Ticâret Mallarının Zekatı

Darbhânede basılmış otsun olmasın, altın ve gümüş dışında ve nakit cinsinden olmayan mallara ticâret malı denir. Uç mezheb imamı; altın ve gümüşün ticaret malı kapsamına girmeyeceği hususunda ittifak etmişlerdir. Mâlikîler bunlara muhalefet ederek demişlerdir ki: Darbhânede damgalanmamış altın ve gümüşler, para cinsinden olmayıp ticâret malı cinsindendirler. Kumaş, demir ve benzeri ticâret malları zekâta tâbidir. Bir ticârete sâhib olan kişinin, malının kırkta birini zekât olarak vermesi gerekir. Mezheblerin buna ilişkin şartları ve görüşleri, detaylı bir şekilde aşağıda anlatılmıştır.

Şafiiler dediler ki: Ticâret malları, altı şartla zekâta tâbi olurlar:

1. Bu mallar, satın alma gibi bir karşılık ödenerek mülk edinilmiş olmalıdırlar. Bir kişi peşin veya vadeli olarak ticâret yapmak niyetiyle mal satın alırsa, ileride belirtilecek şekilde bu malın zekâtını vermesi vâcib olur. Ama bu mallar miras gibi bir nedenle, bedeli ödenmeksizin mülk edinilmişse, sahibi bu malda ticâret niyetiyle tasarrufta bulunmadıkça zekâtını vermesi vâcib olmaz.

2. Bu malı satın alırken akdin hemen ardından veya akit meclisindeyken bunlarla ticâret yapmaya niyet edilmişse, zekâtını vermek vâcib olur. Bu mallarla, sözü edilen şekilde ticâret yapmaya niyet etmezse, zekâtını vermek vâcib olmaz. Sermayeyi tüketip tamamını mala bağlayıncaya kadar her mal alışta ticâret niyetini yenilemelidir. Böylelikle sermaye tümüyle mala bağlandıktan sonra, artık her alış-veriş için ticâret niyetini yapmaya gerek kalmaz. Çünkü önceki niyetler nedeniyle ticâret hükmü, malın tümünü kapsamış olur.

3. Elde bulunan malı ticâret için değil de yararlanmak üzere saklamayı kasdetmiş olmamak. Ama bu malla ticâret yapmamak kastedilirse sene hesaplaması kesilir; zekât vâcib olmaz. Bilâhare bu malla ticâret yapmak kastedilirse bu malda tasarrufta bulunmakla beraber ticâret niyetini yenilemeye gerek yoktur.

4. Ticâret malı, mülk edildikten itibaren üzerinden bir sene geçmiş olmalıdır. Bu şart tahakkuk etmediği takdirde zekât vâcib olmaz. Ancak bu ticâret malı, nisâb miktarındaki peşin bir parayla mülk edinilmişse veya kendisiyle mülk edinildiği peşin para, nisâb miktarından az olur da mal sahibi bu parayı nisâb miktarına ulaştıracak başka paraya da sâhibse, her iki durumda da yanındaki ticâret malı zekâta tâbi olur. Tabiî yine, üzerinden bir sene geçmiş olmalıdır.

5. Ticâret mallarının zekâtının keyfiyeti kısmında da belirtileceği üzere, ticâret mallarının tümü sene içinde nisâbtan az olan bir paraya çevrilmemiş olmalıdır. Eğer bu malların tümü sene içinde nisâbtan az olan bir paraya çevrilmişse, bir sene geçme, şartı işlemez. Zekât da gerekmez. Bu parayla başka ticâret malı satın alırsa, bir senelik süre, bu malı satın aldığı tarihten itibaren işlemeye başlar. Eskiden geçen süre, nazar-ı itibâra alınmaz. Ama kişi, yanındaki ticâret malının bir kısmını nisâbtan az olan paraya çevirir, bir kısmını da mal olarak bırakırsa veya bu malların hepsini sene sonunda para ya da eşya cinsinden bir şeyler karşılığında yahut da malın değerini ölçmeyen bir nakitle satarsa bir senelik süre kesilmez (işlemeye devam eder).

6. Ticâret mallarının değeri, sene sonunda nisâb miktarına ulaşırsa, zekâtını vermek vâcib olur. Çünkü zekâtta senenin hem başı, hem sonu değil de sadece sonu nazar-ı itibâra alınır. Ticâret malı, meralarda beslenen hayvanlar ve meyve cinsinden bir şey olur da hem miktar ve hem de kıymet bakımından nisaba ulaşırsa, zekât bu malların bizzat kendilerinden verilir. Eğer bu tür malların kıymet veya miktarından sadece biri nisaba ulaşrmşsa; miktar bakımından nisaba ulaşması durumunda zekâtı, miktarına göre kendj. parçasıyla ödenir... Eğer kıymet bakımından nisaba ulaşmışsa, zekâtı ficâret malı hükümlerine göre verilir. Nisâb miktarı eksilmedikçe ticâret mallarının zekâtı her sene tekerrür eder. Bunların zekâtını veriş keyfiyetine gelince; malların değeri satın alındıkları altın ya da gümüş gibi şeylere göre takdir edilir. Ama bu mallar, para dışındaki şeylerle satın alınmışsa, değeri beldede en fazla revaçta bulunan parayla takdir edilir. Değer takdiri için, sene sonunda iki âdil kişinin bulunması gerekir. Çünkü bu kişiler, malın değerini takdir etmede bilir kişilik yapacaklardır. Bunların da bir kişiden fazla olması gerekir. Bu malların zekât oranı kırkta birdir.

Hanefiler dediler ki: Ticâret mallarının zekâta tâbi olmaları için gerekli bazı şartlar vardır:

1. Ticâret malı, nisâb miktarına altın veya gümüş değeriyle varmış olmalıdır. Bu mallar, damgalanmış olan altın ve gümüşle değerlendirilmelidir. Mal sahibi, elindeki malı dilerse damgalı, dilerse damgasız altın veya gümüşle değerlendirir. Ama malı, bu altın veya gümüş cinslerinden biriyle nisâb miktarını bulmakta, diğeriyle bulmamaktaysa bu durumda esas olan; hangisiyle nisâb miktarına ulaşacaksa onunla değerlendirmektir. Ticâret malları, bulundukları beldedeki rayiç değerleriyle takdir edilirler. Bir kişi malını ticâret için başka bir beldeye gönderir ve üzerinden bir sene geçerse, değeri o beldedeki rayice göre takdir edilir. Kişi, malını kırsal bir kesime gönderirse, değeri oraya en yakın olan beldedeki rayice göre takdir edilir. Değer takdiri yapılırken, cinsleri ayrı da olsa, ticâret mallan birbirine eklenir.

2. Ticâret mallarının üzerinden bir sene geçmiş olmalıdır. Bunda önemli olan, senenin ortası değil de başı ve sonudur. Senenin başında nisâb miktarı mala sâhib olup bu miktar sene içinde eksilir de sene sonunda tekrar nisâb miktarına sâhib olursa zekât verilmesi vâcib olur. Ama nisâb miktarı sene başında veya sonunda eksilirse, zekât verilmesi vâcib olmaz. Yine aynı şekilde sene sonundaki malı, nisâb miktarından fazla olursa, zekâtını bu fazlalık oranında ödemesi gerekir.

3. Kişi, elindeki malla ticâret yapmaya niyet etmiş olmalı ve bu niyetini de fiilen ticarî bir davranışla birlikte yapmış olmalıdır. Meselâ bir kişi, kendi işinde çalıştırmak üzere bir hayvan satın alır ve sonra da bununla ticâret yapmaya niyet ederse, bu niyeti o hayvanı bilfiil satmaya veya kiraya vermeye başladığı anda mer’î olur. Bir kişiye para dışında bir mal hibe edilir veya kendisine vasiyet edilir de, bu malı teslim aldığında ticâret yapmaya niyet ederse, bu niyeti, bilfiil ticarî bir muamelede bulunmadıkça, mer’î olmaz. Bir kişi ticarî bir malı kendi misli bir malla değiştirirse, asla bakılarak takas yoluyla elde edilen mal da ticari mal sayılır. Elde edilen bu mal karşılığında verilen mal, ticarî olduğu için, ayrıca bu mal için de ticârete niyet etmeye gerek kalmaz. Ancak değiştirmeyi yaparken bu malla ticâret etmeye niyet ederse, bu mal ticarî sayılmaz.

4. Kendisiyle ticâret yapılan mal, ticâret niyetine elverişli olmalıdır. Sözgelimi bir kişi, öşür arazisini satın alıp ekerse veya tohum satın alıp ekerse, çıkan hasadın öşürünü vermek gerekir. Ayrıca zekât verilmesi de gerekir. Ama satın alman öşür arazisi ekilmezse, zekâtını değerine göre vermek vâcib olur. Oysa haraç arazisi böyle olmayıp, ekilmese bile değerine göre zekâtını vermek gerekmez. Bir kişi yanında ticâret için bulundurduğu hayvanların üzerinden bir sene geçmeden ticâret niyetini bozar, bu hayvanları sütleri, yavruları ve benzeri maksatlarla saime hayvanlar kılarsa, ticâretin senesi kesilir. Niyetin değiştirildiği anda yeni sene başlar. Bu senenin bitiminde kendilerinden bir miktarım vererek zekâtlarını öder. Zekâtlarını kendi cinslerinden olmayan değerleriyle ödeyemez. Altın ve gümüşle ticâret yapmakta olan kişi, bunların zekâtını önce belirtilen nakit zekâtı gibi öder. Zekâtın vâcib olması için bunlarla ticâret yapmaya niyet etmek gerekmez. Bir kişinin ticarî malı, yıllar boyu (satılmayıp) yanında kalır; sonra da bu malı satarsa, sadece bir senenin değil de yanında kaldığı bütün senelerin zekâtını vermesi gerekir.

Malikiler dediler ki: Sahibi karaborsacı da olsa, hazırdaki piyasaya uygun olarak alıp satan biri de olsa, ticarî mallar belli bir keyfiyetle ve beş şart doğrultusunda zekâta tâbi olurlar:

1. Ticâret malı, elbise ve kitap gibi, zekâtın kendi aynı ile ilgisi olmadığı bir mal olmalıdır. Eğer zekât; altın ve gümüş gibi bir süs eşyası, veya aynı ile .ilgili olan deve, sığır, koyun, keçi gibi hayvanlar gibi bir mal ise nisâb miktarını buldukları takdirde, önce belirtilen şekilde ödenir. Ki bu ödeniş keyfiyeti; naam, altın ve gümüşün zekâtının verilişi bölümünde anlatılmıştır. Eğer bunlar nisâb miktarını bulmazlarsa zekâtları, diğer eşyalarda olduğu gibi kıymetiyle ödenir.

2. Ticâret malı, satın alma, kiralama gibi mâlî bir mübadele ile mülk edinmiş olmalıdır. Hibe, miras, hulu’, sadaka gibi yollardan mülk edinilmiş olmamalıdır., Eğer bu yollardan biriyle mülk edinilmiş, sonra da bu malla ticâret yapmaya niyetlenilmişse bu mal satılıp da parasının alındığı günden bir sene sonra zekâtını vermek gerekir. Bu malın zekâtının mülk edinilmiş olduğu günden bir sene sonra verilmesi vâcib olmaz. Eğer bu yollardan biriyle mülk edinilmiş olduğu malı satmazsa, kendisi, hazırdaki piyasaya uygun fiyatla alıp satan bir tüccar da olsa, değerini takdir edip de zekâtını vermesi vâcib olmaz.

3. Satın alırken kişi, bu malla ticârete niyet etmelidir. Bu malı alırken bununla ister sadece ticâret etmeye, ister bundan gelir sağlamaya veya isterse bundan yararlanmaya niyet etmiş olsun, yine zekâta tâbi olur. Örneğin bir kişi ticâr...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın