Etin Kendi Cinsiyle Satılması

İhtilafsız olarak et, kendisine ribâ giren sınıflardandır. Ancak etin cinslerini açıklama ve etin bazısını bazısıyla satma hususunda mezhebler aykırı görüşler ileri sütjmüşlerdir*166).

(I66) MÂLİKÎLER; etin dört cins olduğunu söylemişlerdir:

1- Dört ayaklıların eti. Bu, yenilen ve yenilmeyen olmak üzere iki kısma ayrılır. Yenilenler yabanî eşek, yabanî sığır, yabanî geyik gibi yabanî de olsalar; deve, koyun, keçi sığır gibi yabanî olmasalar da, hepsi bir cinstirler.

2- Kuş eti. Bütün kuşların etleri bir cinstir. Bunlar akbaba, tavşancıl kuşu ve karga gibi yabanî, ya da güvercin, tavuk, ördek gibi ehlî olabilirler. Devekuşu ve kaz gibi hayvanlar da bunlardandır.

3- Deniz hayvanlarının (balıkların) etleri. Bunlar da türleri her ne kadar ayrı olsa bile hep bir cinstirler. Hatta kara hayvanları suretinde olanları, meselâ su yılanı, deniz atı, kalkan balığı da bunlarla birlikte aynı cinstirler.

4- Çekirge eti. Kuvvetli görüşe göre bu ribâ kapsamına girer. Bu dört cins etten bazısını bazısıyla satmak, misli misline ve el be el olmadıkça caiz olmaz. Bir batman koyun etini, iki batman keçi etiyle satmak; yine bir batman koyun etini meselâ bir buçuk batman sığır etiyle satmak caiz olmaz. Hamsi balığını istavrit balığıyla veya ördek etini güvercin etiyle farklı miktarlarda satmak caiz olmaz. Nitekim kurutulmuş bir kilo eti, kurutulmamış bir kilo etle satmak da caiz olmaz. Teslim ve tesellümün ertelenmesi de caiz olmaz. Aksine müşterinin satın aldığı eti, satıcının da verdiği ete karşı alacağı eti peşin olarak teslim almaları gerekir. Ama bir cins eti, başka cins bir etle farklı miktarlarda satmak sahih olur. Şu halde iki kilo balık eti karşılığında bir kilo koyun eti satın almak, aynı şekilde bir kilo kuş eti karşılığında İki kilo sığır eti satın almak sahihtir. Tabiî bunun sahih olması için tarafların etleri peşin olarak teslim almaları şarttır. Teslim almayı ertelemek sahih olmaz. Nitekim kurutulmuş olanı, başka cinsteki taze biriyle satmak sahih olur. Şu hâlde taze sığır etini, kurutulmuş balık eti karşılığında satmak sahih olur. Çünkü ikisinin cinsleri değişiktir.

Özetle aynı cinsten iki eti birbiri karşılığında satmak (takas etmek) ancak iki şartla caiz olur:

1- Miktar bakımından denk olmalıdırlar. İki etten satılanla satın alınandan biri, diğerinden fazla olursa, ahş-veriş sahih olmaz.

2- Satıcıyla müşteriden her biri, etleri peşinen teslim almalıdırlar.

Etin, başka cins bir etle satılmasına gelince, bunda sâdece bir şart aranır ki, o da etlerin karşılıklı olarak peşinen teslim alınmalarıdır. Şu var ki, çekirgede ihtilâf edilmiştir. Bazıları onun yiyecek maddesi olmadığını ve ribâ kapsamına girmediğini söylemişlerdir. Diğer bazılarıysa onun yiyecek maddesi olduğunu tercihe şayan olan da budur ve kuştan ayrı bir cins olduğunu, dolayısıyla anılan dört cins etten biri ile satılmasının sahih olacağını söylemişlerdir. Çekirge etinin misli misline ve el be el olmadıkça çekirge etiyle satılması sahih olmaz.

Bamya, kabak, ıspanak ve benzeri sebzelerle birlikte pişirmek, eti kendi cinsi dışına çıkarır mı, çıkarmaz mı? Aynı şekilde et üzerinde bazı işler yapılması nedeniyle diğer etlerden ayrı ve değişik bir hale girerse, o et, diğerlerinden ayrı bir cins haline gelir mi, gelmez mi? Bu hususta ihtilâf vardır:

Kemikli et, kemiksiz etle satılacak olursa meşhur görüşe göre kemikler nazar-ı itibâra alınmaksızın her iki etin miktar bakımından eşit olmaları gerekir. "Etteki kemik miktarı hesaplanarak tartıdan düşürülmelidir" diyenler de olmuştur. Bu, kemiğin yenilir olması durumunda böyledir. Ama yenilmezse, kemiksiz etı.fazla miktarda kemikli etle satmak sahih olur.

Eti, kendi cinsinden olup eti yenilir canlı bir hayvanla satmak sahih değildir. Meselâ koyun etini oğlakla satmak; sığır etini koyunla satmak caiz olmaz. Çünkü et, derinin yüzülmesinden önce miktarca belirsiz, yüzüldükten sonra belirlidir. Belirli planı, kendi cinsinden belirsiz bir şeyle satmak caiz olmaz. Ama başka bir cins ile satılması caiz olur. Fakat satılan canlı hayvan, ömrü uzun olanlardansa ve etten başka birçok menfaatleri olup bu menfaatler uğruna edinilip elde bulundurulan hayvanlardansa, peşin ya da veresiye et karşılığında satılması sahih olur. Örneğin deve, sığır, dişi koyun ve keçi gibi. Bunlar uzurî ömürlü olup etten başka faydaları da vardır. Zîrâ deve yük taşıması ve süt için edinilir. Sığır, çift sürmesi ve sütü için edinilir. Dişi koyunlarla keçiler sütleri için, ayrıca dişi koyun yünü İçin edinilir. Ama hayvan, bazı evcil kuşlar gibi uzun süre. yaşaması umulanlardan değilse veya teke gibi etinden başka bir yaran olmayan hayvanlardansa veya etten başka menfaati var ama çok olmayıp az ise, el be el olmadıkça bu hayvanın et karşılığında satılması sahih olmaz. Örneğin koyunun burulmuş erkeğinin, etinden başka sadece yününden yararlanılabilir ki, bu da öncekinin yararına nisbctle azdır. Eti yenen hayvanların etini, eti yenmeyen canlı hayvanlarla satmak, meselâ sığır etini at veya eşek etiyle satmak caiz olur. Eti yenen hayvanların etini, yenilmesi mekruh hayvanlarla, meselâ kuş etini kurt veya kediyle satmak mekruhtur.

Hanefîler dediler ki: Sığır ve manda eti aynı cinstir. Koyun ve keçi eti de aynı cinstir. Bunların dışındakilerin cinsleri, asıllarına göre değişir. Her ne kadar buhati ve arabî gibi muhtelif nevîlere ayrılsa da, deve eti aynı cinstir. Muhtelif kuş etleri de muhtelif cinslerdir. Muhtelif balık etleri de aynı şekilde muhtelif cinslerdir. Aynı cinsten etleri biribirleriyle satmak, misli misline ve el be el olmadıkça sahih olmaz. El be el satılması demek, satılan ile ona karşı bedel olarak verilenin belirlenmesidir. Gıda maddeleri satılırken satılan ile ona karşı bedel olarak verilenin ahş-veriş meclisinde teslim alınmaları, önce de açıkladığımız gibi şart değildir. Bunun sâdece vadeli olarak belirtilmeden satılması haramdır. Çünkü bunda "kadarlık" vardır. Yani cinsleri muhtelif de olsa tartı ile satılır. Önce anlatılanlardan da öğrenildiği gibi kendisinde sâdece "kadarlık" veya sâdece cins birliği bulunan şeylerde ribây-ı fazl mubah, ribây-ı nesıe ise haram kılınmıştır.

Şu halde farklı miktarda sığır etini sığır etiyle satmak, meselâ bir kilo sığır etini iki kilo sığır etiyle satmak, aynı şekilde farklı miktarda koyun etini sığır etiyle satmak sahih olur. Yine eti, kendi cinsinden olsun olmasın, canlı bir hayvanla satmak da sahih olur. Çünkü bu, tartılı olanı tartılı olmayanla satmaktır ki, her ne şekilde olursa olsun, bu caizdir. Bütün bunlarda farklı miktarlarda satışın sahih olması için el be el, yani satılan şeyle onun karşılığında bedel olarak verilen şeyin belirli olması şarttır.

Kuş etine gelince, tartıyla satılması örf hâline gelmiş ise ribâ kapsamına girer. Yani aynı cinsten kuş etleri, farklı miktarlarda biribirleriyle satılamaz. Ama tartı ile satilmıyorsa, aynı cinsten olsunlar, ayrı cinsten olsunlar farklı miktarlarda biribirleriyle satılmaları sahih olur. Kesilmiş olsun olmasın, pişmiş olsun olmasın bir tavuğun etini iki tavuğunkiyle satmak, aynı şekilde bir tavuğun etini iki güvercinin etiyle satmak sahih olur.

Balığa gelince; eğer tartıyla satılıyorsa, aynı cins balığın etlerini biribirleriyle farklı miktarlarda satmak sahih olmaz. Ama cinsleri muhtelif olan balık etlerini, meselâ uskumru balığıyla kefal balığının etlerini farklı miktarlarda biribirleriyle satmak sahih olur. Yöre halkınca balık etleri tartıyla satılmıyorsa, aynı cins balık etlerini de farklı miktarlarda biribirleriyle satmak sahih olur.

Hanbelîler dediler ki: Koyun ve keçi eti bir cinstir. Sığır ve manda eti de bir cinstir. Bunların dışında kalan etlerse kendi asıl ve isimlerine göre değişik birer cins olurlar. Meselâ arabî, buhatî gibi değişik türleri olsa da deve eti bir cinstir. Sığır eti bir cinstir. Davar eti bir cinstir. Tavuk eti bir cinstir. Ördek eti bir cinstir. Diğerleri de böyle.

Aynı cinsin etlerini farklı miktarlarda biribirleriyle satmak haramdır. Başka cinsten olursa caizdir. Bir kilo koyun etini iki kilo sığır etiyle satmak sahih olur. Aynı şekilde koyunun bir kiloluk baş etini, devenin iki kiloluk baş etiyle satmak, el be el olması şartıyla sahih olur.

İç yağı, ciğer, dalak, baş, paça, yürek, işkembe ve diğerleri muhtelif cinslerdir. Aynı cinsten olan şeyleri, farklı miktarda biribirleriyle satmak sahih olmaz. Ama başka cinslerle farklı miktarlarda satmak sahih olur. Kesilmiş hazır bir eti, eti yenilir olsun olmasın kendi cinsinden olmayan canlı bir hayvanla satmak; meselâ bir dananın eti ile iki koyunu veya bir dana ve eşek vererek bir devenin etini farklı miktarlarda satın almak sahih olur. Cumhuru fukahâya göre bunun vadeli satışı haramdır.

Şâfiîler dediler ki: Sığır ve manda eti bir cinstir. Koyun ve keçi etiy-se başka bir cinstir. Önce de anlatıldığı gibi el be el ve misli misline olmadıkça bu cins etleri kendi cinslerinden bir etle satmak sahih olmaz. Ama bu iki etlerden birini diğeri ile farklı miktarlarda satmak sahih olur. Etlerde mü-mâselet, ancak kurumuş olma halinde muteber olur. Et kuruyup kadid haline gelince kendi cinsinden olan bir etle satılması, anlatılan tafsilât çerçevesinde sahih olur. Ama tazeyken satılması, meyveler kısmında da anlatıldığı gibi sahih olmaz.

Eti, kendi cinsinden olsun olmasın veya yenilir olsun olmasın canlı hayvanla satmak sahih olmaz. Şu halde koyun etini, canlı koyunla satmak; aynı şekilde koyun etini canlı balık veya eşekle satmak sahih olmaz. Koyunun kuyruğ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın