Satın Alınan Malda Teslim Almadan Önce Tasarrufta Bulunmak

Fâsid satışlardan biri de, müşterinin satın aldığı mal üzerinde, henüz teslim almadan tasarrufta bulunduğu satıştır. Mezheblerin buna ilişkin taî-sîlâtlı görüşleri aşağıya alınmıştı.

Bu anlatılanlardan başka daha bir çok fâsid satış örnekleri vardır ki onlara ilişkin geniş açıklama aşağıda her mezhebe göre anlatılmıştı.

(154) Şafiîler dediler ki: Satıcı, malının bedelini teslim almış olsa bile, satın aldığı malı henüz teslim almamış olan müşterinin onun üzerinde tasarrufta bulunması sahih olmaz. Menkul veya gayrdı menkul bir mal satın alan kişi, onu teslim almadan satarsa, satışı bâtıl olur. Bu satış, tekrar kendisinden satın almış olduğu kişiye de olsa bâtıl olur. Çünkü henüz teslim almamış olduğu için o mal üzerinde mülkiyeti, zayıf bir mülkiyettir. Dolayısıyla bu mal üzerinde, satış gibi bir tasarrufta bulunamaz. Yalnız üç durum bundan istisna edilmiştir:

1- Satın ahnan malı teslim almadan, aynı fiyatla tekrar satıcısına satmak sahihtir.

2- Satın alınan mal, müşteri tarafından teslim alınmadan satıcının yanındayken telef olursa, müşterinin o malı satıcıya eski fiyatına satması sahih olur. Bu da satıcının, telef olan malın mislini müşteriye vermesi şeklinde gerçekleşir.

3- Bir kişi henüz teslim almadığı bîr malı, bedelini bilâhare ödemek üzere borca satın almışsa, meselâ bir deveyi, parasını bilâhare ödemek üzere yüz-bin liraya borca satın almışsa; deveyi aynı satıcıya aynı fiyatla ve aynı şekilde borca satabilir. Bu satış akdi sahihtir. Bu üç durumda da satış, satış kelimesiyle yapılan bir ikâledir. Gerçek bir satış değildir. Bu nedenle de taşınır malın, satıcının mülkiyetinden müşterinin mülkiyetine intikal etmesi; taşınmaz malın ise (tarla, hurmalık v.b.) müşterinin üzerine el koyarak sahip olması için tahliye edilmesi şartı gerçekleşmemesine rağmen bu satış sahih olmaktadır. Bundan da, zarnıaıurmzda bilinen kontrat satışlarının hükmü öğrenilmiş olmaktadır. Satılan malın bedeli para değil de bir eşya olursa, teslim almadan önce satıcının onun üzerinde, yukarıda belirtilen şekilde tasarrufta bulunması da sahih olmaz.

Satılan mal ve bu malın bedelinin teslim alınmadan satış yaparak üzerlerinde tasarrufta bulunmak sahih olmadığı gibi, bunları ne satıcıya, ne de başkalarına rehin bırakarak veya kiraya vererek tasarrufta bulunmak da sahih değildir. İster satılan mal, bedelini sağlama almak amacıyla rehin bırakılsın; ister bedel, satın alman malı sağlama almak amacıyla rehin bırakılsın, ister bu rehin hiç bir şey karşılığında olmasın, aynı hükme tâbidir. Mûtemed olan görüş budur.

Kişi, vakıf veya paylaşma nedeniyle, teslim almadan da mal üzerinde tasarrufta bulunabilir. Götürü usûlde bir yiyecek maddesi; sözgelimi, ölçekle ölçmeksizin bir buğday kümesi satın alan kişi, teslim almadan da o buğday üzerinde tasarrufta bulunabilir. Ama ölçekle ölçüp de satın alırsa, tasarruf etmeden önce o malı teslim alması gerekir.

Hanefîler dediler ki: Taşınır bir malı satm alıp da teslim almadan önce satmak, fâsîd satışlardandır. İkinci satış, asıl mal sahibine de yapılsa, başkasına da yapılsa aynı hükme tâbidir. Pamuk, elbise veya bir hayvan satın alıp da teslim almadan önce tekrar sahibine veya bir başkasına satmak durumunda, ikinci satış fâsid olur. Satın alan kişi de o malı teslim almakla sahibi olur ve değerini ödemekle yükümlü olur. İlk satış ise kendi hâli üzerine kalır. Zamanımızda bilinen ve taşınır malları kapsayan kontrat satışları da bu cümledendir. Bu malın teslim alınmadan ikinci ele satışı, maliyetine de olsa, daha eksiğine de olsa aynı hükme tâbidir. Arazi, akar, hurmalık, ev gibi taşınmaz ve telef olmasından korkulmayan sabit malları, satın alıp da teslim alnradan önce başkasına satmak, sahihtir. İmam Muhammed, bu satışın sahih olmayacağını söylemiştir. Yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan ve denizin tecâvüz etmesinden korkulan kıyıdaki araziler de taşınır mallardan sayılır. Böyle bir araziyi satın alan kişinin, teslim almadan önce başkasına satması câîz olmaz. Satın alındığı halde henüz teslim alınmayan taşınır

(menkul) malları, satıcısından başkasma hîbe etmek, sadaka olarak vermek, rehin bırakmak, doğru olan görüşe göre sahihtir. Ama satıcısına hîbe edilir ve o da kabul ederse, satış akdi bozulur. Satıcı, elbise gibi taşınır bir malın bedelini teslim almadan önce müşteri malı teslim almış olursa, başkasma satması sahih olur. Tabiî müşterinin bu malı, satıcıdan başkasına satması şartıyla sahih olur ki, bu hüküm üzerinde ittifak vardır. Ama tekrar satıcıya satarsa, alış fiyatına veya daha fazlasına sattığı takdirde sahih olur. Alış fiyatından daha eksiğine satması durumunda bu satış bazı şartlarla fâsid olur:

1- Kişi malını, satın aldığı şahsın kendisine veya vekiline veya oğlu, ya da babası gibi kendisi için şahitlik yapması caiz olmayan yakınlarına satarsa, bu satış fâsid olur. Müşteri malını, satın aldığı kimseden başka birine satar, hîbe eder veya ona verilmesini vasiyet eder, sonra da satıcı o ikinci şahıstan, kendi sattığı fiyattan daha eksiğine satın alırsa, satış akdi sahih olur. Meselâ Mehmet, bir elbiseyi Abdullah´a on liraya satar. Abdullah da parasını ödemeden elbiseyi teslim alır, sonra Mehmet, aynı elbiseyi Abdullah´tan sekiz liraya satın alırsa, satış akdi sahih olmaz. Ama Abdullah, bu elbiseyi Murad´a satar, hîbe eder veya ona verilmesini vasiyet eder, daha sonra Mehmet gelip Murat´tan sekiz liraya satın alırsa, satış akdi sahih olur.

2- Semenlerin cinsi aynı olur. Meselâ parayla satın alman bir malı, müşteri tekrar parayla eski satıcıya daha düşük bir fiyat üzerinden satarsa, sahih olmaz. Ama parayla satın alınan bir malı, paradan başka bir eşya karşılığında tekrar eski satıcısına satmak sahih olur. Bu durumda bedel olarak verilen eşyanın değeri, o malın fiyatından daha az olsa dahi akid sahihtir.

3- Satın alınan mal, eski hali üzere bulunmalı, yani kendisinde bir noksanlık meydana gelmiş olmamalıdır. Ama değerini düşürecek bir noksanlıkla ayıplanacak olursa, fiyatından daha eksiğine de olsa, eski satıcısına satmak sahih olur. Tabiî, ilk satıcının, bu malın bedelini teslim almasından önce bu satış yapılabilir.

Mâlikîler dediler ki: Satın alınan mal, menkul de olsa, arazi, hurmalık ve benzeri bir gayr-i menkul de olsa, teslim almadan müşterinin onun üzerinde satma tasarrufunda bulunması sahihtir. Yalnız buğday ve meyve gibi yiyecek maddelerini satın alma durumunda bunları teslim almadan başkalarına satmak sahih olmaz. Ancak bu gibi nesneleri ölçeksiz, tartısız, sayısız olarak götürü usûlde satın alma durumunda, bunları teslim almadan satmak sahihtir. Aynı şekilde tartısız olarak meyve satın alan kişi, bu meyveyi teslim almadan başkasma satabilir. Çünkü sırf tartısız olarak satın alma akdiyle bu meyveler, müşterinin uhdesine girmiş olmaktadır. Ama ölçekli veya tartılı olarak yiyecek satın alan kişinin, bunu teslim almadan başkasına satması sahih olmaz. Zîrâ bu tür satışın yasak olduğu hususunda hadîs vârid olmuştur. Yiyecek maddesinin, ölçeklenmeden satılması, hadîs-i şerifle yasaklanmıştır. Bu yasaklamanın illetine ilişkin olarak denilmiştir ki: Bu tür yiyecek maddelerini satın alan müşterinin, teslim almasında işçilerin yararı vardır. Çünkü ölçeklemek, taşımak, tartmak ve benzeri işleri yapmakla işçiler kazanç sağlamış olmaktadırlar. Ama böyle bir mal satıldığı halde teslim alınmayıp sahibinin yanında bırakılacak olursa, işçiler yararlanamazlar.

Bu yasaklamanın illetine ilişkin olarak yine denilmiştir ki: Bu, kulluk icâbı uyulması gereken bir emirdir. Bir kişi kendi harmanından bir miktar buğdayı veya kendi bahçesinden bir miktar meyveyi başkasma sadaka olarak verirse; kendisine sadaka olarak verilen kişi, bunları teslim almadan başkasına satabilir. Hîbe etmek veya ödünç olarak vermek de bu bakımdan sadaka gibidir. Ama kişi, bir yiyecek maddesi satın alır ve bunu teslim almadan önce sadaka veya ödünç olarak verir veya hîbe ederse, kendisine sadaka veya ödünç verilen veya hîbe edilen kişinin, bunları teslim almadan satması sahih olmaz. Bundanda anlaşılıyor ki; bir yiyecek satın alan kişi, onu teslim almadan başkasına ödünç olarak verebilir. Yine bu cümleden olmak üzere bir yiyecek safın alıp da henüz teslim almamış olan kişi; kendisinden daha önce ödünç olarak aldığı yiyecek borcunu ödemek amacıyla alacaklısını, satın aldığı malı yanında bulunduran satıcıya havale edebilir. Alacaklısı da satıcıya gidip o yiyeceği teslim alır. Bu, caizdir. Ama bir kişiye bir miktar yiyecek satan kişi, bu yiyeceği ona teslim etmez, bir başkasından da bir miktar yiyecek ödünç olarak alırsa; bu durumda yiyecek sattığı şahsı, yiyeceği ödünç olarak aldığı şahsa havale etmesi sahih olmaz. Meselâ Mehmet, Ali´den bir kile buğday satın alır ama henüz teslim almaz. Hâlid´in de Mehmed´ten bir kile buğday alacağı vardır. Bu durumda Mehmed´in borcunu ödemek maksadıyla Ali´den satın aldığı halde teslim almadığı bir kile buğdayı alması için Hâlİd´i, Ali´ye havale etmesi sahih olur. Ama Mehmed, Hâlid´e bir kile buğday satar ve Halid de henüz teslim almazsa, Mehmed´in satmış olduğu buğdayı Hâlid´e vermiş olmak için Hâlid´i, Ali´den ödünç aldığı bir kile buğdayı teslim almak üzere Ali´ye havale etmesi sahih olmaz. Çünkü bu durumda Hâlid, Mehmed´ten satın almış olduğu bir kile buğdayı teslim almadan önce, Mehmed´in Ali´den ödünç aldığı bir kile buğday karşılığında satmış olmaktadır ki, bu da caiz değildir.

Hanbelîler dediler ki: Satın alınan mal; ölçekle ölçülüp, tartılan, metreyle ölçülen veya sayılan bir mal değilse, teslim almadan önce başkasına satarak üzerinde tasarruf edi...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın