Sarih Talâk

Bilindiği gibi sîgası itibariyle talâk, sarîh ve kinaye olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Sarih talâk da yine, ric´î ve bâin olmak üzere iki kısma ayrılır. Mezheblerin bütün bunlara ilişkin olarak ileri sürdükleri tafsîlât aşağıda ele alınmıştır.

(18) Hanefîler dediler ki: Sarih, "ric´î sarih" ve "bâin sarih" olmak üzere iki kısma ayrılır. Ric´î sarih, kendisinde beş kayıt bulunan talâktır:

Birinci kayıt: Boşama sözü, talâk harflerini kapsamalıdır. Meselâ kocanın, karısına "tallaktüki" (seni boşadım), "enti tâlikun" (sen boşsun), "en mutallakatün" (sen boşanmışsın) demesi gibi. Ama şeddesiz olarak mutlakatün" dediğinde bu söz, kadının evde hapsedilme bağından kurtulması ve dışarıya çıkmasına izin verilmesi anlamına da gelebileceğinden, kinaye olur ki, bunun hükmü ileride anlatılacaktır. Kocanın, karışma "kûnî tâlikaten" (sen boş ol) veya "Tekûni tâlikaten" (sen boş olacaksın) demesi de sarih talâktandır. Zîra "tekûnî" (olacaksın) yüklemi her ne kadar gelecek zaman için kullanılmaktaysa da, örfe göre şimdiki zaman için de kullanılmaktadır. Hatta karısına "utallikuki" (seni boşayacağım) dediğinde, bu kelime çoğunlukla şimdiki zaman için kullamlmaktaysa, karısı boşanır. "Utlukî" (kendini boşa ey kadın) sözü de sarih talâktandır. Kocanın, karısına "talâkını al" demesi, kadının da "onu aldım" cevabını vermesi yine sarih talâk olur. "Bunun sarih talâk olması için, boşama niyetinin mevcud olması gerekir" diyenler de olmuştur. "Karını boşadın mı?*´ sorusuna karşı verilen "neam" veya "belâ" (evet) cevabı da, boşama niyeti olmasa bile sarih talâktan sayılır. Adamın biri, bir erkeğe "karım boşamadın mı?** diye sorar, o da "neam" veya "belâ" (evet) diye cevap verirse, karısı boşanır. Çünkü örfe göre "neam" ve "belâ" kelimeleri arasında bir fark yoktur. Ama lügate göre bu iki kelime arasında fark vardır. "Neam" kelimesi, olumsuz sorulara cevap olarak verilemez. "Belâ" kelimesi ise bunun aksine, olumsuz soruların cevabında kullanılabilir. İleride de anlatılacağı gibi, Hanbelîler bu görüşe muhaliftirler. Tahrif edilmiş bazı kelimeler de sarih talâktan sayılır. Bunlar beş tanedir:

1- Kaf harfinin "ğayın" harfine çevrilmesiyle "tallağtüki" (seni boşadım) demek.

2- Tı" harfinin "te" harfine, "kaf" harfinin de "ğaym" harfine çevrilerek "telleğtüki" demek.

3- Kaf" harfinin "kef" harfine çevrilmesiyle "tallektüki" demek.

4- Ti" harfinin "te" harfine, "kaf" harfinin de "kef" harfine çevrilmesiyle "tellektüki" demek.

5- Ti" harfinin "te" harfine çevrilmesiyle "tellaktüki" demek. Bazıları bunlara altıncı bir kelime eklemişlerdir. Bu da "kaf" harfinin Iâm" harfine çevrilmesiyle, "sen boşsun" anlamında "enti tâlilün" demektir. Bu lâfızlar, Hanefîlere göre sarih talâk lâfızlarıdırlar. Adam, karısına "ya hanım" diye seslenmek ister de kastı olmaksızın dili sürçer ve "talil" derse; karısı, diyâneten değil, fakat yargı bakımından boşanmış olur. Ama şaka olsun diye "tâlık" kelimesini söylemeyi kasdeder de karısının boşanmasının vukuunu kasdetmezse, karısı hem diyâneten, hem de yargı bakımından boşanmış olur.

Bununla da öğrenmiş oluyoruz ki, boşayan kimsenin dili bozuk olmasa dahî, tahrif edilmiş kelimelerle yapılan boşama tahakkuk eder. Kocanın, karışma "Tıeleka" demesi veya "ta-elif-lâm-kaf" şeklinde, hece harflerini birbirine bağlamaksizın talâkı telâffuz etmesi, doğru görüşe göre kinayedir. Bu durumda boşamaya niyet edilmezse kadın boşanmış olmaz.

İkinci kayıt: Talâkın gerçek bir zifaftan sonra vukübulması. Bir kimse, zifaftan önce karısını sarih bir talâkla boşarsa, bu ric´î değil, bâin talâk olur. Gerçek zifaftan kasıt, mehir bahislerinde anlatılan tarzda, karı-kocanın cinsel temasta bulunmalarıdır. Kocanın karısıyla cinsel temasta bulunmaksızın tenha bir yerde başbaşa kalması, hükmî bir zifaftır ki, burada bu geçerli değildir. Bir kişi, kendi karısıyla halvette (tenhâda) buluştuktan sonra cinsel te-nıasta bulunmadan onu sarih talâkla boşarsa, kadın bâin şekilde boşanmış olur.

Üçüncü kayıt: Talâk kelimesi, bir bedel sözüne bitişik olarak söylenmiş olmamalıdır. Meselâ koca, karısına "mehrinin geri kalan kısmı karşılığında seni boşadım" derse, kadın ric´î değil, bâin talâkla boşanmış olur.

Dördüncü kayıt: Talâk kelimesi, sözle veya işaretle üç sayısıyla bir arada telâffuz edilmemiş olmalı ve bâinliği hissettirecek veya atıf harfi olmaksızın bâinliğe delâlet edecek bir sıfatla nitelenmiş olmamalıdır. Birincisinin misâli bellidir. Kocanın, karısına "sen üç talâkla boşsun" demesi gibi. İkincinin misâli, kocanın karısına üç parmakla işaret ederek "sen boşsun demesi gibidir. Her iki durumda da kadın, üç talâkla boşanmış olur. Üçüncünün misâli, karısına "sen şiddetli bir talâkla boşsun" veya "sen dağ gibi bir talâkla boşsun" demesi gibidir. Kocanın, talâkı "şiddet" sıfatıyla nitelemesi, onu bâin kılar. Böylelikle tek bir bâin talâk vukûbulmuş olur. Nitekim bu, ileride de ele alınacaktır.

Sarih olan bâin talâka delâlet eden boşama sözüne örnek olarak da kocanın: "Sen boşsun, bâinsin" demesini gösterebiliriz. Talâkın bâinlikle nitelenmesi, onu tek bir bâin talâk olarak gerçekleştirir. "Atıf harfi olmaksızın. kaydını koymakla, kocanın karısına "sen boşsun ve bâinsin" sözü kapsam dışına çıkarılmış oldu. Birincisi, ric´î talâk olur. İkincisi ise buna katılır ve bâin olur.

Beşinci kayıt: Talâk kelimesi, bâinliğe delâlet eden bir sıfat veya sayıya teşbih edilmemelidir. Örneğin kocanın, "seni üç gibi bir talâkla boşadım demesi gibi. Böyle derken bir talâka niyet ederse, bir bâin talâk vâki olur. Aksi takdirde üç talâk vâki olur. Kocanın, karısına: "Sen güneş veya ay gibi bir talâkla boşsun" demesi de, aynı şekilde kadının bir bâin talâkla boşanmasına neden olur.

Ric´î olan sarih talâk, gerdekten sonra kocanın talâk harflerini içeren bir lâfızla karısını boşamasıdır. Talâk kelimesini telâffuz ederken, bu lâfzın bir bedelle veya sözle yahut işaretle de olsa üç sayısıyla birlikte ağzından çıkmaması gerekir. Ayrıca bâinlikten haber veren bir sıfatla nitelenmemeli veya atıf harfi olmaksızın bâinliğe delâlet eden bir sıfat yahut sayıya benzetilme-melidir.

Bâin talâksa bunun hilâfmadır. Bu talâk, kocanın talâk lafzıyla da olsa, gerdekten önce boşamasıdır. Ya da gerdekten sonra üç sayısıyla birlikte olan bir talâkla veya içinde talâk harfleri olmayan bir lâfızla veya içinde talâk harfleri bulunan ama bâinlikten haber veren, ya da bâinliğe delâlet eden bir sıfatla muttasıf bir lâfızla veyahut da bâinliğe delâlet eden bir sıfat veya sayıya benzetilen bir lâfızla boşamasidır.

Böylece sarih olan ric´î ve bâin talâkın tanımını öğrenmiş olduk. Sonra bâin talâk eğer üç ise, geçerli olur. Bu şekilde boşayan kocaya karısının helâl olması için, araya hullecİ koyması gerekir. Bir veya iki eğer ric´î talâkla boşa-mışsa, karısına dönmesi için yeniden nikâh akdi yapmasına gerek kalmaz. Ama bir veya iki bâin talâkla boşamışsa, yeniden nikâh akdetmesi gerekir. Sarih ve ric´î olan talâkın hükmüne gelince; bununla birden fazla talâka veya bâin talâka niyet edilse bile, yalnızca bir ric´î talâk vâki olur. Meselâ bir koca, karısına "sen boşsun" der ve bunu derken de üç talâka niyet ederse, sadece bir talâk vâki olur. Talâk kelimesini telâffuz ederken, boşamadan başka bir şeye, meselâ karısının bir kayıttan veya bağdan çözülmesine niyet ederse (ve bunu dile getirirse) iddiası yargı bakımından onaylanmaz. Ama boşama dînen gerçekleşmez ve karısına yanaşması helâl olun Eğer karısı bu sözü bizzat ondan duymuşsa, ya da âdil bir şahit kocasının böyle söylediğine onun yanında şehâdette bulunursa, kadının cinsel temas için kocasına izin vermesi helâl olmaz. Ama kocası bağ ve kayıt kelimesini açıkça ifade ederse, meselâ ona, "sen bağdan (veya kayıttan) boşanmışsın** derse, karısı diyâne-ten boşanmayacağı gibi, yargı bakımından da boşanmaz. "Talâk senin üzerine olsun" der ve bunu derken de boşanmaya niyet ederse, karısı boşanmış olur. Ama "benim talâkım senin üzerine vâcib olsun" derse, niyete gerek kalmaksızın karısı boşanmış olur. "Seni boşamak, senin üzerine vâcib olsun" demesi de aynı hükme tâbidir. "Talâkın benim üzerimedir" der de karısı susarsa, bununla boşama vukûbulmaz. Ama karısına, "senin talâkın üzerime vâcibtir" veya lâzımdır, farzdır, sabittir derse, bunda ihtilâf vardır. Bazılarına göre niyet etse de etmese de, bununla ric*î bir talâk vukûbulur. Bazılarıy-sa böyle demekle boşamanın vuku bulmayacağım söylerler. Bu âlimlerden bazıları niyet etmeden, "senin talâkın üzerime vâcibtir dese bile boşamanın vukûbulacağını belirtirler. "Lâzımdır" sözündeyse boşama vukûbulmaz. Bazı kimseler, bu sözlerin hepsinde de talâkın vâki olacağını sahih bulmuşlardır.

Mâlîkîler dediler ki: Sarih talâk lâfızları, dört tanedir:

1- Tallaktü" (boşadım).

2- Ene tâükun minki" (ben seni boşayanim).

3- Enti tâlikun" (sen boşsun); veya "mutallakatun minnî" (sen benden boşanmışsın).

4- Et-talâku lî lâzimun" (boşamak, benim için gereklidir.) veya "et-talâku aleyye lâzimun" (boşamak, benim üzerime gereklidir) veya "et-talâku lâzimun minnî" (boşamak benden gereklidir) veya "et-talâku lâzimün leki" (Boşanma, senin için gereklidir) veyahut "et-talâku aleyki lâzimun" (Senin üzerine boşanmak gereklidir) ve bunlara benzer lâfızlar...

Bu dört maddede sayılan talâk lâfızları sarihtir. Söyleyen kişi, bir şeye niyet etmemişse, bu lâfızlarla sadece bir talâk vâki olur. Ama iki veya üç talâka niyet etmişse, niyet et...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın