temellerini kavramak açısından bunu hak ediyor. Nitekim bu özelliği¸ eğitim tarihinde Enderun’un özgün bir eğitim müessesesi olduğunu gösteriyor. İmparatorluğun en uzak ve mahrumiyet içindeki bölgelerinden gelip Enderun’da ciddi bir eğitim alarak üstün bir sınıf mensubu olan öğrenciler¸ çevrelerine tesir eden bir devlet imajı haline dönüşmüşlerdi. Resmî törenlerde katılımcıları heybetli fizikleri ve kıyafetleri ile hayran bırakan Enderunlular¸ kılıç alayı ve Cuma selamlığı gibi merasimlerde de hazır bulunurlardı.

Osmanlı sarayının yapısı¸ Enderun (iç) ve Bîrun (taşra) olarak iki kısımda teşekkül etmişti. Sarayda Enderunlular birtakım imtiyazlara sahiptiler. Örneğin sefer zamanlarında¸ Enderun mensupları¸ padişahla beraber olurlar; kendilerine at ve silah verilirdi. Ayrıca Enderun’da¸ padişahın şahsî hizmetlerine de yer verilmişti. Bu anlamda Enderun¸ hem padişahın özel hayatının geçtiği bir mekân hem de bir okuldur. Yöneticilik ve askerlikten güzel sanatlara kadar çeşitli eğitimlerin yüksek bir düzeyde verildiği Enderun’da bir de hastane bulunmaktaydı.

Ali Ufkî Bey gibi önemli müzisyenlerin de yetiştiği Enderun¸ rekorlarıyla tarihe geçen sporcuları¸ edebiyat ve felsefe sahasında önemli düşünürleri ve Osmanlı’nın en az üç asrında etkili olan mareşalleri bünyesinden çıkarmıştı. Enderun’da yetişen gençlerin¸ Osmanlı İmparatorluğu’nun idarî¸ siyasî ve diplomatik faaliyetlerine şahit olmaları¸ onların bilgi¸ görgü ve tecrübelerini arttırıcı bir unsur olarak kabul ediliyordu. Zira Topkapı Sarayı¸ yüzyıllarca bu icraatların merkezi olmuştur. Hâsılı¸ Enderun¸ imparatorluğun yönetici elit kadrolarını yetiştiren ve hayata hazırlayan bir mektep görevini üstlenmiştir.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın