Havale

Tanımı:

Havale kelimesi, (Ha)nın fethasıyla "havale" şeklinde okunabileceği gibi, (Ha) nm kesresiyle "hivâle" şeklinde de okunabilir. Ama fethali olarak havale şeklinde okunması daha fasihtir.

Lügat anlamı bakımından havale kelimesi, bir şeyi bir yerden başka biryere nakletmek anlamını ifâde eder. Lügat anlamı genellik ifâde etmekte olup, bir eşyayı, meselâ bir bardağı bir yerden başka bir yere nakletme anlamını kapsadığı gibi, bir borcun, bir zimmetten başka bir zimmete nakledilmesi anlamını da kapsar. Havale, "e-hâ-le" fiilinin ism-i masdarıdır. Bu fiilin masdarı ise, "ihale" dir. "Ben Abdullah´ı Murad´a havale ettim" cümlesinde baştaki "Ben" muhil (havale eden)dir. Abdullah, muhal (havale edi!en)dir. Mühtal dendiği de olur. Murat, muhâlun aleyh (kendisine havale edilen) dir. Buna mûh-tâlun aleyh dendiği de olur. Havale konusu olan mal ise, muhâlun bih (kendisiyle havale edilen şey) dir.

Şer´î ıstılahtaki anlamına gelince, havale, bir borcu, kendisine denk olan bir borç karşılığında, bir zimmetten başka bir zimmete nakletmek demektir. Bu nakil ile birinci zimmet, ibra edilmiş olur. Meselâ Abdullah´ın Murat´tan bin lira alacağı olur. Bu alacağın ödeme vâdesi üç ay sonra gelecektir. Murat´ın da, aynı vâdede ödenmek üzere Ahmet´ten bin lira alacağı olur. Bu durumda Murat, Abdullah´ı ileride anlatılacak olan şartlar çerçevesinde Ahmed´e havale ederse, Murad´ın zimmeti Abdullah´ın alacağından ibra edilmiş olur. Artık Murat yerine Ahmed´in zimmeti, Abdullah´ın borcuyla meşgul olur.

(46) Hanefîler dediler kî: Havalenin tanımında iki görüş vardır:

1- Havale, sadece borç talebim, borçlunun zimmetinden mültezimin (kendisine havale edilenin) zimmetine nakletmektir. Bir kişinin bir başkasından alacağı olur; borçlu, alacaklıyı başkasına havale eder, kendisine havale edilen de bu borcu kabullenirse; alacaklının borç talebi, borçlunun zimmetinden, kendisine havale edilen ve borcu ödemeyi üstlenen kişinin zimmetine intikal eder. Borç ise; eskiden olduğu gibi, asıl borçlunun zimmetinde kalmakta devam eder.

2- Havale, hem borcun, hem de borç talebinin, beraberce nakledilmesi demektir. Şu anlamda ki; borcu ödemeyi üstlenen kişiye, havalenin yapıldığı anda borçlunun zimmeti, borçtan ibra edilmiş olur.

Havale sadece borç talebinin naklidir, diyenler şu delilleri dayanak olarak kabul etmişlerdir:

a- Alacaklıyı başkasına havale eden aslî borçlu, borcu kendi ödemek isterse, alacaklı bu isteği kabul etmek mecburiyetindedir. Eğer borç, kendisine havale edilen kimsenin zimmetine geçmiş olsaydı, alacaklı, borcu aslî borçlunun ödemesini kabul etmeye zorlanamazdı. Çünkü bu durumda aslî borçlu, kendi ödemekle bir nevi teberruda bulunmuş olacaktı ki, hiç bir şahıs, başkasının yapacağı teberrûları kabul etmeye zorlanamaz.

b- Başkasına havale edilen alacaklı kişi, kendisine havale olunduğu kimseyi borçtan ibra ettikten sonra, o kişinin bu ibrayı reddetmesi sahih olmaz. Ama bu borcu kendisine hîbe edecek olursa, hîbeyi reddetmesi sahih olur. Eğer bu borç kendisine havale edilen kişinin zimmetine geçmiş olsaydı, Öbürü yapılan ibrayı reddedebilirdi. Oysaki, borç onun zimmetine geçmemiştir. Hâlen havale edenin zimmetinde durmaktadır. Kendisine havale edilen, alacaklının kendisini ibra etmesini reddedemez. Oysa alacaklının kendisine hîbe etmesi durumunda, hîbeyi kabul etmeyebilir. Buna benzer olarak bir kişi, borç hususunda bir başkasını kendisine kefil kılar da alacaklı» kefili borçtan ibra ederse, kefil bu ibrayı reddedemez. Çünkü borç, birinci şahısla ilintilidir. İleride de açıklanacağı gibi doğru olan görüş budur.

Alacaklı, kefil olan kimseye, borcunu almayıp hîbe ederse kefil, bu hîbeyi reddedebilir. Çünkü hîbe, sadece kefile âit olmaktadır. Hîbeyi kabul veya reddetmede yegâne yetkili kendisidir.

c- Başkasına havale edilen alacaklı, kendisine havale olunduğu kimseyi borçtan ibra ederse, aslî borçlunun zimmeti de borçtan ibra olunmuş olur. Alacaklı artık ikinci bir kez kendisinden borç taleb edemez. Ama borcu, kendisine havale edildiği kimseye hîbe ederse, kendisine havale edildiği kimse, aslî borçlunun kendisinde bu havale nedeniyle ödeştiği bir alacağı yoksa, kendisine hîbe edilen bu borcu aslî borçludan alma hakkına sahip olur.

d- Kendisine havale edilen kimse müflis olarak ölür veya borcu inkâr eder, aleyhine bir delil de mevcut olmazsa, alacaklı (havale edilen) kişi, kendisini ona havale etmiş olan aslî borçluya müracaat ederek borcunu ondan taleb eder. Eğer borç, havale eden aslî borçlunun zimmetinde kalmakta devam etmeseydi, alacaklının kendisine müracaat edip borç ödeme talebinde bulunması sahih olmazdı. Kendisine havale olunan kimsenin müflis olarak ölmesi veya aleyhine bir delil bulunmadığı halde borcu inkâr etmesi durumu, "Tevî" terimiyle ifâde edilmektedir. "Tevî" sözlük bakımından malın telef olması anlamına gelmektedir. Sonra Ebû Hanîfe "Tevî" kelimesini, bu durumu ifâde etmeye özgü kılmıştır. Ebû Yusuf ile Muhammed de buna bir ekleme yaparak, kendisine havale olunan kimsenin İflas ettiğine, sağlığm-dayken hâkim tarafından hüküm verilmesi mânâsını da, "tevî" kelimesinin mânâsının kapsamına koymuşlardı. Bu durumda da alacaklı kişi, kendisini havale eden aslî borçluya müracaat ederek hak talebinde bulunur.

e- Havale edilen (alacaklı) kişinin, alacağım havale olunduğu şahıstan almak üzere, havale eden aslî borçluyu vekil tâyin etmesi sahih olmaz. Eğer borç, aslî borçlunun zimmetinden çıkıp kendisine havale edilen kişinin zimmetine geçmiş olsaydı, onu tahsil etmeye aslî borçluyu vekil etmek sahih olurdu. Çünkü bu durumda o,|börç ve alacaklı ile alâkası bulunmayan yabancı biri olacaktı.

f- Havaleyi feshetmek sahihtir. Eğer borç, bir zimmetten başka bir zimmete geçmiş olsaydı, havale akdi bağlayıcı olacak ve taraflardan biri bu akdi feshedemeyecekti.

g- Adamın biri bir eşya satın alıp bedelini ödemez de, satıcıyı bedelini teslim almak üzere başkasına havale ederse, bu durumda satıcı, bedeli kendisine ödeyinceye dek o malı müşteriye teslim etmeyip kendi zimmetine yanında alıkoyabilir. Eğer bu borç kendisine havale edilen kimsenin zimmetine geçmiş olsaydı, satıcının malı müşteriye teslim etmeyip kendi yanında alıkoyması sahih olmayacaktı.

Havalenin, hem borcun, hem de borcu taleb etmenin, bir zimmetten başka bir zimmete geçmesi olduğu görüşünde olanlar, görüşlerini teyid hususunda şu delili ileri sürmektedirler: Havale edilen alacaklı, kendisine havale edildiği kimseyi borçtan ibra eder veya bu borcu kendisine hîbe ederse sahih olur. Ama kendisini havale etmiş olan aslî borçluyu borçtan ibra eder veya borcu ona hîbe ederse, bu sahih olmaz. Eğer borç, aslî borçlunun (havale edenin) zimmetinde kalmakta devam etseydi, borçtan ibra edilmesi veya borcun kendisine hîbe edilmesi sahih olacaktı.

Hanefi fıkıhçılar buraya kadar anlatılanlarda görüş birliği etmişlerdir. Öyleyse bu anlatılan iki tanım ile nakledilen hükümler arasında nasıl bir uzlaşma sağlayacağız sorusuna cevaben deriz ki: Havale bazan borcun ertelenmesi sayılır. Bu durumda sadece borcu ödeme talebi, bir yerden başka bir yere geçmiş olur. Nitekim havalenin, borcu ödeme talebinin, bir yerden baş-ka bir yere geçmesi olduğunu ifâde eden hükümler de bunu anlatmaktadırlar.

Havale, bazan aslî borçluyu ibra etmek anlamında ele alınır. Böyle olunca da son şekilde görüldüğü gibi, havale, hem borcun hem de borcu ödeme talebinin bir yerden başka bir yere geçmesi demek olur.

Şu halde havalenin, sadece borcu ödeme talebinin, bir yerden başka bir yere geçmesi olduğunu söyleyebiliriz. Bu gibi ıstılahı kavramları türlere ayırmanın bir sakıncası yoktur. Çünkü bunlar, gerçek tanım değildirler.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın