Hac ve Umre

Tanımı:
Hac, lügatte Kâbe-i Muazzama’ya yönelmek anlamına gelir. Şer’î ıstılahta ise; belli zamanda, belli yerde, belli amelleri, belli şekilde ifâ etmektir.[232]

Hükmü Ve Delili

Hac, ilgili şartlar muvacehesinde ömürde bir defa olmak üzere kadın-erkek her müslümana farzdır. Farzlığı Kitab, Sünnet ve İcmâ ile sabittir. Kitab’taki delil şu âyet-i kerîmedir:

“(Azık ve binek bakımından) yoluna gücü yeten her kimsenin o beyti haccetmesi, İnsanlar üzerinde Allah’ın bir hakkıdır.” [233]

Sünnetteki delil ise, şu hadîs-i şeriftir:

“İslâm beş şey üzerine bina edilmiştir: Allah’tan başka tanrı olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın elçisi olduğuna şehâdet etmek, namaz kılmak, zekât vermek, Beyti haccetmek ve Ramazan orucunu tutmak.”[234]

İcmâ deliline gelince İslâm ümmeti, haccın farzliğında ittifak etmişlerdir. Bu farzlığı inkâr eden kâfir olur. Peygamber (s.a.v.) in şu kutlu sözü, haccın ömürde bir kez farz olduğunu kanıtlamaktadır:

“Ey insanlar! Üzerinize haccetmek farz oldu; öyleyse haccedin.” Adamın biri dedi ki:

“Ey Allah’ın Rasûlü: Her sene mi?” Peygamber Efendimiz, adamın bu sorusuna cevab vermeyip sükût buyurdular. Öyle ki, adam bu sorusunu üç kez yineledi. Neticede Peygamber (s.a.s.) kendisine şöyle dedi:

“Eğer sana ‘evet’ demiş olsaydım, her sene haccetmeniz gerekecekti. Oysa siz, buna güç yetiremeyecektiniz.” [235]

Yüce Allah, birçok hikmetlerden ötürü, hâli vakti yerinde olan müslümanların haccetmelerini farz kılmıştır. Bu hikmetlerin bir kısmını şöylece sıralayabiliriz: Müslümanlar; aynı topraklarda bir araya gelmekte, dünya ve âhiret mutluluğunun, zafer ve kurtuluşun esâsı olan dosdoğru dinin sahibi olan tek Allah’a hâlis niyetle ibâdet etmektedirler. Bu dinin temel kurallarına göre, inananlar kardeştirler; iyilik ve takva üzerine yardımlaşmaları da zorunludur. Buna göre mü’minlerden her biri, beldeleri ayrı ve bedenleri birbirlerinden uzakta da olsalar birbirlerine yardım etmeye çalışacaklardır. Bu kutsal topraklara gelenler, kendilerini yaratıp diğer varlıklara üstün kılan kadri yüce rablerinin huzurunda bulunduklarını hatırlamalıdırlar. Günün birinde öleceklerini, sâlıh amelden ve her vaziyette ilâhi emirlere sarılmaktan başka bir şeyin fayda temin etmediği hesab gününde rablerinin huzuruna tekrar çıkacaklarını unutmamalıdırlar.[236]

Hac Ne Zaman Farz Olur?

Hac, acilen edâ edilmesi farz olan bir ibâdettir. Kendisinde vücûb şartları tahakkuk eden kişi, haccı yapmaya muktedir olduğu ilk senede edâ etmeyip ertelerse üç mezheb imamına günahkâr olur. Şâfiîler bu görüşe muhaliftirler.

Şafiiler dediler ki: Hac tehir edilebilir bir farzdır. Kişi üzerine farz olduğu ilk senede edâ etmezse, ertesi sene ede etmesi takdir edilir. Tehir etmekten ötürü âsî ve günahkâr olmaz. Tabii iki şartla:

1. Yaşlılık veya hac yerine ulaşmama veyahut da malı nedeniyle haccedememekten endişesi olmamalıdır. Eğer bu gibi sebeplerden ötürü haccedememekten endişe ederse, acilen edâ etmesi gerekir; ertelerse asi olur.

2. Ertelerken, bir sonraki senede edâ edeceğine azmetmelidir. Aksi takdirde asî ve günahkâr olur.[237]

Haccın Vücûb Şartları

Haccın vücûb şartlarını şöylece sıralamamız mümkündür:

1. Müslüman olmak: Bu üç mezhebe göre şart Mâlikîlere göre ise şart değildir.

Malikiler dediler ki: İslâmiyet, haccın vücûb şartı olmayıp sıhhat şartıdır. Kâfire de hac vâcibtir. Ama Müslüman olmadıkça haccetmesi sahîh olmaz.

Aslen kâfir kimseye hac vacib değildir. İslâm’dan irtidat eden kimseye, Hanefî ve Hanbelîlere göre hac farz değildir. Mâlikîlere gelince, bilindiği gibi bunlar derler ki: İslâmiyet, haccın vucub şartı değil de sıhhat şartıdır. Şâfiîlerin görüşleri ise aşağıya alınmıştır.

Şafiiler dediler ki: Aslî kâfire hac vacib değildir. Haccetmeye muktedir olan mürted kimsenin haccetmesi ise üzerine vâcibtir. Ama müslüman olmadıkça haccetmesi sahîh olmaz. Müslüman olduktan sonra haccetmeden ölürse, terekesi olan malla, onun adına başa birisine haccettirilir.

2. Baliğ olmak: Hac, bulûğa ermemiş çocuk için vâcib değildir. Buna ilişkin olarak Peygamber (s.a.s.) Efendimiz şöyle buyurmuşlardır:

“Çocuk on defa da haccetmiş olsa, bâliğ olduktan sonra kendisine İslam haccı (farz hac) gerekli olur.”[238]

Hac amellerinin anlamını kavrayan mümeyiz çocuk haccederse haccı sahih olur.Ne ki, farz olan haccı sakit olmaz. Mümeyyiz olmakla birlikte çocuk hacca giderse velisinin, onun yerine de hac amellerini ifa etmesi gerekir. Nitekim bu husus, haccın sıhhat şartlarında da ele alınacaktır.

3. Akıllı olmak: Delinin haccetmesi vâcib değildir. Yapsa da sahîh olmaz. O, bu hususta mümeyyiz olmayan çocuk gibi kabul edilir.

4. Hür olmak: Kölenin haccetmesi vâcib değildir. Bu sayılanların, haccın vücûb şartları olduğu, ittifakla kabul edilmiştir.

5. İstitâat: (Haccetmeye muktedir olmak) Haccetmeye muktedir olmayan kişiye hac vâcib değildir. Zaten Yüce Allahda Kur’ân-ı Kerîm’de bu hususa şu âyetle değinmektedir:

“(Azık ve binek bakımından) yoluna gücü yeten her kimsenin o beyti haccetmesi, insanlar üzerinde Allah’ın bir hakkıdır.” [239]

İstitâatin izahı hususunda mezhebler görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Bunun yanısıra, kadın ve a’mânın istitâatlerinin izahı hususunda da görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Haccın diğer vücûb şartlarıyla birlikte bu görüş ayrılıklarını alt tarafta anlatmış bulunmaktayız.

Hanefiler dediler ki: İstitâat, azık ve bineğe sâhib olmaktır. Ama binek ve azığın, kişinin evi, elbisesi, kendisine lâzım olan hayvanları, sanat âletleri, silâhı ve zimmetinde bulunan borçlardan artık olması şarttır. Yine bunların, nafakasından sorumlu olduğu kimselerin kendisinin hacca gidip, dönünceye.kadar harcamalarından da artık olması şarttır. Bineğin, örf ve âdete göre kişiye lâyık olması gerekir ki, bu da insanların durumlarına göre değişir. Sözgelimi eşeğe veya devenin hörgücü üzerine binmeye muktedir olamayan kişi, hevdec de (devenin sırtına konulup üzerine oturulan nesne) kiralayamıyorsa kendisine hac vâcib olmaz. Çünkü bu durumda haccetmeye muktedir sayılmaz. Tek başına binebileceği bir binek kiralayamayan bir kişi, başkasıyla ortaklaşa bir binek edinmeye muktedir olur da bazen biri bazen öbürü binerse bu durumda yine muktedir sayılmaz. Hac, kendisine vâcib olmaz. Bu anlatılanlar, kişinin Mekke’ye üç günlük veya daha fazla uzaklıktaki bir mesafede olması durumunda sözkonusu olur. Ama Mekke’ye yakın olan kişi, yürümeye muktedir olursa ve aslî ihtiyaçlarından fazla azığa sâhib olursa, binek edinemese bile kendisine hac vâcib olur.

Bu mezhebe göre haccın vücûb şartlarından biri de; İslâm diyarı dışındaki yerlerde yaşayan kimsenin haccın farz olduğunu bilmesidir. İslâm diyarı dışındaki bir yerde doğup büyüyen bir kimseye iki erkek veya bir erkek iki kadın, haccın farz olduğunu haber vermemişlerse kendisine hac vâcib olmaz. İslâm diyarında yaşamakta olan kişi, müslüman olarak veya gayr-ı müslim olarak yetişse ve haccın farz olduğunu bilmese de kendisine hac vâcib olur. Bunlar, Hanefîlere göre haccın vücûb şartlarıydılar. Bu arada diğer bazı şartlar vardır ki, bunlara haccın edasının şartları denir. Çünkü Hanefîler, namaz bahislerinde de anlatıldığı gibi, vücûbla edâ arasında ayırım yapmaktadırlar. Bahse konu bu şartlar dört tanedir:

1. Bedenin sağlam olması şarttır. Kötürüm, felçli, binek üzerinde kendini tutamayan yaşlı ve benzeri kimselere hac vâcib değildir. Kendilerine vâcib olmadığı gibi, başkalarına kendilerine vekâleten haccetmeyi teklif etmeleri de vâcib değildir. Hapisteki kimselerle, halkı haccetmekten men eden devlet başkanından korkan kimseler de bu statüye tabidirler. Azık ve binek bakımından haccetmeye muktedir olan âmâ, kendisine yolda kılavuzluk eden birini bulamazsa ne bizzat edâ etmesi, ne de başkasının kendisinin yerine haccetmesini teklif etmesi vâcib olmaz. Ama bir kılavuz bulursa başkasına, kendisine niyâbeten haccetmesini teklif etmesi vâcib olur.

2. Kara olsun, deniz olsun, hac yolunda genel güvenliğin mevcûd olması şarttır.

3. Genç olsun, yaşlı olsun, kadının, bulunduğu yerle Mekke arasında üç günlük veya daha fazla bir mesafe olursa yanında kocasının veya mahremi olan bir erkeğin bulunması şarttır. Ama kadının bulunduğu yerle Mekke arasındaki mesafe, üç günlük mesafeden kısa olursa yanında yol arkadaşı olarak kocası veya mahremi olan bir erkek bulunmasa bile haccetmesi vâcib olur. Mahrem; kadını neseb, hısımlık ve süt bağı nedeniyle nikahlaması haram olan erkektir. Kadınla yol arkadaşlığı yapacak olan mahrem erkeğin, akıllı, baliğ ve güvenilir biri olması şarttır. Müslüman olması şart değildir.

4. Hacca gidecek olan kadın, iddet içinde bulunmamalıdır. Boşanmaktan veya kocasının ölümünden dolayı iddet beklemekte olan kadı...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın