Adağın Kısımları

Mezheblere göre adaklar tafsilâtlı bir takım kısımlara ayrılırlar. Bunlara ilişkin açıklama aşağıda verilmiştir.

(117) Şâfiîler dediler ki: Adaklar iki kısma ayrılır:

1-Teberrür adağı: Bu, kişinin namaz kılmak, oruç tutmak gibi bir ibâdeti yapmayı adamasıdır. Teberrür kelimesi, sevâb ve iyilik anlamına gelen "birr" kelimesinden alınmıştır. Çünkü teberrür adağında bulunan kişi bununla sevâb ve Allah´a yaklaşmayı gaye edinmektedir. Teberrür adağı da iki kısma ayrılır:

a) Adağı, arzu edilen bir işin meydana gelmesi şartına bağlamak. Meselâ: "Allah, hastama şifâ verirse Allah için namaz kılacağım" veya "oruç tutacağım" demek gibi. Buna mücâzât adağı (Nezr-i mücâzât) denir. Çünkü bu bir ceza (mükâfat) karşılığında adanan bir adaktır.

b) Adağı herhangi bir şarta bağlamamak. Meselâ hiç bir sebep yokken "Allah rızâsı için namaz kılmak (veya) oruç tutmak, üzerime adak olsun" demek gibi.

2- Lücâc adağı (Nezr-i lücâc): Bu, tartışma sonucu adanan bir adaktır. Çünkü bu adak, çoğunlukla tartışma ve öfkelenme nedeniyle adanır. Bu, üç kısma ayrılır:

a) Bir şeyi menetmek maksadıyla adanır. Meselâ "falan şahısla konuşursam Allah için şu işi yapayım" demek gibi. Bu adağı adayan kişi, bu sözüyle, o şahısla konuşmamayı kasdetmektedir. Başkasını bir İşi yapmaktan menetmek amacıyla adakta bulunmak da bunun gibidir. Örneğin: "falan kişi Şu işi yaparsa, şöyle yapmak adağım olsun" demek gibi.

b) Bir kimse, kendini bir işe teşvik etmek için adakta bulunur. Meselâ, "eve girmezsem, Allah için şu işi yapmak bana vâcib olsun" demek gibi. Veya bu adak, başkasının bir işi yapmasını teşvik etmek maksadıyla adanır. Meselâ, "falan şahıs bu işi yapmazsa, Allah için şu işi yapmak bana vâcib olsun" demek gibi.

c) Bir haberi tahkik etmek amacıyla adanır. Meselâ, "eğer bu iş benim dediğim veya falanın dediği gibi değil ise Allah için şöyle yapmak bana vâ-cib olsun" demek gibi.

Adak genel olarak beş kısma ayrılır. Bunların iki kısmı teberrür adağında, üç kısmı ise lücâc adağındadır, Teberrür adağını her iki kısmıyla da ifâ etmek gerekir. Adayan kişinin, adağı şarta bağlı olmayıp belirli bir vakitle sınırlandırilmamişsa, adadığı şeyi aynen yerine getirmesi gerekir. Bunu âcil olarak değil de dilediği zamanda ifâ edebilir. Şarta bağlı adağı da aynı şekilde şartın tahakkuku anında âcil olarak değil, dilediği bir zamanda ifâ edebilir.

Teberrür adağının sıhhat şartlan şunlardır: A. Adayan kişiyle ilgili şartlar:

1- İslâmiyet: Kâfirin böyle bir adakta bulunması sahih olmaz. Çünkü bu adak, ibâdete benzer bir münacâttır. Lücâc adağıysa böyle değildir. Onda, adayanın müslüman olması şart değildir.

2- Serbestlik ve muhayyerlik: Zorlanarak adayan kişinin adağı sahih olmaz.

3- Adayan kişinin, adadığı şey üzerinde geçerli tasarruf yetkisinin olması. Çocuk ve deli gibi tasarruf ehliyeti olmayan kişilerin adakları sahih olmaz. Ama sarhoşun durumu bunlardan farklı olup onun adağı sahih olur. Sefâheti nedeniyle kısıtlı bulunan kişi de çocuk ve deli statüsündedir. Bu durumdaki birinin mâlî bir adakta bulunması sahih olmaz. Ama namaz ve oruç gibi bedenî bir ibâdette bulunmayı adarsa, sahih olur. İflâs nedeniyle kısıtlı bulunan bir kişi aynî (elde bulunan) mallarla kurbette bulunmayı (Allah´a yaklaştırıcı hayır işleri yapmayı) adarsa, adağı sahih olmaz. Ama uhdesindeki bir malla (ileride kazanacağı bir malla) kurbette bulunmayı adarsa, adağı sahih olur.

B. Adanan adakla ilgili şartlar:

1- Adanan şey ister nafile, isterse farz-ı kifâye olsun, şer´î asıllarla tâyin ve gerekli kılınmamış bir kurbet olmalıdır. Meselâ Kur´ân-ı Kerîm´dcn belli bir sûreyi okumak, namazda kıraati uzatmak veya farz namazları kılmak gibi. Cemaatle kılınması sünnet olan nafile namazlar da beyledirler. Bu gibi şeyleri yapmayı adamak sahihtir. Böyle demekle de aslen kurbet sayılmayan haram, mekruh ve mubah şeyler bu kuralın kapsamı dışına çıkmış olmaktadır. Meselâ haramı adamak sahih olmaz. Çünkü zâtı itibariyle haramı işlemek, günah ve isyandır. Bir hadîs-i şeriflerinde Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuşlardır:

"Ne Allah´a isyan etmede, ne de ademoğlunun sâhib olduğu şeyde adak vardır.[18]

Mâsiyet adağında adanan şeyin, "eğer falanı öldürürsem şu kadar namaz kılmak adağım olsun" örneğinde görüldüğü gibi, aslen tâat olup mâsiyet şartına bağlanması ile; adanan şeyin "şarap içmek Allah için adağım olsun" örneğinde görüldüğü gibi aslen mâsiyet olan bir şey olması arasında fark yoktur. Aynı şekilde mâsiyet adağında adanan şeyin, yukarıdaki misâllerde görüldüğü gibi bir günahın işlenmesi şeklinde olmasıyla, beş vakit namazı veya zekâtı terkederek bir farzın işlenmemesi şeklinde olması arasında da fark yoktur. Bütün bu durumlarda adak gerçekleşmez. Zâtı itibariyle mâsiyet olan şeyler haram kapsamına girdikleri gibi, gasbedilmiş bir yerde namaz kılmak gibi geçici bir durum dolayısıyla mâsiyet olan şeyler de haram kapsamına girerler. Sahîh görüşe göre bu tür şeyleri adamak gerçekleşmez. Mekruh vakitlerde narrfaz kılmayı adamak da böyledir.

Mekruha gelince Bu da iki kısma ayrılır:

1- Asıl itibariyle mekruh: Namazda etrafa bakmak gibi.

2- Geçici nedenle mekruh: Cuma, Cumartesi veya Pazar günü oruç tutmak gibi.

Geçici nedenle mekruh olan şeyi adamakla, adak sahih ve geçerli olur. Asıl itibariyle mekruh bir şeyi adamaya gelince bazıları, bu adağın geçerli olduğunu ve ifâ edilmesi gerektiğini, bazılarıysa geçerli olmayacağını ve ifâ etmenin gerekmeyeceğini söylemişlerdir ki, tercihe şayan olan da bu görüştür. Çünkü adak, insanın Allah´a yaklaşmasına vasıtadır. Mekruhlarla Allah´a yaklaşmaksa mümkün değildir. Meselâ ömür boyu oruç tutmayı adayan kişinin adağı geçerli olmaz. Ancak bir hakkın kaçırılmaması veya bir zarar vermesinden korkulmaması şartıyla bu orucu tutmaya muktedir olan kimsenin adağı gerçekleşir ve bu adağı ifâ etmesi gerekir. Aksi takdirde bu şekilde oruç tutmak mekruh olur ve bu minval üzre oruç tutmayı adamakla da adak gerçekleşmez; ifâ edilmesi gerekmez.

Mubaha gelince, o da iki kısma ayrılır:

1- "Et yemeyeceğim" veya "bir mil kadar yürüyeceğim" veyahut "süt içeceğim" demek gibi. Bu tür adaklar üzerinde ihtilâf vukübulmuştur. Bazıları, şayet bu adak ifâ edilmezse, yemin keffâreti ödemek gerekir demişlerdir. Bazıları da, bunun bir adak olarak gerçekleşmemiş olması nedeniyle, yapılmaması hâlinde hiç bir şey gerekmeyeceği görüşündedirler. Kuvvetli olan görüş de bu ikincisidir.

2- Bir şeyi yapmaya teşvik veya bir şeyi yapmayı yasaklama veya bir haberi tahkik etme anlamlarını içeren veya Allah adına izafe edilen bir adama sözüyle adakta bulunmak. Meselâ "eve girmezsem..." veya "Mehmet ile konuşursam..." veya "bu iş eğer benim dediğim gibi değilse Allah için Şöyle yapmak bana vâcib olsun" veya hiç bir sebep yokken pişmemiş çörek yemek, Allah için üzerime vâcib olsun" demek gibi. Bu durumlarda ya söylenen sözün gereği olan adak ifâ edilir veya yemin keffâreti ödenir.

Farz-ı ayn olan bir şeyi adayan, meselâ "öğle namazını kılmak, adağım olsun" diyen kişinin bu sözü adak olarak gerçekleşmez. Çünkü öğle namazı, zaten serî bir hüküm olarak emredilmiştir.

Lücâc adağına gelince, adak sahibi, dilerse adağını ifâ eder; dilerse yemin keffâreti öder.

Hanbelîler dediler ki: Mün´akid olan (gerçekleşen) adaklar altı kısımdır:

1- Mutlak adak (Nezr-i mutlak): "Üzerime adak olsun veya "Allah´ın üzerime adağı olsun" deyip de belirli bir şeyi adamayı niyet etmeyen kişi, bu sözlerinin baş tarafına "eğer bu işi yaparsam" kaydını koysun, koymasın, yemin keffâreti ödemekle yükümlü olur. Çünkü İbn Mâce ile Tirmîzî´-nin rivayet ettikleri bir hadîs-i şerifte Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Adak keffâreti, zikrolunmadığı zaman yemin keffâretidir.[19]

2- Lücâc ve gazap adağı: Kişinin adağını bir şartla bağlaması durumunda adamış olduğu adaktır ki, bu durumda adak sahibi kişi, adağını bağlamış olduğu o işin yapılmasına kendini teşvik veya o işi yapmaktan´kendini men´etmek veyahut adağını bağlamış olduğu şey bir haber ise, o haberi tasdik etmek amacını güder. Meselâ "eğer seninle konuşursam şu kadar gün oruç tutmak adağım olsun" diyen kişi, kendini o şahısla konuşmaktan menetmek istemektedir. "Seni dövmezsem şu kadar rekât namaz kılmak adağım olsun" diyen kişi kendini, o şahsı dövmeye teşvik etmektedir. "Eğer bu söylediklerim doğru değilse şu kadar gün oruç tutmak adağım olsun" diyen kişi, vermiş olduğu haberin tasdikini İstemektedir. Bu tür adakları adayan kişi, adağını bağlamış olduğu şartın gerçekleşmesi durumunda, dilerse yemin keffâreti öder, dilerse adağını ifâ eder.

3- Mubah adak: "Elbisemi giymek Allah için bana vâcib olsun" veya "bineğime binmek Allah için bana vâcib olsun" diyerek adakta bulunan kişi, dilerse elbisesini giyer veya bineğine biner. Dilerse yemin keffâreti öder. Mubah adak, tıpkı mubah yemin gibidir. Sözgelimi yemek yemeye veya bir meşrubat içmeye yemin eden bir kişi, ya bu işleri yapar veya yemin keffâreti öder.

4- Mekruh...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın