Talâkın Zaman Veya Mekâna İzâfe Edilmesi

Bir kimse karısına: "Sen falan günde veya falan ayda boşsun" diyerek talâkı bîr zamana izafe ederse, veya "sen, kendi beldende ya da Mısır´da boşsun" diyerek talâkı bir mekâna izafe ederse, mezhebierin aşağıda belirtilen ayrıntılı görüşleri çerçevesinde talâk gerçekleşir.

(25) Hanefîler dediler ki: Talâkın kendisine izafe edildiği zaman, bazan gelecek, bazan geçmiş ve bazan da şimdiki zaman olur. Bazan tek zamana, bazan da iki zamana izafe edilir. Gelecek zamana izafe edilmesine örnek olarak, kocanın karısına: "Sen yarın boşsun" demesini gösterebiliriz: Bu durumda yarınki günün ilk anının girişinde, -ki bu, tan yerinin ağarması anıdır-sözü edilen kadın kocasından boşanır. Koca,boşama sözünü telâffuz ettiğinde, günün son anını kasdettiğini söylerse, bu iddiası yargı bakımından onan-maz. Ama diyâneten onaylanır. Ama karısına "sen, yarınki günde boşsun" demesinde hüküm farklı olur. Bu durumda koca, bu sözü söylerken, karısını günün son anında boşamayı kasdettiğini iddia ederse, bu iddiası hem yargı bakımından, hem de diyâneten onaylanır. Çünkü "sen yarınki günde boşsun" cümlesinin arapça karşılığı olan "enti tâlikun fi´I-ğadi" cümlesindeki "fî"edatı, kadının günün bir bölümünde boşanması anlamını ifade etmektedir. Bu bölüm, günün son bölümü de olabilir. Talâkın biri şimdiki, diğeri de gelecek zamana olmak üzere iki zamana izafe edilmesine örnek olarak da, kocanın karısına söyleyeceği, "sen yarın, bugün boşsun" sözünü gösterebiliriz. Bu durumda birinci lâfız geçerli kılınır, ikincisi lağvedilir. Kadın, yarın boşanır. Karısına "sen, bugün yarın boşsun" derse, karısı bugün boşanmış olur. Karısına, zamanlar arasına atıf harfi koyarak "sen bugün ve yarın boşsun derse, bu sözüyle sadece bir talâk gerçekleşir. Çünkü atıf harfi, her ne kadar birbirine atfedilen iki şeyin birbirinden ayrı olmalarını gerektiriyorsa da, bu cümleyi söylerken boşamaya bugün başlandığı için, kadın yarın boşanır. Çünkü bugün boşanan, yarın boşanır. Yarın, bir başka talâkın vâki olması anlamsız olur. Ama bunun tersi olur da karısına, "sen, yarın ve bugün boşsun" derse, iki talâkla boşanır. Çünkü yarınki günde boşanması, bugün de boşanmasını gerekli kılmaz. "Sen, gece ve gündüz boşsun" derse, yine tek talâkla boşanır. Çünkü geceleyin boşanan, geceden sonraki gündüzde de boşanır. Gece vaktindeyken "sen, gündüz ve gece boşsun" derse, iki talâk lâzım gelir. Çünkü gündüzleyin boşanması, gündüzden önceki gecede de boşanmasını gerekli kılmaz. "Sen, bugün ve ay başında boşsun" derse, bir talâkla boşanır. Bilindiği gibi bugünde boşanması, bugünden sonraki zamanda da boşanmasını gerekli kılar.

Özet olarak talâkı, biri şimdiki, diğeri gelecek olmak üzere iki zamana izafe eder ve şimdiki zamanla başlarsa, bîr talâk gerçekleşir. Yani bugün ve yarınki gün gibi teaddüt etmez. Yine gece ile, geceden sonraki gündüz gibi teaddüt etmez. Ama talâka gelecek zamanla başlarsa, iki talâk lâzım gelir. Çünkü gelecek zamandaki boşanması, şimdiki zamanda boşanmasını gerektirmez. Şu da var ki; karısına "sen bugün ve yarınki gün geldiğinde boşsun" derse, iki talâk lâzım gelir. Biri hemen şimdi, diğeri de yarınki gün olduğunda gerçekleşir. Çünkü "geldiğinde" kelimesini söylemekle boşamayı yarının gelmesi şartına bağlamış olmaktadır. "Yarınki gün geldiğinde" sözünü, "sen bugün boşsun" sözüne atfetmiştir. Atfedilen, üzerine atfedildiği şeyden başka birşeydir. Böylece iki talâk vâki olmaktadır. Biri derhal vâki olmakta; diğeri de yarının gelmesi şartına bağlanmaktadır. Bu durumda bir talâkın vâki olması mümkün değildir. O bir talâk, bu günün talâkıdır. Çünkü şimdiki zamanda kesinleşen talâkın, gelecek zamana bağlanması sahih olmaz. Bu durumda tek talâkın vâki olması mümkün değildir. Çünkü atfedilen, üzerine atfedildiği şeyden başka bir şeydir. Bu durumda iki talâk vâki olur: Biri derhal gerçekleşen talâk, diğeri de yarının gelmesi şartına bağlanan talâktır. Karısına "sen boşsun. Hayır belki yarın" derse, yine iki talâk gerçekleşir: Biri derhal, diğeri yarın vâki olur. Çünkü "sen boşsun" sözüyle, bir talâk gerçekleşir. Bu sözün "hayır" kelimesiyle iptal edilmesi mümkün değildir. "Belki yarın sözüyle de bir talâk daha meydana gelir.

Kadınla aslında bugün evlenmiş olduğu halde, talâkı geçmiş zamana izafe ederek: "Sen dün boşsun" veya "sen, seninle evlenmemden önce boşsun" dîyen kimsenin bu sözü geçersizdir. Çünkü boşamayı, nikâha sahip olmadığı bir zamana izafe etmiştir. Ama dün ya da daha önce evlenmiş olup da "seni dün boşadım" demesi durumunda, hüküm bundan farklı olur; boşanma gerçekleşir. Çünkü bu durumda kadını, nikâhına sahip olduğu bir zamanda bo-şamiştır ve geçmişteki ifâde, şimdiki ifâde gibidir. "Sen, dün ve bugün boşsun" derse, önceki kural uyarınca talâk birden fazla olur. Kural şudur: "Talâkın iki zamana izafe edilmesi ve şimdiki zamandan başka bir zamanla başlanması durumunda, talâk teaddüd eder." Denebilir ki: Bunu illet olarak ileri sürmüşler ki; talakın gelecek zamanda vâki olması, şimdiki zamanda vaki olmasını gerektirmez. Birkimse, karısına: "Sen, yarın ve bugün boşsun" derse, iki talâk lâzım gelir. Çünkü yarın boşanması, şimdi boşanmasını gerektirmez. Ama bunun tersi böyle değildir. Anılan gerekçe burada sözkonusu edilemez. "Sen, dün ve bugün boşsun" derse, bunun için denilir ki: Dün vâki olan talâk, bugün de vâki olur. Ama "Sen, yarın ve bugün boşsun" derse, bunun için denilir ki: Dün vâki olan talâk, bugün de vâki olur. Ama "Sen, yarın ve bugün boşsun" demesi durumunda hüküm bunun tersine olur. Bu durumda bir talâk vâki olur. "Sen bugün ve dün boşsun" demesi durumunda iki talâk vâki olur. Çünkü talâkın bugün vâki olması, dün vâki olmasını gerektirmez. Kaldı ki dün, bugünden öncedir. Dün, bugüne göre şimdiki zaman gibidir. Yukarıda anılan kural, boşamaya şimdiki zamanla başlamanın, talâkın teaddüdünü değil, birliğini gerektirmektedir. Elimizdeki: "Sen, dün ve bugün boşsun" örneğinde talâka şimdiki zamanla başlanmıştır. Dolayısıyla talâk teaddüd etmez. Eğer: "Bugünde gerçekleşen talâk, dünde gerçekleşmez; dolayısıyla biri bugün, diğeri dün olmak üzere iki talâk lâzım gelir" denirse, cevaben deriz ki: Bate´vile göre "Sen, dün ve bugün boşsun" sözüyle: "Sen bugün ve dün boşsun" sözü arasında bir fark yoktur. Çünkü bu cümlelerin ikisi için de "bugün vâki olan talâk, dün vakî olan talâktan başka bir talâktır" denilebilir. Şunu da belirtelim ki; talâka dün ile başlamaya nisbetle problem hâlâ varlığını devam ettirmektedir. Bu, şimdiki zamanla talâka başlamaktır. Bunun gereği olarak da talâk teaddüd etmez. Gerçek şu ki; karısına: "Sen, dün ve bugün boşsun" derse, bu sözle bir talâk vâki olur. Çünkü dün boşanan, bugün boşanır. Karısına "Sen, bugün ve dün boşsun" derse, iki talâk vâki olur. Böyle demekle, "sen, bugün bir talâkla boşsun. Bundan önce dün de bir talakla boşsun" demiş gibi olur. Anılan kurala gelince o, bugün ve yarın gibi şimdiki zamanla gelecek zamana nisbetledir.

Talâkı, geçmişteki belirsiz bir zamana izafe eder, meselâ karısına: "Ben yaratılmadan..." veya "Sen yaratılmadan önce boşsun" yahut "Ben çocukken seni boşadım" derse, bu söz geçersiz kılınır ve bununla talâk gerçekleşmez. "Ben uyurken seni boşadım" veya "ben deliyken seni boşadım" demesi durumunda da aynı şekilde hiçbir şey gerçekleşmez. Bu sözler, talâkı inkâr anlamını taşımaktadır. Çünkü bu durumdaki insanların talâkları yoktur. "Ölümümle..." veya "Senin Ölümünle birlikte sen boşsun" derse, yine aynı şekilde bu söz geçersiz olur ve talâk vâki olmaz. Çünkü talâkı, kadının boşanmaya mahal olmayacağı ve kendisinin de boşamaya ehil olmadığı bir zamana izafe etmiştir. "Ölümümden iki ay veya daha fazla bir süre önce boşsun" der ve bu boşama yemininden itibaren iki ay geçmeden önce ölürse, karısı boşanmaz. Çünkü talâkın vukuu için, ölümünden önce iki ayın geçmesini şart koşmuştur. Kendisi, bu şartın tahakkukundan Önce öldüğü için talâk vâki olmaz. Ama üzerinden iki ay geçmesi durumu üzerinde ihtilâf edilmiştir. Ebû Hanîfe, bu durumda kadının bu kocadan boşanacağını söyler. Yalnız talâkın vukuu, sadece ölüme bağlanmaz. Sırf ölüm anında talâk vâki olmaz. Aksine, talâkın vukuu, ölümden Önce belirtilen süreye dayanmaktadır. Kadının boşandığına hükmetmek, her ne kadar ölüm anında olacaksa da, boşanma, boşama yemininin edildiği andan itibaren başlayan iki aylık sürenin evveline dayanmaktadır. Fıkıh usûlcülerinin ıstılahında dayanma (istinad), müddetin tamamı boyunca mahallin (boşanan kadının) var olması kaydıyla hükmün, öncesine dayanarak şimdiki zamanda sabit olmasıdır.

Buna zekâttan da bir başka örnek verebiliriz. Nisab miktarı bir malın üzerinden bir yıllık bir süre geçtiğinde zekâtını vermek vâcib olur. Ama senenin dolması esnasında zekâtın vâcib olması, malın sene başından beri mev-cud olması şartına dayanmaktadır. Hükmün sabit olması -ki o, nisab miktarını bulan malın zekâtının verilmesidir- bir senelik zamanın geçmesi kaydına dayanmaktadır. Öyle ki, bu malın üzerinden bir senelik zaman geçmezse, zekât vermek vâcib olmaz. îmam Muhanımed´le Ebû Yûsuf´a gelince, onlar derler ki: Kadın, kocanın belirttiği ilk süreye dayanmadan ve sırf kocanın ölümüne bağlı kalmadan boşanır. Ölüm vaktinde kocanın, boşama ehliyetine sahip olmadığı için, boşaması geçersiz olur ve boşamasıyla da talâk vâki olmaz. "İktisar", istinad karşüığındadır ki, o da ölüm öncesi zamana bakmaksızın hükmün, yani boşanmanın halde sabit olmasından ibarettir. Şunu da kaydedelim ki, bu ihtilâf bir semere vermemektedir. Evet bazıları derler ki, -imamın görüşüne göre- kadın, ölen bu kocasına mirasçı olamaz. Çünkü O (Ebû Hanîfe), kadının koca tarafından belirtilen sürenin evvelinde boşandığını kabul etmiştir. Kocanın ölümü esnasında kadının boşanışının üzerinden en az iki aylık bir süre geçmiş bulunmakta ve iddeti de tamamlanmış olmaktadır. Çünkü kadın, bu iki aylık süre içinde üç hayız görür ve böylece iddeti tamamlandıktan sonra, kocası ölmüş bir kadın durumuna girmiş olur. Kocasının mirasında hak sah...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın