Tahılların Kendi Cinsleri Ve Başka Cins Şeylerle Satılmaları

Önceki sayfalarda geçen hadîste anılan altı sınıftan olmak üzere buğdayın buğdayla, arpanın arpayla satılması da vardır. Bilindiği gibi mez-heb imamları haramlık illetindeki farklı görüş açılarına göre, bu iki türe diğer tahıl türlerini de kıyaslamışlardır. Hadîste de belirtildiği gibi misli misline ve el be el olmadıkça buğdayın buğdayla ve aynı şekilde arpanın arpayla satılması sahih olmaz. Ancak buğday ve arpanın, el be el olduktan sonra farklı miktarlarda biribirleriyle satılmaları sahih olur.

Aliş-veriş meclisinde karşılıklı ve tesellüm koşuluyla bir kile buğdayın iki kile arpa karşılığında satılması sahih olur. Darı, pirinç, bakla, nohut, acı bakla, mısır, yonca tohumu sütleğen culban, keçi boynuzu ve ölçekle satılan diğer bütün tahıl türleri de buna kıyaslanır. Misli misline olmadıkça bunların biribirleriyle satılmaları sahih olmaz. El be el olduktan sonra başka bir cins tahılla farklı miktarlarda satılmaları sahih olur.

Unun tahıl veya ekmekle satılmasına ve bununla ilgili şeylere gelince, mezheblerin bu hususta tafsilâtlı açıklamaları vardır.

Cinslerin aynı ve ayrı olmaları, mezheblerde mufassal olarak anlatılan bazı şeylerle bilinir.

Ölçek ve tartı ile satılan şeyler, müslümanların Peygamber (s.a.v.) zamanındaki âdetleriyle bilinir. Mezheblerİn buna ilişkin tafsilâtı aşağıya alınmıştır.

(159) Mâlikîler dediler ki: Arpa ve buğday, aynı şekilde peygamber arpası aynı cinsdirler. Bu üçü arasında fark yoktur. Çünkü cins birliğinde ölçü, bunların sağladıkları menfaatin aynı veya biribirine yakın olmasıdır.

Buğday ve arpa çeşitleri birbirine yakındır. Çünkü bundan maksat azıktır ki, o da, her ne kadar tad ve kalite bakımından farklı da olsa elde edilmektedir. Bu üç şeyin el be el ve misli misline olmadıkça biribirleriyle satılması sahih olmaz. Mâlikîlerce tercihe şayan olan görüş budur. Bazıları buğday ve arpanın ayrı iki cins olduğunu söylerler.

(160) Şafiî ve Mâlikîler dediler ki: Yonca, ribây-ı fazlın içine girdiği sınıflardan değildir. Zîrâ Şâfiîler nezdinde ribânın illeti taamlıktır. Ki o da, nesnenin insan için çoğunlukla gıda maddesi olmasıdır. Yonca tanesi ise böyle değildir. Mâlikîler nezdinde ribânın illeti, nesnenin (insan için) azık olmaya ve saklayıp bekletmeye elverişli olmasıdır. Yonca ise böyle değildir.

(161) Şâfiîler dediler ki: Kuru sütleğen, Hanefî ve Hanbelîlerin dedikleri gibi Öiçeklik nesnelerden olduğu için değil, fakat ilâç olarak kullanıldığı için ribây-ı fazlın kapsamına girer. Kuru sütleğen, (yemeği) ıslâh eden tuza kıyaslanmıştır. Çünkü o, bedeni ıslâh etmektedir. Taze sütleğene gelince, önce de belirtildiği gibi o, içine ribânın girdiği tahıl sınıflarından değildir.

Mâlikîler dediler ki: Yaş olsun kuru olsun, sütleğene ribâ girmez. Buna ribây-ı nesîenin girip girmeyeceği hususunda ihtilâf edilmiştir. Bazıları bunun ilâç olduğunu, ribây-ı nesîenin de buna girmeyeceğini söylemişlerdir. Diğer bazılarıysa ribây-ı nesîenin buna gireceğini söylemişlerdir.

(162) Mâlikîler dediler ki: Tahıl ve un bir cinstir. Zîrâ öğütmek, bir şeyi kendi cinsinden çıkarmaz. Çünkü öğütme, cüzleri yerinde kalmakla birlikte, o şeyin cüzlerini biribirinden ayırmaktan ibarettir. Hamur da un ve tahılla aynı cinstendir. Zîrâ yoğurmak, bir şeyi cinsinden çıkarmaz. Aynı miktarda misli misline olmadıkça bunlardan birini diğeriyle satmak sahih olmaz. Eşit miktarda olurlarsa buğdayı, buğday unuyla satmak sahih olur. Eşit miktarda olmaları da tartıyla bilinir. Tartı ve ölçekle bilinir diyenler de olmuştur. Aynı şekilde un veya buğdayın, misli misline olmadıkça buğday unundan yoğurulmuş hamurla satılması da sahih olmaz. Çünkü bunlar aynı cinstirler. Ama cinsler ayrı olursa, meselâ darı ununu buğday tahılı karşılığında satacak olursa, alış-veriş meclisinde karşılıklı teslim ve tesellüm koşuluyla bu iki nesnenin birbirinden fazla miktarlarda birbirleri karşılığında satılmaları sahih olur. Un ile hamur arasındaki temâsül, hamurda mevcûd olan un miktarını araştırmakla bilinir ve misliyle değiştirilir. Hamurla buğday arasındaki temâsül, buğday ve hamurda mevcûd olan un miktarını araştırmakla bilinir. Ama cins muhtelif olursa; meselâ buğday ununun darıyla satılması durumunda, el be el olunca ikisi farklı miktarlarda olsalar bile alışveriş sahih olur.

Ekmeğe gelince bu, un, hamur ve buğdaydan ayrı bir cinstir. Çünkü ekmekçilik sanatı onu, ayrı bir cins yapmıştır. El be el olması koşuluyla farklı miktarlarda ekmekle un, buğday veya hamurun biribirleriyle satılmaları sahih olur. Şu da var ki ekmeğin hepsi, asılları muhtelif de olsa aynı cinstir. Buğday ekmeğinin buğday, arpa veya darı ekmeğiyle satılması, el be el ve misli misline olmadıkça sahih olmaz. Çünkü hepsi bir cinstir. Bunların miktarlarının farklı olması sahih değildir. Ancak pasta bundan müstesnadır. O, kendi başına bir cinstir. Çünkü ona yağ, susam, mahlep ve süt karışmıştır. El be el olduktan sonra, farklı miktarlarda diğerleriyle satılması sahih olur. Sonra ekmek, buğday gibi tek sınıftan yapılmışsa, bunda misliyet, her birindeki un miktarını araştırmakla hesaplanır. Her ikisindeki un miktarı eşit olursa, ikisi birbirinin misli olurlar. Aksi takdirde hayır. Ama (iki) ekmek, buğday ve arpa gibi kendilerinde ribâ illeti bulunan iki ayrı sınıftan elde edilmişlerse misliyet, içlerindeki un miktarı araştırılmaksızın ekmeklerin tartılmasıyla hesaplanır. Akid satış ise, misliyet ekmekte şart olur. Ama akid karz (ödünç verme) ise, misliyet ekmekte şart olmaz. O zaman bunda esas, sayıdır. Kişinin beş ekmek ödünç alması, sonra da tartı bakımından ağır veya hafif de olsa aynı şekilde beş ekmek olarak geri ödemesi örf uyarınca sahih olur. Komşuların yaptıkları, ekmek ve hamuru ödünç alıp sonra tam araştırmaksizın mislini geri vermelerinde bir beis yoktur.

Tahılı ıslatmak, onu kendi cinsi dışına çıkarmaz. Ama ıslatılmış tahılı, ıslatılmamış tahılla ne farklı, ne de eşit miktarda satmak asla sahih olmaz. Çünkü denklik gerçekleşmediği için yaşın kuru ile satılması, nitekim bu sebepten dolayı ıslatılmış şeyin ıslatılmış şeyle satılması sahih olmaz.

Hanefîler dediler ki: Bir cins tahıldan elde edilmiş unu, kendi cinsi tahılla satmak sahih olmaz. Meselâ buğday ununu buğdayla, aynı şekilde darı ununu darıyla satmak, eşit miktarda olsun olmasın, sahih değildir. Zîrâ bu gibi şeylerde rnisillik gerçekleşmez. Un, ölçekte buğdaydan daha iyi yerleşir. Fazlalık şüphesi, var olmakta devam eder. Bu şüphe, ancak miktar eşitliğinin muhakkak olması koşuluyla cinsin kendi misliyle satılması durumunda ortadan kalkar. Bir cins tahıl ununun kendi cinsi olmayan tahılla satılması sahihtir. Örneğin buğday ununun arpayla satılması, el be el olunca sahih olur. Çünkü cinsleri değişiktir. Normal unun yarma ile eşit veya farklı miktarlarda satılması da, cinsleri aynı olduğu takdirde, anılan ribâ illetinden ötürü sahih olmaz. Ama eşit ölçekte olması koşuluyla aynı cins iki unun biribirleriyle satılmaları sahih olur. Unun kilo ile un karşılığı satılması ise caiz değildir. Ölçekte aynı olmaları hâlinde elenmiş unun, elenmemiş unla satılması sahihtir. Nitekim ölçekte eşit olmaları durumunda iri dövülmüş bir unu, iri dövülmüş bir unla satmak da sahihtir.

Eşit veya farklı miktarlarda ekmeğin buğdayla, buğdayın ekmekle satılması sahih olur. Çünkü ekmek, ekmek oluş sıfatıyla buğdaydan ayrı bir cins hâline gelmiştir. Bunda iki nesnenin karşılıklı teslim alınmaları şart değildir. Sâdece belirleme şartı vardır ki, bu da yakında açıklanacaktır. Aksine peşin verilen yirmi ekmeği, bir ay sonra teslim alınacak olan bir ölçek buğday karşılığında satmak sahihtir, her ne kadar bir kile buğday, bu ekmeklerden fazla ise de... Nitekim bir irdeb (150 kg) buğdayı, birkaç gün sonra teslim alınacak yüz okka ekmek karşılığında satmak da sahihtir. Bu ikinci durumda, yani ekmeğin bilâhare teslim edilmesi durumunda akdin sahih olmayacağı söylenilmiştir. Ama müftâbih kavle göre bu akid sahihtir. Buğdayda verilen tafsilât çerçevesinde ekmeğin unla, unun da ekmekle satılması aynı şekilde sahih olur.

Ekmeğin ödünç alınması, örneğin kişinin geri vermek üzere komşusundan beş ekmek alması sahih olur. Ama müftâbih kavle göre bunun sahih olması için tartı şarttır. Bazıları, hem tartı, hem sayıyla caiz olacağını söylemişlerdir.

Islatılmış buğdayın ıslatılmış buğdayla, ıslatılmışın kuruyla; yaş hurmanın yaş hurmayla, kuru hurmanın kuru hurmayla satılması caiz olur. Kavrulmuş buğdayı kavrulmamış buğdayla satma hususunda ihtilâf vardır. Esahh kavle göre ölçek bakımından eşit olsalar bile bu satış caiz olmaz. Kavrulmuşun kavrulmuşla satılması, miktarca eşit olmaları koşuluyla caiz olur.

Hanbelîler dediler ki: Unun, kendisinden elde edilmiş olduğu tahıl ile satılması, mutlak surette sahih olmaz. Buğday ununun buğdayla satılması sahih olmaz. Çünkü bir cinsin, kendi bazısıyla satılması için eşitlik şarttır. Buğdayla buğday unu aynı cinstir. Ama (miktar bakımından) eşit olmaları hemen hemen imkânsızdır. Çünkü tahıl tanesinin cüzleri, öğütmekle dağılırlar. Aynı şekilde ekmeğin, elde edilmiş olduğu tahıl tanesiyle satılması, nitekim tartıyla da olsa ekmeğin, elde edilmiş olduğu tahılın unuyla satılması da sahih olmaz. Islak buğdayın kuruyla satılması sahih olmaz. Kurutulmadan önce yaş (firik) buğdayın kuruyla satılması da sahih olmaz. Ekmeğin ekmekle satılmasına gelince, bunların biribirlerine miktarca eşit olmaları durumunda sahih olur. Biri diğerinden fazla olursa, sahih olmaz.

Şâfiîler dediler ki: Cinsin kendi bazısıyla satılabilmesi için üç şart gereklidir:

1- Peşin olması. Vadeli sat...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın