Meyvelerin (Simarın) Satışı

"Simâr" kelimesi, semerenin ism-i cins olan çoğuludur. Semerenin hakîki çoğulu "semerât" şeklindedir. Simar´ın tekili, "cibal" ve "cebel" örneğinde olduğu gibi "semer" kalıbındadır. "Kitab" ve "kütüb" örneğinde olduğu gibi, simar´in çoğulu da "sümür" kalıbında olur. "Sümür" kelimesi de, "unuk" ve "a´nak" örneğinde olduğu gibi "esmar" kalıbındadır. Bütün bu durumlarda, "semere"nin anlamı; yenilmese bile, ağacın üretmiş olduğu şeydir. Örneğin erâk semeri, üzüm semeri (meyvesi) gibi.

Satılık mal olmaları bakımından meyveler iki kısma ayrılırlar: Meyveler satışta ya ağaçlarına tâbi olurlar. Öyle ki satıştan kasıt, ağacın kendisi olur. Bilindiği gibi önce verilen tafsîlât çerçevesinde semereler (meyveler) satılan mala dâhil olurlar veya satıştan kasıt başlı başına meyvelerin kendileri olur. Zamanımızda hurmalıkların, üzüm bağlarının ve bahçelerin meyvelerinin satılmasında görüldüğü gibi ağaca bitişik olabilecekleri gibi ağaçtan ayrı vaziyette de olabilirler. Mezheblerin bütün bunlara ilişkin geniş açıklamaları aşağıdadır.

(180) Şâfiîler dediler ki: Burada semereden kasıt; gül, yasemin ve fesleğen gibi koklanan bitkileri; devşirildikten sonra tekrar biterek yeniden dev-şirilen baklagilleri; kavun, karpuz, patlıcan ve bamyayı kapsayan üründür. Ağacına bağlı olarak satılan semerenin hükmü şudur: Şart koşulduğu takdirde bu, şarta göre satıcıya veya müşteriye âît olur. Taraflardan biri susarak bir şart ileriye sürmezse, bunun üç kısmı olur:

1- Satılan şeyin, üzerinde hurma çağlası bulunan bir hurmalık olması. Bunun da iki durumu vardır:

a) Çinleştirilmesi nedeniyle semeresinin göze görünür hâle gelmesi. Çift-leştirilmesi nedeniyle göze görünür hâle gelmesi demek, içinde beyaz tomurcukların bulunduğu çiçek kılıfının yarılması ve onlardan alıp hurma tomurcuğu üzerine konulması, böylece de semeresinin iyi ve kaliteli bir şekilde yetişmesidir. Bunun hükmü şudur: Bu semere (meyve) aslına tâbi olarak satış akdinin kapsamına girmez, satıcıya ait olur. Gerçek çiftleştirmenin mânâsı, erkek tomurcuğu hurma ağacının tomurcuğu üzerine koymaktır. Ama burada kastedilen mânâ bu olmayıp bilâkis tomurcuğun mutlaka yarılması-dır. Satılan hurmalığın tümünün, çiftleştirmeyle semeresinin göze görünür hale gelmiş olması zorunlu olmayıp, az da olsa bir kısmının çiftieştirilmesi yeterli olur. Tomurcuğun yarılması, zamanı dışında olduğu takdirde hurmalar satıcıya âit olur. Satılan hurmalıkla birlikte müşterinin mülkiyetine geçmez.

b) Hurmalığın hurmalarından bir kısmının göze görünür halde olmalması ve aslen de mevcûd bulunmaması. Bu durumda akidden sonra göze görünür olanlar, müşteriye âit olur. Bunda kesinlikle her ne kadar böyle bir şart ileri sürülmüş olsa bile satıcı için bir hak yoktur; Ama hurmalar mevcud olup göze görünür halde değttseler, bu durumda satıcıya âit olurlar.

2- Satılan şeyin hurma ağacından başka bir ağaç olması. Bunun için de az önce belirtilen iki duruçı sözkonusu olur. Ancak bunun semerelerinin göze görünür hale gelmesi, çiftleştirmeyle olmaz. Çiftleştirme fiili sâdece hurma ağaçlarına özgüdür, ancak aşikâr hâle gelmesiyle bunların semereleri göze görünür olur. Bu ister zerdali gibi çiçeği ve çiçeklerinin saçılma durumu olan bir ağaç olsun, ister dut gibi çiçeksiz bir ağaç olsun, üzerinde göze görünür halde bulunan meyvelerin, semerelerin hükmü bunların satıcıya âit olmasıdır. Göze görünmeyenlerse, satılan ağaca tâbi olarak müşterinin mülkiyetine geçerler. Hurma çağlasındaysa hüküm bunun hilâfmadir. Bilindiği gibi onun göze görünür olmayanları, mevcûd oldukları takdirde hurma ağacının tomurcuğunun bazısı yarıldığı zaman satıcıya âit olurlar.

3- Satılan şeyin, iki değişik şey olması. Bunun da üç şekli vardır:

a) Değişiklik, yer bakımından olur. Sözgelimi adamın bîri, iki bahçede bulunan hurma ağaçlarını satın alırsa bu bahçelerden birindeki hurma ağaçlan, diğerinde mevcûd olan hurma ağaçlarından ayrı olurlar.

b) Değişiklik, tür bakımından olur. Sözgelimi adamın biri, aynı bahçede hurma ve üzüm ağaçlan satın alırsa; bunların yerleri bir olsa da kendileri değişik şeylerdir.

c) Değişiklik, akid bakımından olur. Sözgelimi adamın birinin aynı hurmalığı iki akîdde satın alması gibi.

Her üç şekliyle bu üçüncü kısmın hükmü şudur: Göze görünür vaziyette olan semereler satıcıya, diğerleri müşteriye âit olur.

Geriye dördüncü bir ,şekil kaldı ki, o da şöyledir: Adamın biri yılda İki defa ürün veren bir ağaç, örneğin incir ağacı satın alırsa, durum ne olacaktır? Bunun hükmü ikinci kısımda açıklanmıştı. Yani göze görünür durumda olan semereler, satıcıya âit olur. Göze görünür durumda olmayanlarsa, müşteriye âit olurlar. Ama hurma ağacı gibi yılda sâdece bir kez ürün veren ağaçlarda hüküm bunun tersinedir. Bunlardan göze görünmeyen, ama mevcûd olanlar satıcıya âit olurlar. Nitekim bu, önce de belirtilmişti.

Meyvenin tek başına satılmasının hükmüne gelince, bu iki kısma ayrılır:

1- Meyvenin olgunlaştığının gözlenebilir olması. Bu durumda ağacın üzerinde olsun olmasın, kesilmesi veya ağaç üzerinde bırakılması şart koşulsun, satılması mutlak surette caiz olur. Meyvelerin olgunlaşmasının görülür olması da meyveden meyveye değişen bazı hususlarla bilinir:

a) Renk. Bu hurma çağlası ve innap gibi bazı meyvelerin olgunlaştıklarının alâmetidir. Bu gibi meyveler renklenince olgunlaşmış olurlar.

b) Tad. Şeker kamışının tatlılığı, narın ekşiliği gibi.

c) Olgunlaşıp yumuşama. Kavun ve incir gibi.

d) Kuvvetlenip sertleşme. Buğday ve arpa gibi.

e) Uzama ve dolgunlaşma. Ebegümeci, fasulye ve barbunya gibi.

f) Hacim büyüklüğü. Salatalık gibi.

g) Kılıfın yarılması. Ceviz ve pamuk gibi.

h) Gül ve yaseminde görüldüğü gibi ekinin açılması.

Bir kimse, olgunlaştığı görülen bir semereyi sattığında, satıcının ürünün gelişip olgunlaşması zamanına dek kalan sulamaları da yapması ve ürünü telef olmaktan ve bozulmaktan da koruması gerekir. Satıcı bu sulama işinin müşteri üzerine olmasını şart koşarsa, satış akdi bâtıl olur. Satıcıya düşen sulama işinin yapılmaması nedeniyle ürün telef olursa, satış akdi kendiliğinden infisah eder.

2- Semerenin olgunlaştığının gözlenememesi. Bu durumda ürünün kökünden ayrı olarak satılması caiz olmaz. Ancak kök veya ağacı, müşterinin mülkü değilse, kesilmesini şart koşma hâlinde satış akdi caiz olur. Kesilme şartını koşmaksızın meyveleri satmak, sahîh kavle göre caiz olur. Bir kimse, üzerinde gözle görünür halde meyveleri bulunan bir ağaç satın aldığında bu meyveler satıcıya âit olurlar. Bilindiği gibi bu durumda üzerindeki meyvelerin kesilmesini şart koşmak zorunlu olur. Meyveyi, ağacı satın alan şahsın kendisine satma durumunda kesmenin şart koşulması zorunlu olmaz. Zîrâ o, müşterinin mülkü olan bir ağaçtır. Üzerindeki meyve de aynı şekilde onun mülkiyetine geçmiştir. Şu halde satıcı, onu kesmekle yükümlü olmaz.

Ekini satmaya gelince, olgunlaştığı gözlenebildiğinde satılması kesinlikle caiz olur. Eğer olgunlaştığı bilinemezse, yalnız başına satılması caiz olmaz. Ancak satıcının onu kesmesi veya kökten çıkarmasını şart koşmakla satış akdi caiz olur. Başağında gizli duran taneleri, örneğin buğday, susam, mercimek ve nohut gibi tahılların başaklarındaki gizli taneleri, ister taneler kendi başlarına satılsınlar, ister kökleriyle birlikte satılsınlar sahih oimaz.Ama kökler veya saplar kendi başlarına satıldıklarında, anılan bu şeylerin önce açıklanan şekilde asıl sap veya köke tâbi olarak satış akdinin kapsamına girmeleri sahih olur. Buğdayın kendi başağı içindeyken samansız hâlis buğdayla satılması sahih olmaz. Zîrâ bu satışa, muhâkele bey´i denilir ki bu, yasaklanmış bir satış çeşididir. Aynı şekilde ağaç üzerindeki taze hurmayı hazır hurma karşılığında satmak da caiz olmaz. Buna müzâbene bey´i denilir ki, bu da yasaklanmış satış çeşitlerindendir. Şu da var ki, ağaç üzerinde duran taze hurma veya üzümü, götürü usûlde hurma ile veya ölçekle ölçülen kuru üzümle satmak.sahih olur. Ağacı üzerindeki taze hurmayı kuru hurmayla satmak sahih değildir. Çünkü bu, yasaklanan müzâbene satışının ta kendisidir. Ancak ariyyelerde bu yasaklık kalkar. Ariyye satışında ağaç üzerindeki taze hurmayı kuru hurma karşılığında satmak sahîh olur. Ariyye, mal sahibinin yemek üzere kendi şahsı için ayırmış olduğu hurma ağacı üzerindeki hurmalardır. Bir kimsenin bir bahçesi olur da kendi yemesi için bazı ağaçlan ayırırsa, bu ağaçlar üzerindeki taze hurmaları götürü usûlde kuru hurma karşılığında satması caiz olur. Götürüden kasıt şudur: Satıcı, müşteri veya diğer şahıslar a^aç üzerindeki hurmayı tahmin ederler. Yani hurma ağacı üzerindeki hurmaların bir irdebe (150 kg.) eşit olması veya daha fazla veya daha az olması durumunda miktarım sezgi ve tahminle takdir ederler. Müşteri bu hurmayı alır ve ona be...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın