|
Konu Başlığı: Başkasinin Yerine Hac Gönderen: Eflaki üzerinde 02 Şubat 2010, 18:18:22 İbâdetler üç kısma ayrılırlar: 1- Sırf bedenî olanlar. Namaz ve oruç gibi. Bunları yapmaktan maksat, noksanlıklardan münezzeh Yüce Allah´a bizzat boyun büküp huşu ve hudû içinde tezellül etmektir. Bunda malın hiç bir rolü yoktur. 2- Sırf mâlî olanlar. Zekât ve sadaka gibi. Bundan maksat, kişinin yok-stıllara mâlî faydalar sağlamasıdır. 3- Mâlî ve bedenî olan. Hac gibi. Bunda tavaf, sa´y ve benzerî davranışlarla Allah´a boyun bükülmekte, ayrıca bu uğurda bir miktar para da sarfedilmektedir. Birinci kısım ibâdetler niyabet kabul etmez. Yani bu ibâdetleri asıl yükümlünün yerine başkalarının yapmaları, sözgelimi başkasının yerine namaz kılmak veya oruç tutmak, caiz olmaz. Yapılsa da fayda vermez. İkinci kısım ibâdetlerse niyabet kabul ederler. Şu halde mal sahibinin malının zekâtını vermesi veya sadaka dağıtması için yerine başkasını vekil tâyin etmesi caiz olur. Üçüncü kısım ibâdete, yani hacca gelince bunun niyabet kabul edip etmeyeceği hususunda mezheblerin ayrıntılı görüşleri aşağıya alınmıştır. (14) Mâlikîler dediler ki: Hac her ne kadar hem mâlî ve hem de bedenî bir ibadet ise de, bedenî yönü ağır bastığından ötürü niyabet kabul etmez. Kendisine hac farz olan kimsenin, ister sağlıklı olsun, ister iyileşmesi umulan bir hasta olsun haccetmek üzere yerine başkasını vekil tâyin etmesi caiz olmaz, yerine farz haccı ifâ etmek üzere birini kiralarsa, kira akdi fâsid olur. Kiralanan kişi, görevini yapıp hac amellerini tamamıyla edâ ederse ecr-i mi-sîl alır. Ama hâkimin, bunun farkına vararak akdi feshetmesi sonucu, kiralanan kişi hac amellerini tamamıyla edâ edemezse, kendisine hiç bir ücret vermek gerekmez. Hastalığının iyileşmesi umulmayan biri veya farz olan haccı edâ etmiş olan biri, tatavvû olarak yerine haccetmek üzere bir kişiyi kiralarsa, bu icar akdi sahih olmakla birlikte mekruh olur. Umre yapmak üzere bir kişiyi icar etmek de, sahîh olmakla birlikte mekruh olur. Zîrâ umre farz değil, sünnettir. Bizzat haccetmekten âciz olan ve hayatının hiç bir senesinde de haccetmeye muktedir olmamış bir kişinin üzerinden hac, kesin olarak sakıt olur. Ücret vermeye muktedir olsa bile, yerine haccetmek üzere başka birini icar etmesi gerekmez. Bir kişi ister sağlıklı olsun, ister hasta olsun, kendi yerine yaptırmak istediği hac ister farz, ister; nafile olsun yerine haccetmek üzere bir kişiyi icar ederse, yapılan hacın hiçbir sevabı olmaz. Aksine o, onu edâ etmek üzere kiralanmış kimsenin amel defterine nafile olarak yazılır. Kiralayan kişi ise ancak, kiraladığı adama, onu kiralayarak yaptığı yardımın ve onun yaptığı duaların bereketini ve sevabını kazanır. Söz gelimi: Vasiyeti gereği bir kişinin Ölümünden sonra yerine haccedilir veya vasiyeti olmadığı halde ölümünden sonra varisler^0nun yerine haccetmek üzere birini kiralarlarsa, o haccın sevabı, ne farz ne1 de nafile olarak ölünün amel defterine asla yazılmaz. Eğer muktedir olduğu halde sağlığında edâ etmemişse farz olan hac zimmetinde kalmakta devam eder. Ancak kiralık kişiye yapılan yardımın ve onun hacda yaptığı duaların bereket ve sevabından istifade eder. Hac için vasiyette bulunmak mekruhtur. Ama vasiyet edilirse varislerin, yoksul ve miskinlere yardım yapılmasına ilişkin mekruh olmayan bir vasiyetiyle çatışmadığı takdirde ölünün malının üçte birinden karşılayarak bu vasiyeti yerine getirmeleri vâcib olur. Ama ölünün hac vasiyeti yanında mekruh olmayan bir başka vasiyeti daha varsa ve terekenin üçte biri bu iki vasiyeti yerine getirmeye yeterli değilse diğer vasiyet öne alınır ve hac vasiyeti lağvedilir. Bunu şöylece örneklendirebiliriz: Bir kişi, ölümünden sonra yerine haccedilmesini ve ayrıca malından da yoksullara beşyüzbin lira verilmesini vasiyet etmiş diyelim. Haccettirmek de beşyüzbin lira tutsa ve miras olarak bırakmış olduğu terekenin üçte biri de yalnızca beşyüzbin liradan ibaret olsa, bu durumda terekesinin üçte biri ancak, iki vasiyetten birini yerine getirmeye rnüsâid olur. Böylece bununla ya haccettirmek veya yoksullara beşyüzbin lira dağıtmak mümkün olur; ikisini birden yerine getirmek ise mümkün olmaz. Durum böyle olunca yoksullara beşyüzbin lira dağıtılır. Farz olsun olmasın hac vasiyeti geçersiz sayılır. Kuvvetli görüş budur. Eğer hac vasiyeti başka bir vasiyetle çatışmazsa, önce de belirtildiği gibi yerine getirilir. Ölü, eğer bir yer beürt-memişse öldüğü yerden bir adam kiralanarak yerine haccettirilir. Ama eğer Mekke´den bir adam kiralayarak benim yerime ona haccettirin" diye yer belirterek vasiyette bulunmuşsa şartına uymak kaçınılmaz olur. Onun yerine haccetmesi için Mekke´den bir adam kiralanır; öldüğü yerden adam kiralanmaz. Eğer terekenin üçte biri, belirttiği yerden adam kiralanarak haccettirilmesine veya belirtmemiş olduğu için öldüğü yerden adam kiralanarak haccettirilmesine yetmez; ama (Mekke´ye yakın) başka bir yerden adam kiralayarak haccettirilmesine yeterse o zaman mümkün olan şekilde yerine haccettirilir. Böylece vasiyeti imkân mertebesinde yerine getirilmiş olur. Yine bu cümleden olmak üzere bir kişi üçyüzbin lira kadar bir parayı bir tarafa ayırarak yerine haccedilmesini vasiyet eder; fakat bu para öldüğü yerden veya kiralanmasını belirttiği yerden adam kiralanıp da yerine haccettirilme-sine yetmezse, o zaman bu paranın yeterli olacağı (Mekke´ye yakın) bir yerden bir adam kiralanarak ona haccettirilir. Terekenin üçte biri veya hac için ayrılmış olan para, bir defa haccettirdikten sonra artarsa, artan kısım miras olarak vârislere verilir. Ancak bir kimse, "terekenin üçte biriyle veya hac için ayırmış olduğum bu parayla -diyelim ki bir milyon lira olsun- benim için haccettirin" diye vasiyette bulunmuşsa, vârislerin, bu paranın yettiği oranda birkaç kişi kiralayarak, onun yerine bunlara birer kez haccettirmeleri gerekir. Üçte birlik tereke veya hac için ayrılan para iki hacca yetecek kadarsa vârisler iki kişi kiralarlar bunlardan her biri, ölünün yerine birer defa haccederler. Bütün bunlar kuvvetli görüşe göre bir sene içinde olmalıdır. İki hacdan sonra geriye yine para artar, fakat bu para, bir defa daha haccettirmeye yetmezse, miras olarak vârislere dağıtılır. Bu hüküm, terekenin üçte birinin veya hac için ayrılmış olan paranın üç veya daha fazla hacca yeterli olması durumunda da sözkonusudur. Hanefîler dediler ki: Hac, niyabet kabul eden ibâdetlerdendir. Kendisi haccetmekten âciz olan kimsenin, haccetmek üzere yerine bir kişiyi naib tâyin etmesi vâcibtir. Kişinin, kendi yerine başkasını hacca göndermesinin sahih olması için bazı şartlar vardır: 1- Normal olarak ölüme kadar devam etmesi muhtemel olan, iyileşmesi umulmayan bir hastalık veya körlük, kötürümlük gibi bir acizlik hali bulunmalıdır. Haccetmekten âciz olan ve hayatının sonuna kadar da hacca güç yetireceğinden umudunu kesen kimse yerine haccetmesi için bir nâib tutar ve bu nâib de onun yerine haccederse, bundan sonra mazereti ortadan kalkıp haccetmeye muktedir olsa bile farz olan hac zimmetinden düşmüş olur. Ancak iyileşmesi umulan bir hasta veya tutuklu, haccetmek üzere yerine bir kişiyi hacca gönderir ve o da onun yerine haccettikten sonra mazereti ortadan kalkarsa, farz olan hac zimmetinden düşmüş olmaz. 2- Başkasının yerine hacceden kişi, hacca kendisini nâib olarak gönderen kimsenin yerine niyet etmelidir. Meselâ, "falanın yerine ihrama giriyorum", "falanın yerine telbiye ediyorum" demelidir. Kalben niyet etmek de yeterlidir. Nâib hacca kendi adına niyet ederse, yapılan hac, onu gönderenin adına tahakkuk etmez. 3- Yapılan masrafların çoğu, yerine haccedilen kişinin parasıyla yapılmalıdır. Bir kişi ölümünden sonra kendi yerine haccedilmesi için vasiyette bulunur da bir başkası teberruda bulunarak onun yerine haccederse bu hac, vasiyet eden adına gerçekleşmiş olmaz. Ama vasiyyet etmez de vârislerden biri veya bir başkası teberru ederek kendi malıyla onun yerine haccederse, bu hacem, inşaallah, ölü adına kabul edileceği umulur. Bir kişi kendi parasıyla, vasiyette bulunan ölünün parasını birleştirerek haccederse, bu hac, ölü adına gerçekleşir. Bedel olarak hacceden kişiye verilen para masrafları kar-şilamamışsa, kalan masrafları kendisini gönderenden alır. 4- Naibe ücret şartı konulmamalıdır. Ama hac masrafının kendisine verileceği garanti edilmelidir. Hacda sarfedilmek üzere kendisine verilen paradan gerekli harcamalar yapıldıktan sonra bir kısım para artarsa, bu paranın kendisini hacca gönderene geri verilmesi gerekir. Ancak bu para bizzat gönderen tarafından, ya da reşîd ve bağışlamaya ehîl vârisleri tarafından kendisine bağışlanırsa, o zaman parayı alabilir. Naibe ücreti şart koşmaya gelince, -ki bu da ona, "yerime haccetmen İçin seni şu kadar ücretle kiraladım" demekle olur- bu caiz olmaz ve böyle bir anlaşmaya dayalı olarak yapılan hac, hiçbirinin adına gerçekleşmez. Bu icar da diğer ibâdetler için yapılan icar gibi geçersiz olur. Ancak ilim öğretmek, müezzinlik ve imamlık gibi şeyler, zaruret nedeniyle bundan istisna olarak ücretle caiz olurlar. 5- Bedel olarak hacca giden kişi, kendisini gönderenin şartlarına riâyet etmelidir. Sözgelimi gönderen kimse ifrâd haccı yapmasını ister de o kıran veya temettü haccı yaparsa, yapılan hac gönderenin adına gerçekleşmez. Bu durumda harcanmak üzere kendisine verilen parayı, gönderene iade etmesi gerekir. Ama bedel olarak kendisini gönderen kişi umre yapılmasını emreder, o da onun adına umre yaptıktan sonra kendi adına da haccederse; yahut da kendisini gönderen kişi, haccetmesini emreder, o da onun adına haccettikten sonra kendi adına da umre yaparsa, bu caiz olur. Birinci durumda umre, bedel olarak gönderen ve hac da giden adına gerçekleşmiş olur. ikinci durumdaysa hac bedel olarak gönderen ve umre de giden adına gerçekleşmiştir. Ancak birinci durumda bedel olarak giden kimsenin hac için ikâmet ettiği süre içindeki masraflar, ikinci durumda da umre için ikâmet ettiği esnada yaptığı masraflar kendi parasıyla olur. Ancak kendi şahsını ilgilendiren amellerin tamamlanmasından sonraki masraflar, kendisini bedel olarak gönderenin parasından yapılmaya başlanır. Kendi şahsına mahsus amel, kendisini bedel olarak gönderen adına yapması gereken amelden önceye alınırsa, meselâ kendisini bedel olarak gönderen kişi, kendi adına haccetmesini istediği halde o ilk olarak kendisi adına bir umre yapıp sonra onun adına haccederse, bu sahîh olmaz. Masraflar için kendisine verilen paraları iade etmesi gerekir. 6- Bedel olarak giden kişi yalnızca tek hac için ihrama girmelidir. Mesela kendisini gönderen kişi adına hac için ihrama girip, sonra bir de kendi adına hac için ihrama girerse, ne kendisinin ne de kendisini gönderenin haccı geçerli olmaz. Ancak kendi adına yaptığı haccı lağvederse; birinci hacc kendisini gönderenin adına tahakkuk eder. İki kişi, kendi adlarına haccetmek üzere bir şahsı bedel olarak hacca göndermeleri ve onun da her ikisinin adına birlikte ihrama girmesi sahih olmaz. Masraf için kendisine vermiş oldukları paraları iade etmesi gerekir. 7- Bedel olarak hacca gönderen kişiyle, giden kişinin her ikisinin de müs-lüman ve akıllı kimseler olmaları gerekir. Kâfir ve deli adına haccetmek sa-hîh olmaz. Ancak bir kimsede, üzerine haccın farz olmasından sonra delilik vukûbulmuşsa, adına haccetmek sahîh olur. 8- Nâib mümeyyiz olmalıdır. Mümeyyiz olmayan çocuğun başkası adına haccetmesi sahîh olmaz. Mürâhik, yani bulûğ çağına yaklaşmış olanın başkası adına haccetmesi sahîh olur. Kadının, kölenin ve daha önce kendi adına haccetmemiş kimselerin başkası adına haccetmeleri de sahîhtir. Bütün bu şartlar, farz olan haccın başkası adına yapılması hâlinde aranırlar. Nafile haccın başkası adına yapılması hâlinde, bedel gönderenle gidenin müslüman ve akıllı olmaları, gidenin mümeyyiz olması ve icar akdinin mevzubahis edilmemesi gibi şartlar aranır. Bedel olarak gönderilen kişi, Arafat vakfesinden önce haccı ifsâd eden bir davranışta bulunursa, kendisine masraf olarak verilen paralan, kendisini gönderen kişiye iade etmesi gerekir. Bunu Arafat vakfesinden sonra yaparsa, paraları iade etmesi gerekmez. Çünkü haccın en büyük rüknü olan Arafat vakfesini yapmıştır. İhram suçlarının kefaretleri, naibe aittir. Çünkü bu suçların sebebi kendisidir. İhsâr kurbanına gelince o, kendisini gönderen kişiye aittir. Çünkü giden kişinin bu işte bir seçeneği yoktur. Bir kişi ölümünden sonra kendi namına haccedilmesini vasiyet ettiği, bu iş için gerekli olan parayı bir tarafa ayırdığı ve ayrıca hac için kiralanacak adamın nereden kiralanacağını belirttiği takdirde, şartlarına riâyet ederek vasiyetinin yerine getirilmesi gerekir. Hac için nereden adam kiralanacağı belirtilmez ve terekenin üçte biri de masrafları karşılayacak kadar olursa, kendi beldesinden bir adam kiralanarak hacca gönderilmelidir. Terekesinin üçte biri bu masarfı karşılamıyacak olan kimse için, masrafın yeteceği uzaklıktaki (Mekke´ye yakın) bir yerden adam kiralanarak hacca gönderilmelidir. Ama terekesinin üçte bîri haccettirilmesine hiç yetmeyen birinin vasiyeti geçersiz olacaktır. Terekesinin üçte biri, birden fazla hacca yeterli olduğu halde, ölen kimse vasiyetinde bir defa haccedilmesini belirtmişse, bir defa haccettirilir ve artan para vârislerin olur. Eğer bir defa haccedilmesini be-lirtmemİşse bir sene içinde onun adına bir kaç hac yaptırılır. Böyle yapılması ayrı ayrı senelerde birkaç kez haccettîrilmesinden daha faziletli olur. Şâfiîler dediler ki: Hac, niyabet (vekillik) kabul eden ibâdetlerdendir. Haccetmekten âciz olan kişinin, ya kiralayarak veya gerekli masraflarını üstlenerek yerine bir başkasına haccettirmesi vâcib olur. Acizlik, bir felâketten veya yaşlılıktan, ya da iki âdil doktorun veyahut da, eğer kendisinin tıp ilmine vukufu varsa, kendisinin iyileşilmesinden umut kestiği hastalıktan ötürü olur. Acizliğin ölçüsü, âdeten tahammül edilemeyen çok fazla meşakkate katlanılmadıkça binek üzerinde durulamaması ve durmaktan da umut kesilmesi hâlidir. Şu da var ki, bedel olarak başkasını hacca göndermek bazan acilen vâcib olur. Bu da kişinin üzerine haccın vâcib olması ve haccetme imkânına sahip olmasından sonra haccetmekten âciz kalması durumunda olur. Başkasını bedel olarak hacca göndermek bazan geniş süreli olarak vâcib olur. Bu da kişinin üzerine haccın vâcib olmasından önce veya vâcib olmasıyla beraber veyahut da vâcib olmasından sonra ve fakat haccetme imkânına sâhib olmaması durumunda, âciz kalmasıyla olur. Haccetmekten âciz olan kişiyle Mekke arasında iki konaklık bir mesafe bulunmalıdır. Kendisiyle Mekke arasındaki mesafe bundan az olursa veya kendisi Mekke´de ise yerine başkasını göndermesi caiz olmaz. Bu durumda zorluklara katlanması mümkün olursa bizzat kendisinin haccetmesi vâcib olur. Eğer zorluklara katlanacak güçte olmazsa, vefatından sonra parası terekesinden ödenmek üzere onun adına başkasına haccettirilir. Ama hastalığı gücünü tüketir ve hareket edemeyecek hâle gelirse, aradaki mesafe iki konaktan kısa olsa bile, yerine başkasına haccettirir. Bedel olarak giden kişinin, daha önce kendi adına haccetmiş birinin, başkasının namına haccetmesi caiz olmaz. Bedel olarak birisini haccetmek üzere icar eden kişiyle, icar edilen kişinin haccın farz ve nafile amellerini bilmeleri, akdin sıhhati açısından şarttır. Öyle ki bedel olarak hacceden kişi, haccın sünnetlerinden birini terkedecek olursa o nisbette ücretinden eksiltme yapılır. İcar edilen kişinin hac amellerine başlamaya muktedir olması da, akdin sıhhati için şarttır. Herhangi bir mazeret dolayısıyla bu amellere başlamaya muktedir olamayan kişinin icar edilmesi sahîh olmaz. Akİd yaparken mîkattan bahsetmek şart değildir. İhrama girilecek mîkatı belirtirlerse; bedel olarak haccedenin kendisini gönderen kişinin beldesine mahsus mîkatta veya o mesafedeki bir mîkatta ihrama girmesi vâcib olur. Eğer akitte hangi mîkatta ihrama girileceğini belirtmezlerse, icar edilen kişinin, icar edenin beldesine mahsus mîkattan başka bir mîkatta ihrama girmesi -bu mîkat, onunkinden daha kısa bir mesafede olsa bile- caiz olur. Naibin, nâmına haccedeceği kişiyi tanıması şart değildir. Ama haccederken onun nâmına haccetmeye niyet etmesi şarttır. Haccetmekten âciz olan kişi, naibin yerine haccetmesinden sonra iyileşir ve acizliği ortadan kalkarsa, kendi nâmına bizzat haccetmesi gerekir. Çünkü ıcâr akdinin fasidliği açığa çıkmıştır. Bu durumda naibin yaptığı hac da nâ-ıb nâmına gerçekleşir ve kendisine bir ücret vermek de gerekmez. Aksine, verilmiş olan ücret geri istenir. Diriler için niyâbeten haccetmek caiz olduğu gibi, ölüler için de niyâbeten haccetmek caiz olur. Şu halde ölü için niyâbeten haccetmek, onun vasisine, yoksa vârisine vâcib olur. Bunlar bulunmazsa hâkim, masrafı terekesinden karşılamak üzere bir kişiyi acelece nâib tâyin ederek hacca gönderir. Terekesi yoksa niyâbeten haccettirmek vacip olmaz. Ama vârisin, veya vâris izin vermese bile yabancı birinin bizzat kendisinin veya niyâbeten başkasına ölü namına haccettirmesi sünnet olur. Yalnız ölünün mürted olmaması, adakla da olsa hac veya umrenin vâcib olmaları şarttır. Eğer hac veya umre ona vâcib değilse, terekesinden onun namına haccettirilmez. Ölü her ne kadar sağlığında hac ile muhatab olmamışsa bile başkalarının onun nâmına haccetmeleri veya ettirmeleri caizdir. Bütün bu anlattıklarımız, farz olan haca eda etmemiş biri hakkında söz konusu olur. Farz olan haccı edâ etmiş ve yalnızca kendisinden nafile haccetmesi beklenen kimseler vasiyet etmedikleri takdirde nâmlarına hac veya umre yapmak caiz olmaz. Nâib, haccı ifsâd ederse kendi namına kaza etmesi gerekir. Kaza ettiğinde de o hac, kendi namına gerçekleşir. Kendisini nâîb tâyin edene de, almış olduğu ücreti iade etmelidir. Veya haccı kaza ettiği seneden başka bir sene onun adına haccetmesi, ya da kaza ettiği sene başka birini nâib tâyin ederek, kendisini nâib olarak göndermiş olanın nâmına haccettirmesi gerekir. Hanbelîler dediler ki: Hac ve umre, niyabet kabul eden ibâdetlerdendir. Bir kişi, kendisine vâcib olan hac veya umreyi edâ etmekten âciz olursa, kendi adına başkasına acilen hac veya umre ettirmesi vâcib olur. Acizlik sebeblerini şöylece sıralayabiliriz: Âfet; iyileşmesi umulmayan hastalık; şiddetli meşakkate katlanmadan binek üzerinde durulamayacak kadar ağır gövdeli olmak; olağanüstü zorluğa katlanmadan binek üzerinde durulamayacak kadar zayıf olmak. Kadının kendisiyle beraber haccedeceği mahrem bir erkeğinin bulunmaması da bu cümledeki acizlik sebeblerinden sayılır. Bedel olarak gönderilen naibin erkek olması şart değildir. Kadının da nâib olması caizdir. Âciz olan kişi iyileşip kendi başına hac veya umre yapmaya muktedir olursa; naibi ister hac veya umre amellerini tamamladıktan sonra veya bu amellere başladıktan sonra veyahut da bu amelleri tamamlamadan önce ayrıca kendisinin bizzat hac veya umre yapması gerekmez. Ama, naibin hac veya umre ihramına girmesinden önce iyileşip sağlığına kavuşursa, bu amelleri bizzat kendisinin yapması gerekir. Naibin onun namına yapacağı hac veya umre onun nâmına gerçekleşmez. Acizlik sebebinin ortadan kalkacağı ümid edilen kişinin de başkasını hac veya umre için kendine nâib yapması caiz olmaz. Bu kişinin acizlik sebebi ortadan kalktığında kendi nâmına bizzat hac veya umre yapması vâcib olur. Âciz kişi, naibe ücret vermeye muktedir olduğu halde,-bir nâib bulamazsa, kendisine hac vâcib olmaz. Daha sonra nâib bulduğunda, ancak ücret vermeye muktedir olduğu zaman nâib tâyin etmek kendisine vâcib olur. İster bir mazeretten ötürü ister mazeretsiz olarak farz haccı edâ etmeden vefat eden kimse vasiyet etmemiş olsa bile, bütün malından çıkarılacak bir parayla nâmına hac ve umre yaptırılır. Vefat ettiği yerden değil de, kendisine haccm vâcib olduğu yerden bir nâib tutularak onun namına haccettirilir. Arada namazı kısaltmayı gerekli kılmayacak kadar kısa bir mesafe olunca, beldesi dışındaki bir adamın kiralanarak hacca gönderilmesi de caiz olur. Ama aradaki mesafe, namazı kısaltmayı gerekli kılan mesafeden fazla olursa, böyle yapmak câİz olmaz ve naibin haccı da onun namına gerçekleşmez. Velîsinin izni olmasa bile, yabancı birinin yerine haccetmesi hâlinde ölünün zimmetindeki hac borcu düşer. Nâib olarak başkası adına hacceden kişinin, farz haccı edâ etmiş olması ve zimmetinde kaza ve adak haccının bulunmaması şarttır. Bu tür bir hac borcu olan kimsenin haccetmek üzere nâib tâyin edilmesi sahîh olmaz. Böyle birisinin kendisini nâib tayin eden kişiden hac için almış olduğu ücreti geri vermesi gerekir. Bu hususta umre de hac gibidir. Farz olan umreyi yapmamış veya zimmetinde adak, ya da kaza bir umre bulunan kişinin başkasının namına umre yapması sahîh olmaz. Zimmetinde umre kalmış olsa bile, farz haccı edâ etmiş birinin başkası namına haccetmesi sahîh olur. Yine aynı şekilde, zimmetinde hac kalmış olsa bile, umre yapmış birinin başkası namına umre yapması sahîh olur. Naibin, kendisine emredileni yapması gerekir. Kendisini bedel olarak gönderen kimse, haccetmesini istediği halde o umre yapar veya umre yapmasını istediği halde o haccederse, bu caiz olmaz ve yapılan da, kendisini gönderenin nâmına gerçekleşmez. Almış olduğu ücreti kendisini nâib tâyin edene geri vermesi gerekir. Bu anlattıklarımız, hayattaki bir kimsenin yerine hac veya umre yapılması durumunda söz konusu olur. Ölüye gelince, naibin onun adına yapacağı ameller, vârisinin izni olmasa bile, hac olsun umre olsun, onun adına gerçekleşir. Naibin hac veya umreyi edâ ederken, kendisini nâib tâyin eden için, niyet etmesi yeterli olur. Niyette onun adını anması şart değildir. Naib, örfe göre emsâllerininki kadar bir ücret alır. fazlasını geri verir. Mekke´de ikâmeti uzun sürse bile dönüş nafakasını alır. Ancak Mekke´yi bir saat kadar kısa bir zaman için bile olsa yurt edindiği takdirde Mekke´den dönüş nafakasını taleb edemez. Nâib, haccı ifsâd ederse kaza etmesi gerekir; ayrıca aldığı parayı kendisini naib olarak gönderene iade etmelidir. Çünkü bu durumda hac onun namına gerçekleşmiş değildir. Kendi taksiri nedeniyle haccı kaçırmış olması da aynı hükme tâbi olur. Ama taksiri olmazsa nafakayı alır. Nâib yolda hastalanır ve dönerse dönüşünün masrafını alır. Eğer kendisini nâib tâyin eden kişi kıran veya temettü yapmasına izin vermişse, bunların kurbanı da tâyin edene âit olur. İzin vermemişse kendisine âit olur. İhram suçlarını işleme nedeniyle terettüb eden kefaretler de naibe aittir. |