Cuma Namazının Şartları

Öğle namazı ve “Namazın Şartları” bölümünde anlatılan şartlar Cuma namazı için de gereklidir. Cuma namazında, bunlara ek bazı şartlar daha gereklidir. Bu şartları her mezhebe göre ayrı ayrı anlatacak, daha sonra da bunların ittifaklı ve ihtilaflı olanlarını belirtmeye çalışacağız.

Hanefiler dediler ki: Namazın şartlarının yamsıra, Cuma namazı için ek olan şartlar, vücûb ve sıhhat şartları olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Vücûb şartları altı tanedir:

1. Erkek olmak: Cuma namazı kadın için gerekli değildir. Ama Cuma namazına hazır olup da kılarsa, namazı sahîh olur ve öğle namazı yerine geçer.

2. Özgürlük: Boynunda kölelik bağı bulunan kişiye Cuma namazı gerekli değildir. Ama cemaate hazır olup da kılarsa Cuması sahîh olur.

3. Sağlıklı olmak: Yürüyerek Cumaya gitmekle sağlık açısından zarar görecek olan kişiye Cuma gerekli değildir. Yürüyerek mescide gitmekten aciz olan (hasta) kimseden Cuma namazını kılma yükümlülüğü düşer. Kendisini taşıyacak biri bulunsa bile gitmek zorunda değildir. Hanefîlerin bu görüşte ittifakları vardır, tmam Âzam’a göre bir kimsenin kendi başına mescide gidebilme gücü yoksa ücretli veya meccânî bir yardımcı bulsa bile, Cuma kılma yükümlülüğü düşer. Fakat Ebu Yûsuf ile Muhammed’e göre, görmeyen bir kimse ücretli veya meccânî bir güdücünün yardımıyla mescide gidebilirse Cuma namazına gitmesi icâb eder.

Şu halde amâ kimseler bu iki görüşten birini tercîh edebilirler, fakat ihtiyatlı davranma açısından İmâmeyn’in görüşünü tercih etmek daha uygun olur. Şu da var ki; Cuma namazını kılması hâlinde, Cuma namazının sahîh olacağı hususunda ittifak vardır.

4. Cuma namazı kılınan bir yerde veya buraya bitişik bir yerde ikâmet etmek: Cuma namazı kılman yerden uzakta olan bir kimsenin Cuma namazı kılması şart değildir. Bu uzaklık, bir fersah ile takdir edilmiştir. Bir fersah, üç mil eder. Bir mil ise altı bin zira (5040 metre) dır. Fetva için muhtar olari görüş de budur. Bazıları da bu uzaklığı dörtyüz zira olarak takdir etmişlerdir ki, buna bir “gulve” denir. Bundan da anlaşılıyor ki; Cuma namazı, bir yerde onbeş gün ikâmet etmeye niyetlenmeyen misafire farz olmamaktadır.

5. Akıllı olmak: Deli ve deli durumunda olanların Cuma namazı kılmaları şart değildir.

6. Baliğ olmak: Bulûğa ermemiş çocuğa da Cuma namazı şart değildir.

Şunu da söyliyelim ki; akıl ve bulûğun, namazın şartlarından olması gibi Cuma için de şart olarak sayılması kimseyi şaşırtmamalıdır. Çünkü Hanefîler meşhur kitaplarında namazın şartlarını vücûb ve sıhhat şartları olarak saymakla yetinmişlerdir. Yoksa bulûğun, aynı şekilde sağlık ve iktidarın namazın vücûb şartlarından olduğu hususunda hiç kimsenin şüphesi yoktur. Hastalık ve benzeri nedenlerden ötürü âciz olan kişiye Cuma namazı farz değildir. Akıl ve bulûğu, namazın şartları bölümünde saymakla yetinerek Cumanın şartları arasında saymayan kişiler, bir bakıma normal davranmış kabul edilirler.

Cuma namazının sıhhat şartlarına gelince, bunlar da yedi tanedir:

1. Şehirde ikâmet etmek: Köyde ikâmet edene Cuma namazı farz değildir.

Hz. Ali (r.a.), bu hususta şöyle demiştir:

“Cuma namazı, teşrik tekbiri, Ramazan ve Kurban Bayramı namazları ancak toplu bir yerleşim bölgesi (mısr), ya da büyük bir şehirde edâ edilirler.”

Şehirle köy arasındaki farka gelince; şehir, içindeki en büyük mescidin, Cuma ile yükümlü olan insanların içine sığmadığı yerdir. Bu insanlar mescıdde bilfiil hazır bulunmasalar bile, hüküm aynıdır. Hanefî fıkıhçıla-rının çoğu bu doğrultuda fetva vermişlerdir. Buna göre teşkilâtlı yerleşim bölgesinin (mısr ülkesinin) mescidi olup da Cuma namazı kılınan her tarafında Cuma namazı sahih olmaktadır. Zîrâ hiçbir teşkilâtlı yerleşim bölgesi (mısr)’ne bağlı köy yoktur ki, o köyün en büyük mescidi, içindeki Cuma namazıyla yükümlü kimselerin tümünü içine almasın. Farzedelim ki, bu bölgenin herhangi bir tarafında küçük bir köy bulunsun. Buna nüzle” denir. Anılan şartlar bu gibi yerde aranmaz. Buralarda ikâmet edenlerin Cuma namazını kılmaları sahîh olmaz. Çünkü kendileriyle başka bir belde arasında bir fersahlık mesafe bulunmamaktadır. Eğer başka bir beldeyle kendi aralarındaki mesafe bundan az olursa, Cuma namazını oraya gidip kılmaları gerekir. Ama Ebû Hanîfe’nin mezhebine göre meşhur olan görüş şudur: Şehir, bilfiil infaz etmese bile, hadlerin çoğunu infaz etmeye muktedir bir kadısı ve emîri bulunan yerlere denir. Bu görüşe göre anılan şarta uygun olmayan şehirlerin mescidlerinde kılınan Cuma namazı sahîh olmaz. Şunu da belirtelim ki, bu mezhebin âlimlerinin çoğunluğu, birinci görüşe göre fetva vermişlerdir. Şu halde ihtilâf açısından birinci görüşe uymak icâbeder. Zaten bütün imamlar da bu şartı ileri sürmüş değildirler. Şehrin tarifiyle ilgili olarak, bazı Hanefîlerce şöhret kazanan görüşe dayanarak Cuma namazım kılmayanlar, dinlerine tutunma bakımından ihtiyatlı davranmamaktadırlar. Böyle yapıldığında, halk şüphe ve tereddüde düşecek; dînî vecibelerini edâ hususunu da hafife alacaktır. Bu yolda olanlar, tbn Ebî Şeybe’nin Hz. Ali (r.a.) den mevkuf olarak rivayet ettiği ve biraz önce geçen şu habere dayanırlar:

“Cuma namazı, teşrik tekbiri, Ramazan ve Kurban bayramı namazları, ancak toplu bir yerleşim bölgesi, ya da büyük bir şehirde edâ edilirler.”

Nasbü’r-Râye adlı eserinde Zeylaî der ki: Bu mevzuda Peygamber (s.a.s.) den hiçbir şey nakledilmemiştir. Hz. Ali (r.a.) nin söylediği bu sözün sahîh bir hadîs olduğunu farzetsek bile bunda, “hadleri infaz eden bir kadısı ve emîri bulunan yerlere şehir denilir” diye bir tarif geçmekte midir? Geçmediğine göre hak açığa çıkmış olmakta mıdır? Bu görüşe dayanmak mutlak surette fayda vermez. Hanefî mezhebinin muhakkik âlimleri şu aşağıdaki tarif etrafında toplanmışlardır: Şehir; en büyük mescidinin, Cuma ile yükümlü insanlarım içine sığdıramadığı yerdir. Bu insanlar, mescidde bilfiil hazır bulunmasalar bile hüküm aynıdır. Diğer mezheb imamlarıysa, zaten Hz. Ali (r.a.) den rivayet edilen bu haberi kendilerine dayanak edinmemişlerdir.

2. Sultanın veya onun emîr olarak atadığı kişinin izni olmalıdır: Devlet başkanı, bir kişiyi hatib olarak görevlendirirse, -başkasını görevlendirme yetkisini vermemiş olsa bile- kuvvetli görüşe göre bu hatib, kendi yerine başka birini hatib olarak görevlendirebilir. Bazıları ise, devlet başkanı kendisine başkasını görevlendirme yetkisi vermedikçe, kendi yerine bir başkasını hatib olarak görevlendirmesi caiz olmaz demişlerdir.

3. Vaktin girmesi: Cuma namazını öğle vakti girmedikçe kılmak sahîh olmaz. Bilindiği gibi vaktin girmesi, Cumadan başka diğer namazlar için de mutlak bir sıhhat şartıdır. Vaktin girmesi aynı zamanda vücûb şartıdır da. Ancak bunu, kolaylık olsun diye, Cuma namazının sıhhat şartları arasında da saymışlardır. Bu namaz tamamlanmadan önce vakit çıktığında, ka’dede teşehhüd miktarı oturulmuş olsa bile namaz batıl olur. Bilindiği gibi Cuma namazının vakti, öğle namazının vaktidir ki, bu da güneşin zevali anından başlayıp herşeyin gölgesinin, zeval payına ek olarak kendi misline varması ânına kadar devam eder.

4. Hutbe okunmalıdır: Hutbeyle ilgili açıklama ileride yapılacaktır.

5. Hutbe, namazdan önce okunmalıdır.

6. Cemaat: Cuma namazı münferiden kılındığı takdirde sahîh olmaz. Hanefîlere göre cemaat, hutbede hazır bulunmasalar bile, imamdan başka (en azından) üç kişinin bulunmasıyla gerçekleşir.

7. Devlet başkanınca genel izin verilmelidir: Bazı kimselerin Cuma namazını kılmaktan nienedildikleri bir yerde kılınan Cuma namazı sahih olmaz. Eğer yönetici, kendi evinde maiyyeti ve hizmetçileriyle beraber kılarsa, kılınan namaz ancak kapıları açtırıp halkın içeri girip kılmasına izin vermesi şartıyla ve fakat yine de kerahetle birlikte sahîh olur. Kaleler de bu hususta ev hükmüne tâbidir. Yalnız, düşman korkusu nedeniyle kale kapılarını kilitlemenin bir zararı olmaz, insanların içine girip kılmalarına izin verildiği takdirde kalelerde de Cuma namazını kılmak sahih olur.

Açık arazide Cuma namazını kılmak, ayrıca iki şartla sahîh olur:

1. Devlet başkanının izni olmalıdır.

2. Namaz kılman bu yer, şehirden en azından bir fersah uzaklıkta veya yarış alanları, ölülerin defnedilmeleri için hazırlanan yerler gibi, şehirle ilgisi olan yerlerden biri olmalıdır.

Malikiler dediler ki: Cuma namazının şartları vücûb ve sıhhat şartları olmak üzere iki kısma ayrılır.

Vücûb şartları, ilgili bölümde sayılan namazın şartlarının yamsıra birtakım ilâve şartlardır ki, bunlar on tanedir:

1. Erkek olmak: Kadına Cuma namazı vâcib değildir. Ama kadın, cemaatle birlikte Cuma namazını kılarsa, namazı sahîh olup öğle namazı yerine geçerli olur.

2. Özgürlük: Cuma namazı köleye vâcib değildir. Ama köle Cumada hazır bulunup namaz kılarsa, namazı sahîh olur. Bu iki şart üzerinde mezhebler görüş birliği etmişlerdir.

3. Cuma namazım terk etmeyi mubah kılan bir özrün bulunmaması: Bir bineğe binerek veya başkası tarafından taşınarak mescide ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın