• Gönlü gereği gibi anlamak için bir zaman gönül mahallesine girdim. Orada kaldım. Böylece gönlün halinden bir iz, bir nişan aramaya koyuldum.

• Bakayım "Gönlümün halleri nedir; nasıldır?" diye düşündüm. Gördüm ki,  yalnız ben değil, bütün dünya ondan şikayetçi, onun yüzünden feryada düşmüş.

• Her ovada, her şehirde rastladığım bilginlerden, akıllı kişilerden gönüle dair ne düşündüklerini, ne destanlar söylediklerini sordum.

• Hepsi de gönlün elinden yakındı, yaka silkti, hepsi de feryada geldi. Bu hal bana dokundu. Gönül konusu üzerinde bir şüpheye, bir zanna düştüm.

• Sonunda bu konu üzerinde aklın bir işe yaramadığını anladım. Aklımı bıraktım, gönüle doğru sefere çıktım, yola düştüm. Fakat onun bulunmadığı hiç bir yer de görmedim.

• Aslında şu gönül, arif ile ma'rüf, yani bilen ile bilinen arasında tercümanlık edip durmada.

• Gönlün ne olduğunu ancak gönül sahibleri bilir. Ruhsuz kişi gönlün değerini ne bilsin?

• Sen gönlü ancak Allah kapısında, ilahî dergahta bulabilirsin. Gönül filanda fişmanda bulunmaz.

• Alemde kırık gönülleri onaran, eksiklikleri tamamlayan, dilediğini zorla yaptırmaya gücü yeten, her izi olanı, her izi bulunmayanı gereği gibi gören Allah'tan başkasında gönlü bulamazsın. Çünkü Allah, gönlü ev edinmiştir.


• Sana sitemlerim var. Sevgili, sen neden böylesin, neden hep beni üzüyorsun? Görüyorsun ki hastayım, gücüm kuvvetim yok. Neden gelmiyorsun? Neden beni görmek istemiyorsun?

• Gördün ki sapsarı olmuşum. Beni bu halde görünce ölmüş sandın. Bir insanın arkadaşı, dostu sen olursan o hiç ölür mü?

• Efendim, ruhum; hastalandım, ateşler içinde yandım da gelip beni görmedin, halimi hatırımı sormadın. Ey sağlığım! Ey ilacım! Benim iniltilerimi bile duymadın.

• Çok çekindim, çok saygılı oldum. Uzun müddet sabrettim. Fakat artık sabrım kalmadı da bugün nazlılığın, nazın aslı, kaynağı olan naz etmeye başladım.

• Bu gece ay doğdu. Nice benim can ilacım gelir. Ey zahmet, ey ızdırap! Sen demirden yapılmış bir burç bile olsan yumuşarsın, mum olursun...

• Karanlık gece acır da bu kederli kulun halini hatırını sorar. Geç kalmaktan korkmaz. Sonunda kadehsiz, mezesiz onu mest eder gider.

• Ey feryad! Ne zamana kadar süreceksin, bu feryad bitmeyecek mi? Sen çig tanelerinden de fazlasın. Bu zavallı kimsesiz kula pusu kurmuşsun.

 


• Ben bundan önce sözlerime müşteri arardım. Sözlerimi anlayacak, alacak kişi isterdim. Ben şimdi senden benim şu sözlerimi almanı istiyorum.

• Herkesin tapması için nice putlar yaptım, herkesi aldattım. Ama bugün Azerliğe doydum, put yontmayı bıraktım, putları kıran İbrahim'in sarhoşuyum.100

100 Azer: Birçoklarının sandığı gibi Azer, Hz. İbrahim'in babası değildir. Put yontan, put yapan bir kişi olup, ana tarafından İbrahim'in amcasıdır. Azer, put yapan bir putçu, Hz. İbrahim ise put kırandır. Asaf Halet Çelebi merhumun "İbrahim" adlı şiirinin ilk kıtası şöyle:

"İbrahim içimdeki putları devir elindeki balta ile 

Kırılan putların yerine yenilerini koyan kim?"

• Öyle bir put karşıma çıktı ki, ne rengi var, ne kokusu. Ona daldım da işten, güçten oldum. Sen artık putçu dükkanına bir başka usta ara!

• Dükkanı elden çıkardım. Ben artık put yontmaktan vazgeçtim. Akıldan da kurtuldum. Deliliğin kadrini, kıymetini tanıdım, öğrendim; düşünceyi de bıraktım.

• Eğer gönlüme bir güzelin hayali gelirse, onu azarlarım. Ey yol şaşırtan; defol git, çık dışarı! Eğer ağır davranır çıkmak istemezse, onu yere yıkar, param parça ederim.

• Büyük yaratıcının mecnunu, onun deli dîvanesi kesilen kişi hiç Leyla'yı ister mi? Canı ordan, o taraftan olan kişidir ki, onun yeri bayrağın dibidir.


• Ey ruhanî güzel! Ey can güzeli! Niçin bizden kaçıyorsun? Sen bizdensin, ev halkındansın, yabancı değilsin ki; sen kulun halini, ne durumda olduğunu bilirsin.

• Döktüğüm sıcak gözyaşlarımın hakkı için, sapsarı yüzümün hakkı için acı bana! Sana öyle gönül vermişim, öyle bağlanmışım ki, insan insana böyle bağlanamaz. Bu başka türlü bir bağlanış, başka türlü bir sevgi.

• Öyle bir haldeyim ki, bütün dünya, herkes gülse, neşelense sen olmayınca gülmek şöyle dursun, dünya bana zindandır. Her şeyden mahrum olan bu zavallı kuluna merhamet et!..

• Bütün yakınlarımla, akrabalarımla, dostlarımla beraber bulunsam, sen benden uzak olunca ben yıkılırım, perişan olurum, mahvolurum. Allah'ım, hiç kimse benim gibi perişan olmasın.

• Ey insafsız sevgili, sen dokuz kat göğü aşsan, ötelere gitsen, yedi denizi yaksan, yandırsan beni yıldıramazsın. Ben gökleri de aşkla, sabırla deler geçerim, ateşe verdiğin denizleri de aşar gelirim.

• Güneş gibi göklerin üstüne, dördüncü kata çıksan, gölgen gibi gizlice senin yanında sürüklenir, yine senden ayrılmam.

 

• Şu sersemliği bırak, aklını başına al da aşık ol, aşık! Sen padişah oğlusun Bu esir oluş, ne zamana kadar sürecek?

• Bir padişah oğluna beylik de, vezirlik de yakışmaz, ayıp olur. Sakın aşktan başka bir şeyin peşinden koşma!

• 0 yükselmiş, beyliğe ulaşmış kişinin beyliği, beylik değildir. Ecel beyidir, Yüksek mevkî ve vezirlik sevdası aslında günah ve vebalden ibarettir.

• Bu tarafta, yani bu dünyada halk senin nasıl bir varlık olduğunu bilemez, ama mana aleminde sen eşsiz, ömeksizsin.

• Bu dünya ölümlü dünyadır. Bu fanî dünyada sen yüksek bir mevkîde değilsen, beylik, vezirlik elde etmedinse ne çıkar? Bunun ne önemi var? Sen öte tarafta manen ölmüyorsun, yaşıyorsun ya, bu sana yetmez mi?

• Sen insanoğlu kılığına girmiş, Allah arslanısın. Nefsinle yaptığın savaştan Hakk için, insanlık için çalışıp didinmenden bu belli olur.

• Gamlar geldi geçti, üzülme; mademki sen varsın, Allah'ın nuru içindesin. Bu hal er olmuş, geç olmuş ne önemi var?

• Sevgilinin değeri, kadri onu sevenin sevgisi ile ölçülür. Ey çaresiz aşık! Bak bakalım senin kadrin ne, değerin ne?

• Pervanenin güzelliği de, mumun derecesine bağlıdır. Sen de o nurlar saçan mumun pervanesi değil misin?

 


• Ey güzel varlık! Sen aşıklarını korkutmadan, ürkütmeden tatlı bir şekilde öldürmedesin. Şu anda eğer beni öldüreceksen, bari canımı bir hoşça al!

• Hırpalamadan, tatlı, güzel bir şekilde öldürmek senin elinin bir hususiyeti, bir hüneridir. Bu yüzdendir ki sen, güzel gözlerinin kendilerine bakmasını isteyenleri, bir bakışta öldürüyorsun.101

   101 Hz. Mevlana Divan'ının 972 numaralı gazeline de şöyle başlamıştı:

"Gerçeklerden haberli olarak ölen Hakk aşıkları, sevgilinin huzurunda şeker gibi erirler.

• Ben sana kurb'an olmak için seher vaktini bekliyorum. Bekliyorum, çünkü herkesten önce, herkes uykuda iken beni öldürmedesin. Bu ölümden kimsenin haberi yoktur. Bu öldürülüş ne tatlı bir öldürülüştür.

• Senin verdiğin ızdırap, dert, bela da bize senden geldiği için şeker gibi tatlı gelmektedir. Ne olur bize yardımda bulunun. Senden gelenlerin kapısını kapamayın, zaten sonunda beni bakışlarınla, kapı önünde öldürüp gidiyorsun. Hiç olmazsa bunu yapma!

• Ey nefsi ciğersiz, karınsız olan sevgili! Ey gamı, gamları gideren! Ey bizim içimizde sıcak nefesi ile kıvılcımlar düşürerek, alevler salarak bizi yakıp giden azîz varlık.

• Bize karşı her an kendini haklı çıkarmak için kalkan gibi bahaneler öne sürmedesin, kılıcı elinden atmışsın da kalkanla mı bizi öldürmek istiyorsun?


• Ey gönle gelip geçen hayal! Sen ne perisin, ne insansın. Hatta ne de hayalsin. Sen anlaşılamayan, şaşılacak bir şeysin.

• Senin gönlümden çıkıp nereye gittiğini anlamak için ayağının izlerini aramadayım. Fakat ne yeryüzünde, ne de gökyüzünde o izleri bulamadım.

• Gönlü uyanıkların, ötelerden haber alanların bile senden haberleri yok, ama senin senden haberi olmayanlardan, seni arayıp duranlardan, seher vakitlerinde senin aşkınla gözyaşı dökenlerden haberin yok mu? Onlara lütuflarda bulunmayacak mısın?

• Şu halde sen ya bu gönlümün dostusun, sevgilisisin, yahut senin kendir gönülsün. Belki de sen benim bakışımdasın, gelmiş gözüme girmişsin, gözümde yer edinmişsin. Yahut bakış da, göz de, görüş de hep sensin.102

   102  Mevlana Mecalis-i Seb'a adlı eserinin 34. sayfasında aynen şöyle buyurur:

                  "Dil ve canda nihansın, gerçi her şey bî-haber senden 

                   Cihan zatınla dolmuşken cihan da bî-haber senden 

                   Nasıl bulsun seni can ve gönül senden ibaretken 

                  "Gönül de, can da senin anca ki can da bî-haber senden."

• Ey gönül! Ne olur, bir lütufta bulun, bir iyilik et de az bir zaman için bir an bile olsa gel meydana çık, göz önünde dur!

• Acele edip geçip gitme! Seher ışığı ile geceyi nurlandır, gündüze döndür de öyle git!


• Hiç bir tarafa, hiçbir kimseye bakmayasın diye sevgilinin hayalini almış gönlüne hapsetmişsin. Haddini aşmayasın diye o da sana hadsiz, hesapsız lutuflarda bulunmada...

• Şu altı kapılı tekkeden, dünyadan dışarı ayak atar, yani dünyaya gönül vermekten kurtulabilirsen, tertemiz Hakk aşıkları ile buluşur, onlarla anlaşır, onlarla düşer kalkarsan, manevî zevkler duyar, vecde gelirsin.

• Sende gizli bir kapı var. Altı kapıyı, altı tarafı araştırıp durma! 0 gizli kapıdan her gece çıkar, göklere yükselirsin, uçar ötelere gidersin.103

   103 Altı kapı, altı yön "Sağ, sol, ön, arka, üst, alt" tavla zarı gibi altı taraf. Gizlı kapıdan maksat gönül kapısıdır.

• Sen uçmaya başlayınca tamamıyla uçup gitmeyesin, sabah olunca tekrar beden evine dönüp gelesin diye ayağına hayalî bir ip bağlarlar. 0 iple seni çeker geri getirirler.

• Rahim zindanına geri dön! Yaradılışın tamamlanıncaya kadar, temizlenmen, iyi bir insan olman için sana verilen ömür bitinceye kadar "Gir şu rahime!" derler. Ey zavallı insan! Bu dünya rahme benzer. Sen onun içinde kanlar içmedesin, kanlarla beslenmedesin, bu işten haberin yok.

• Can kuşunun kanatları bitip de beden yumurtası kırılınca, can Ca'ferlik göstermek, yani uçmak, ötelere geçmek için Ca'fer-i Tayyar olur.

 


• Eğer ben her derdin, her gamın, her belanın başıma gelmesinden sarsılsaydım, sararıp solsaydım bir adam olamazdım.

• Hakk aşıklarına aşk Mısır'ının, yani aşk ülkesinin ilahî kokusunu getirecek bir kılavuz olmasaydım, hırs, tama' çölüne düşenler gibi yolumu şaşırır, kaybolup giderdim.

• Eğer canlara can katan, canları aydınlatan mana güneşi göklerde dolaşmasaydı da, evde oturup kalsaydı, ben de o zaman kapıyı açmak, girenin çıkanın derdi ile uğraşmak zorunda kalırdım.

• Eğer can gülistanı, ızdıraplara, kederlere katlanan, onlardan şikayet etmeyen kişiyi okşamasaydı, ona lutuflarda bulunmasaydı, nasıl olurdu da ben seher rüzgarı gibi vefa bahçesinin habercisi olurdum?

• Aşk çalıp çağırmaya, oynamaya def çalmaya düşkün olmasaydı ben ney gibi, çeng gibi inler durur muydum?

• Eğer aşk sakim bana beni geliştirecek, kuvvetlendirecek deva sunmasaydı, sırça kadehin dudağı gibi incelir, giderdim.

• Toprağıma Hakk'ın emanetinin nuru düşmeseydi, ben de toprağın tabîatı gibi pek zalim ve bilgisiz kalırdım.104

  104 "Biz emaneti göklere, yeryüzüne ve dağlara arz ettik. Yüklenmekten çekindiler, ondan korktular, insana yükledik." (Ahzab Suresi, 33/72).

• Mezardan cennete bir yol olmasaydı beden mezarında yaşar mıydım?

• Lutuf gönül bahçesi olmasaydı ben yaşayabilir miydim? Allah'ın lutfu coşmasaydı ben var olabilir miydim?

• Sus da hikayelerin doğuşunu güneşten duy! 0 doğuş olmasaydı ben zaten doğmaz, söner giderdim.


• Ey şu karanlık künbetten, yani dünyadan göçüp kurtulan can! Senin yokluk ve yoksulluk diyarında çok yapacağın işler var.

• Ey varını yoğunu gizli görüş evine, yani ahirete, öteki aleme çekip götüren varlık! Neden ağlıyorsun?

• Yüzlerce yamadan ibaret olan kirli beden hırkasından soyunmuş, kutlu sıfatlar elbisesi giyinmişsin. Sen insan şeklinde üstün bir varlıksın.

• Gül senden utandığı için güzel, mübarek ayaklarının altına yapraklarını saçmıştır. Senin lütfunla diken dikenlikten kurtulmuş, kimseyi incitmez olmuştur.

• Var, yok; herşey senin nurunla varlık mağarasından çıkıyor da ezel bahçesine geliyor. Ey mana sevgilisi, sen nasıl bir sevgilisin? Ey mağara, sen ne biçim bir mağarasın?

• Senin elinden bir iş, bir çalışma şerbeti içen kişi, kendince bir işe, sevgi, insanlık işine dalar da, dünya işlerinde işsiz güçsüz kalır.

• Safa bahçesinde bir ağacın altında güzel bir dilbere gözüm ilişti. "Sen ne kadar güzel bir varlıksın! Nasıl bir güzelsin ki?" dedim. "Güzelliğin zevkine vardılar da ağaçlar, senden çiçeklere gebe kaldılar? Sen bir güzel değil de yoksa baharın canı mısın?"

• Onun güzelliği karşısında kendimden geçtim, secdeye kapandım da: "Ey sevgili!" dedim. "Allah aşkına söyle! Sen nasıl bir sevgilisin?"

• Dedi ki: "Nurlu yüzünün ne kadar güzel olduğu anlatılamayan Tebrizl Şems var ya, işte ben onun nurundan bir nurum."


• Gönlünde gizlediğini başkalarının bilmediğini mi sanıyorsun? 105

   105 Rıza Paşa merhum:

 "En ummadığın keşf eder esrar-ı derunun 

  Sen herkesi kör, alemi sersem mi sanırsın?" demişti

• Allah sana uyanıklık ihsan etsin! Sen gönülleri uyur mu sandın?

• Gül mü bitecek, diken mi çıkacak? Her ağaç, gönlünde ne var ise onu ortaya kor.

• Seni hasta sansınlar diye, yarasa gibi gündüzden gizlenen kişi!

• Allah'a yemin ederim ki, kendini gizlemişsin ama sen herkesten daha çok meydandasın.

• Çeng her ne kadar feryad etmese de, feryada başlayınca ne hal alır, ne olur? Herkes bilir.

• Bir gamdan ötürü feryad etse de, yine herkes bilir ki onun aklı başında değildir.