Dağların gücü

DAĞLARIN GÜCÜ

Ali ERDEM • 45. Sayı / DOSYA YAZILARI

1
Kafkasya hakkındaki bilgimiz, çoğunlukla bu bölgeden Türkiye’ye göçen insanların tabiiyetleri ve anlattıklarıyla sınırlıdır. İçimizde yaşayan Adigeler, Kabartaylar, Abhazlar ya da Gürcüler vesilesiyle bu bölge hakkında kabataslak bir malûmata sahibiz. Ancak yakın zamanda Rusya ile Gürcistan arasında meydana gelen kısa süreli gerginlik ve savaş hâli, Kafkasya’nın dünya siyasetinde ne denli önemli bir coğrafya olduğunu bir kez daha gösterdi bize. Kuşkusuz dünyanın başka yerlerinde yaşayan insanlardan farklıydı bizim bölgeye duyduğumuz ilgi. Hem doğusunu Kafkaslara yaslamış bir ülkeydik hem de ülkemizde Kafkas kökenli olan azımsanmayacak bir nüfusa sahiptik. Yani mesele bizim için yalnızca siyasî değil, aynı zamanda kültürel bir meseleydi de. Buna bir de tarihi eklememiz gerekiyor elbette. Osmanlı İmparatorluğu son iki yüzyılında Ruslarla girdiği savaşların bir yarısını Balkanlar’da, diğer yarısını da Kafkaslar’da yaptı. Sarıkamış’ta on binlerce askerin donarak şehit olduğu cephe, tarih kitaplarında Kafkas Cephesi olarak anılmaktadır.

2
Kafkasya, Kafkas sıradağlarının ikiye böldüğü, kuzeyde Don Nehri’nden güneyde Kars Platosu’na kadar uzanan bölgeye verilen genel bir addır. Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya olarak ikiye ayrılan bölge, irili ufaklı pek çok kavme de ev sahipliği yapmaktadır. Soğuk Savaş’ın bitimiyle beraber güneydeki Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan bağımsızlığını îlan etmiş, kuzeyde kalan Dağıstan, Çeçenistan, İnguşetya gibi küçük ülkeler, Rusya’nın egemenliği altında kalmıştır. Dağlık bölgelerde yaşayan ve dillerini, gelenekleri sıkı sıkıya koruyan Kuzey Kafkasya halkları, maalesef bağımsızlıklarını elde edebilecek bir güçten yoksunlar. Çeçenistan Savaşı, bölge halklarının bunu acı bir biçimde tecrübe etmelerini sağladı. Ancak Güney Kafkasya’da da işlerin yolunda gittiğini söylemek güç. Ermenistan-Azerbaycan arasındaki Karabağ Krizi, Gürcistan ile Rusya arasında yaşanan Osetya Krizi, aslında Kafkasların çok karmaşık bir sınır yapısının olduğunu ve bu yapının da sürekli kriz üretebileceğini ortaya koyuyor.

3
Kafkasya bölgesinin sürekli krize eğilimli bir coğrafya olması, çıkan krizlerin de bölgesel olduğu anlamına gelmiyor. Tam tersine Kafkasya, dünya güçlerinin hâkimiyet tesis etmek için yoğun çaba harcadıklar bir yer. Büyük güçler, politik manevralarının icabına göre kimi zaman krizi derinleştirecek adımlar atabiliyor, kimi zaman da bölgede çıkan bir krizi savuşturabilmek için değişik tutumlar alabiliyorlar. Büyük güçlerin Kafkasya ile yakından ilgilenmelerinin en önemli sebebi, Hazar Denizi civarındaki petrol ve doğalgaz kaynakları. Amerika, bu enerji kaynaklarını Rusya’nın etkisinden kurtararak kendi teşvik ettiği yoldan pazara çıkarmak istiyor; dahası bizzat kendi şirketlerinin ortaklığıyla çıkarılmasını arzuluyor. Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı bu açıdan bakıldığında sadece bir petrol boru hattı değil, siyasî hesapları da içinde taşıyan bir hat. Batı ülkeleri de, enerji ihtiyacını karşılamada Rusya’ya muhtaç olmak istemiyorlar. Alternatif yollarla, bu ülkenin tekelini kırmayı amaçlıyorlar. Hem Batı ülkelerinin hem de Amerika’nın Gürcistan’ı desteklemelerinin sebebi de bu zaten. Kafkasya’da çıkan krizlerin büyük güçleri harekete geçirmesinin geleceğin tarihini ilgilendiren bir tarafı da var. Rusya bölgeye tam anlamıyla hâkim olduğunda, Soğuk Savaş yıllarındaki gibi, güçlü bir biçimde dünya siyasetinde rol oynamaya başlayabilir; ki bu da Batı tarafından arzu edilen bir durum değil. Çünkü Rusya’nın güçlenmesi demek, Kafkaslar, Balkanlar, Orta Asya ve Ortadoğu’da yeni dengelerin ortaya çıkması demek.

4
Büyük güçlerin bizzat müdahil oldukları Kafkasya merkezli krizler, Türkiye’yi de birinci dereceden ilgilendiriyor. Türkiye, hem sırtını Kafkaslara yaslayan hem de Hazar Bölgesi’nin petrol ve doğal gazlarını Batı’ya aktaran kilit bir ülke, küresel enerji politikalarının merkezinde duruyor adetâ. Ancak Türkiye’nin bir yandan yakınında bulunan Rusya ile ticarî-siyasî ilişkilerini geliştirmeye çalışması, diğer yandan ABD ve NATO ile stratejik ortaklıkları bulunması meseleyi kırılgan bir zeminde yürütmesine sebep oluyor. Bu iki arada bir derede kalışına bir de Azerbaycan ve Gürcistan’la kurduğu yakınlığı eklersek, işinin ne denli zor olduğunu daha iyi anlayabiliriz. Amerika-Rusya arasında Gürcistan üzerinden yürütülen son hesaplaşmada, ülkemizin manevra alanının ne denli daraldığını bir kez daha müşahede ettik. Ve şunu gördük ki, güçsüz bir Türkiye, bölgenin siyasî yükünü kaldırmakta alabildiğine zorluk çekecektir. Kafkas Dağları’nın gücü karşısında ondan daha kudretli bir güç ortaya koymak gerekiyor.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın