Borçların Zekâtı

Bir kimsenin başkasındaki, nisâb miktarına ulaşan ve gerekli şartları hâiz olup üzerinden bir sene geçen alacaklarının zekâtı hususunda mezheblerin detaylı görüşleri aşağıda anlatılmıştır.

Hanefîler: Borçların; kuvvetli, orta ve zayıf borçlar olmak üzere üç kısma ayrıldıklarını söylemişlerdir.

Kuvvetli borç: Müflis de olsa borçlunun kabullendiği ticâret ve istikraz borçlarıdır.

Orta borç: İhtiyaç duyulan bir elbise ve içinde oturulacak evi satan kimsenin alacağı borçlar ile, yiyecek ve içecek gibi aslî ihtiyaçla ilgili şeyleri satan kimsenin alacağı borçlardır.

Zayıf borç: Mihir borcu gibi, bir mal karşılığında olmaksızın borçlanılan borçlardır. Mihir borcu, kocanın karısından almış olduğu bir mala karşılık değildir. “Hulu“ borcu da mihir borcu gibidir. (Hulu’ kadının kocasına belli bir mal veya para vererek boşanmasını taleb etmesidir.) Vasiyet borçları da bu cümledendir.

Kuvvetli borcu olan bir kişi, bu borcundan her kırk dirhemini tahsil ettiğinde, bunun bir dirhemini zekât olarak vermelidir. Ama kırk dirhemden az bir meblâğı tahsil ettiğinde bunun için zekât vermesi gerekmez. Bu az miktarın tahsili önce de olsa, sonra da olsa fark etmez. Meselâ önce otuz dirhem tahsil eder de sonra kırk dirhem tahsil ederse, veya önce kırk, sonra otuz dirhem tahsil ederse, yine bu otuz dirhem zekâta tâbi olmaz. Sadece tam olarak tahsil edilen kırk dirhem için zekât verilir.

Zîrâ kırktan eksik küsuratla ilgili olarak zekât sözkonusu değildir. Sözgelimi, bir kişinin bir başkasından üçyüz dirhem alacağı olsun ve bu alacağını tahsil edemeden aradan üç yıl geçsin. Sonra da bundan ikiyüz dirhem tahsil etsin Bu ikiyüz dirhem için birinci yılın zekâtı olarak beş dirhem vermesi vâcib olur. Beş dirhemi verince geriye yüzdoksanbeş dirhem kalır. Yüzdoksanbeşin içinde dört tane kırk sayısı vardır ki, bu da yüzaltmışa eşit olur. İkinci yılın zekâtı olarak da dört tane kırk dirheme karşılık dört dirhem zekât verir. Böylece geriye yüzdoksanbir dirhem kalır. Bunda da tam dört tane kırk sayısı vardır ve böylece üçüncü yılın zekâtı olarak da dört dirhem verir. Bundan artan şeyler için bir şey vermesi gerekmez. Kuvvetli borçlarda bir senenin geçmesi, nisaba mâlik olma anından itibaren geçerli olur. Yoksa tahsil anından itibaren değil. Zekâtını tahsil anında vermenin vâcib olması konusunda herhangi bir ihtilâf yoktur.

Orta borca gelince; bundan tahsil edilen nisâb miktarını bilmedikçe zekât vermek vâcib olmaz. Diyelim ki, böyle bir borç beşyüz dirhem tutarında olur da ikiyüz dirhemi tahsil edilirse bunun beş dirhemini zekât olarak vermek vâcib olur. Başka bir şey yapmak gerekmez. Senenin geçmesi şartı açısından, orta borç da kuvvetli borç gibidir. Esah olan görüşe göre senenin geçmesi, bu borcun tahsili anından itibaren değil de aslının var olduğu andan itibaren geçerli olur.

Zayıf borca gelince, bu, borçtan tahsil edilen meblâğ, nisâb miktarına ulaşır ve tahsil anından sonra bir sene geçerse, zekâta tâbi olur.

Bütün bu anlatılanlar, kişinin alacağı borçtan başka nisâb miktarını bulan malının olmaması durumuyla ilgilidir. Kişinin nisâb miktarına varan malı bulunur da borcundan bir kısmını tahsil ederse, tahsil ettiği bu meblâğ az da olsa çok da olsa, borcu kuvvetli de olsa orta veya zayıf da olsa, tahsil etmiş olduğu bu parayı yanındaki malına ekler ve hepsinin zekâtını verir. Zîrâ bu durumda tahsil etmiş olduğu borç, sene içinde kazanmış olduğu mal gibidir. Bilindiği gibi sene içinde kazanılan malın da ana mala eklenmesi, zekât bakımından zorunludur.

Hanbeliler dediler ki: Borçlu müflis de olsa, zimmetinde sabit olan borçlar zekâta tâbidir. Ancak böyle bir borcun zekâtının, tahsil edildiği anda verilmesi vâcib olur. Borcun tahsil edilen kısmı, nisâb miktarında olursa veya alan kişinin ana malına eklendiğinde nisâb miktarını bulursa zekâtının ivedilikle verilmesi vâcib olur. Borçlunun zimmetinde sâbit olmayan borçlar, zekâta tâbi olmazlar.

Malikiler dediler ki: Hîbe, miras, sadaka, hulu’, eşya, akar gibi birikmiş bir malı satarak veya bir cinayet diyetini hak ederek bir mala sâhib olan kişi, bu mala el koymaz ve bu mala el koymuş olan kişinin yanında borç olarak kalırsa; tahsil edip de üzerinden bir sene geçmedikten sonra bu malının zekâtım vermesi vâcib olmaz. Bunu şöylece örnekleyebiliriz: Bir kişiye babasından bir miktar mal miras kalır. Bazı sebeplerden ötürü mahkeme, bu malı kendisine teslim etmeyip bir yed-i emîne teslim eder. Mirasçının, bu malı borç olarak senelerce yed-i emmin yanında kalırsa -zekâtını vermemek amacıyla yed-i emmin yanında kalmasını isteyerek gecİktirse bile- bu süre zarfında zekâtını vermesi vâcib olmaz. Bu malı teslim aldıktan sonra aradan bir sene geçerse, zekâtını vermesi vâcib olur. Seneyi malı teslim aldığı tarihten itibaren hesaplar. Bir kişinin kendi elinde bulunan bir malı başkasına ödünç olarak vermesi ve bu malın borçlunun yanında senelerce kalması halinde, sadece bir senenin zekâtını vermesi vâcib olur. Ama bu malın zekâtını vermemek için kasıtlı olarak o kişinin yanında bfrakılsa, tehir etmeyi kasdetmiş olduğu senelerin zekâtını vermesi vâcib olur. Bu malın zekât yılı, mülk edindiği günden veya borç vermezden önce zekâtını vermişse, zekât gününden itibaren hesaplar. Meselâ bir kimseye bir borç verse ve bu onda kaldıktan sonra alıp tekrar bir başkasına verirse, o kişinin yanında da altı ay kalsa, ikisini birleştirerek bu senenin zekâtını vermesi gerekir. Çünkü zekât senesi, malın mülk edinilmesi tarihinden itibaren başlar. Bir kişi bir mala sâhib olur da bu malı yanında bir süre bulundurup zekâtını verdikten sonra başkasına bu malı karz-ı hasen olarak verirse, zekât senesi, bu zekât veriş tarihinden bir yıl sonra dolar. Böyle bir borcun zekâtlandırılması dört şartla olur:

1. Borçluya verilen borcun aslı, altın veya gümüş gibi parasal özellik taşıyan bir şey olmalıdır. Yahut da aslı, karaborsacı bir tüccarın malı olmalıdır. Aslı, parasal özellik taşıyan borca örnek olarak, beşyüz lirası olan bir kişinin bu parayı başkasına (kârsız olarak) borç vermesini gösterebiliriz. Aslı karaborsacı bir tüccarın malı olan borcuna örnek de, böyle bir tüccarın stok yapmış olduğu elbiselerden birini bir sene veya daha fazla bir müddetle vadeli olarak beşyüz liraya satmasıdır. Eğer borcun aslı kişinin kendisi için bir eşya olur da onunla ticâret yapmayı kasdet-mezse, meselâ oturmak için ev satın alan bir kişi, bu evini daha sona bir sene veya daha fazla bir müddetle dört milyona satarsa, alacaklısı olduğu bu dört milyonun zekâtını vermesi gerekmez. Ancak bundan nisâb miktarını tahsil etmesinin üzerinden bir sene geçtikten sonra zekâtını vermesi vâcib olur. Borcun aslı, hazırdaki piyasaya uygun olarak alıp satan bir tüccarın malı ise, tüccar bu borcu; yanında satmakta olduğu altın, gümüş ve diğer ticâret mallarının kıymetine ekleyerek her sene ze-kâtlandırmak mecburiyetindedir.

2. Borcun, ileride de izah edileceği şekilde bir miktarının tahsil edilmesi gerekir. Tahsil edilmediği takdirde, zekâtını vermek vâcib olmaz.

Yalnız, hazırdaki piyasaya uygun olarak alıp satan tüccarın borcu bundan müstesnadır.

3. Borç yerine alman şey altın veya gümüş olmalıdır. Buğday veya elbise gibi şeyler borç yerine tahsil edilirlerse bunların zekâtını vermek vâcib olmaz. Ancak bu eşyayı satarsa, satmış olduğu bu eşyaları borçludan borç yerine aldığı tarihten bir sene sonra parasının zekâtını verir. Eğer mal sahibi karaborsacı bir tüccarsa böyle yapar. Ama hazırdaki piyasaya uygun fiyatlarla alıp satan bir tüccarsa, borç yerine almış olduğu bu eşyayı satmasa bile her sene zekâtını verir. Ama bu vasıftaki bir tüccar değilse, tasarruf olsun diye bir eşya satın almış olan kimseye, ihtiyaç nedeniyle sattığı bu eşyanın parasını aldığı tarihten bir sene sonra zekâtını vermesi vâcib olur.

4. Borcun, birkaç defada da olsa tahsil edilen kısmı en azından nisâb miktarında olmalıdır. Tahsil edilen kısım, nisâbtan az olur da kişinin yanında üzerinden bir sene geçmemiş olan altın ve gümüş gibi, ya da üzerinden bir sene geçmiş de olsa maden ocağı gibi -maden ocaklarından çıkarılan şeylerin üzerinden bir sene geçmesi şart değildir- nisabı tamamlayacak bir mal bulunursa, elindeki malın tümünün zekâtını vermesi vâcib olur. Bir kişi, alacağından nisâb miktarı kadarını tahsil ederse bunun zekâtını bir defada verir. Bundan sonra az da olsa, çok da olsa her tahsil ettiği meblağın zekâtını vermesi vâcib olur. ilk tahsilattan sonraki tahsilatların senelerini doldurması ihtilaflı bir meseledir. Tahsil edilen alacak nisâb miktarmdaysa, tahsil edildiği tarihten bir sene sonra zekâtını vermek vâcib olur. Diğer taksitler de tahsil edildikleri tarihten bir sene sonra zekâtlandırıhr. İlk taksit, nisâb miktarından az ise ve kişinin yanında nisabı tamamlayacak başka mal da yoksa, bunun zekâtını başka taksitlerle birlikte nisabı buluncaya kadar vermez. Nisâb miktarı tamamlandıktan bir sene sonra zekâtını verir. Bilâhare alman taksitler nisâbtan az da olsalar, çok da olsalar zekâtları verilir. Tabiî alınan taksitlerin zekâtları da, üzerlerinden bir sene geçtikten sonra verilir.

Şafiiler dediler ki: Vâdesi gelmiş olsun olmasın, dirhem, dinar, ticâret malı türünden olan ve borçlunun zimmetinde sabit olan borçların zekâtını vermek vâcib olur. Ama borç, hurma ve üzüm gibi yiyeceklerle davar gibi mallardan olursa zekâtını vermek vâcib olmaz. Alacaklı, tahsil edemediği alacağının zekâtını vermekle yükümlü olmaz.Ama tahsil e...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın