Tarihî Genel Bakış

1. 1- Tarihî Genel Bakış

Bölgenin Tevrat ve Kur'an'da adı geçen peygamberlerin ve kültürlerin yaşadığı yerler olması dolayısıyla tarihi üzerinde durmakta yarar vardır. Suriye ve Filistin mağara bulgularında insan hayatıyla ilgili Paleolitik ve Mezolitik devirlerden kalıntılara, delillere çok miktarda rastlarız. Paleolitik devrin sonlarına doğru, Neandertal akrabalarına, Homo Galilensis'e Kuzey Filistin ve Karmel bölgesinde rastlanır. Bilhassa iyi korunmuş 9. bin yıldan kalma Mezolitikum'a Natuf-Vadisi kültünde (Kudüs'ün kuzey batısı) şahit olunur. Natuf insanı, ince uzun yüzlü, yaklaşık bir buçuk metre boyunda idi. Daha sonraları bu tipe Mısır'da, Gezer ve Biblos'da Sami-Hami en eski halkın temsilcileri olarak sıkça rastlanacaktır. Temelde toplayıcılıkla geçinen bu insanlar sonraları tarıma da geçmişlerdir. Artık mağaraların dışında da kalıntılarına sıkça rastlanır. Suriye-Filistin Bölgesi Neolitik belgelerine 8. bin yıllarından itibaren rastlıyoruz. Taş evlerden ve çevre duvarlarından oluşan sabit yerleşim yerleri zamanın özelliğini yansıtır. Hayvan avcılığı yanında hayvan yetiştiriciliği de yapılır. Önce keçi, sonra koyun ve domuz, daha sonra da sığır çoğalır. Köysel yerleşim yerlerinde yaşayan insanların ana geçim kaynağı ziraattır. Bu kültür Ugarit'de, Amig Ovasında (bilhassa Teli el-Cude'de) dir. Biblos ve Eriha'da da tespit edilmiştir. Keramik'in keşfi üzerine 6.binin ikinci yarısında toprak kaplar yaygınlık kazanır ve Keramik Neolitik'i görülür. Yine bunlarla Kuzey Suriye'nin Güney Anadolu ile ilişkisi tespit edilir.

Ürdün Geçiti'nde Neolitikle aynı zamanda Megalit kültürde ortaya çıkar ve doğudan batıya yaygınlaşır. Bazı dikili taşlar (menhir), mezar odaları (dolmen) Taş daireler (Cromlechs) yerleşik ve ziraatla uğraşan halka ait olmalıdır. Çünkü böyle kültürler Megalit çağa giriyor. Geri kalan Suriye-Filistin bölgesinde Neolitik çiftçi kültürü yaygındır.

5. bin yıl ortalarından itibaren artan yoğunlukta bakır kullanımı görülüyor. Yine de sert ve keskin taşlar kullanılmaya devam ediyor. Bu taşbakır devri 4. bin yılın sonlarına kadar devam ediyor. Başlangıcında halk değişiklikleri de olmalıdır. Belirli bir fakirleşme de görülür. Biblos'da bir süre Taş-Bakır devri yerleşimi kesilir. Sonra kuvvetli bir Mezopotamya keramik akımı başlar. Gelişmiş çiftçi kültürlerinde rastlanan boyama görülür. El-Ubed eşyalarını ihtiva eden tabakada, çömlekçi çarkının kullanımı tespit edilir. Fakat boyama geriler. Ürdün nehrinin öte tarafında sulama kültürü, buğday, arpa, zeytin ve incir ziraatı kendini gösterir. 4. Bin yıl ortalarında Mezopotamya Uruk kültürü benzeri gelişmeler olur. Şehir ve sulama kültürü, küçük krallıklar zamanında olmalı. Muhtemelen Taş-Bakır devrinden erken Bronz devrine geçişte Güney ve Orta Suriye'de Sami kavimlerin rolü hesap edilebilir.

4. bin yıl sonunda Bronz devri başlar. Bronz , bakır ve kalayın bir karışımıdır. Bakıra göre daha çok sertlik gösterir. Bu devirde çok fazla kullanıma girmiştir. Arkeoloji ve tarih ilimleri bunu daha alt sınıflara ayırırlar. Erken Bronz devri Suriye-Filistin bölgesinde 3. bin yılı kapsar. Artık Lübnan'dan Mısır'a 1 .Sülale zamanında kereste ihracı başlar. Mısır'ın ana ithal limanı Biblos'tur. Mısırlıların Biblos'ta ki varlıkları 2. ve 3. sülale zamanlarına kadar vesikalara dayanır. Biblos şehir tanrıçası Hator ile özdeşleştirilmiştir. 4. Bin yılda Mezopotamya'nın Suriye üzerinden Mısır'a tesiri de görülür. Akad hanedanının kurucusu Sargon Akdeniz sahillerine ulaşır. Bu fetihler için o tanrı Dagon'a teşekkür eder. [69]

Erken Bronz devrinde Orta ve Güney Suriye'de Batı Samilerin Kenan diyaleği teşekkül etmelidir. Yer isimlerinin hemen hepsi Sami dilindedir. Örneğin Eriha, Batı Sami Ay tanrısına göre isimlendirilmiştir ki, Samiler öncesi bir halkın delilidir. Fenike büyük şehirleri Tirus, Sidon, Beyrut, Biblos (Gebal) vs. gibi Sami isimler taşırlar.

Orta Bronz devrinin başında (m.ö.2100-1600) pek çok yerde yerleşim bölgelerinin yıkıldığı görülür. Bu Kuzey Suriye (meselâ: Amik ovası) için de geçerlidir. Bu ancak yeni göç dalgalarıyla açıklanabilir. Buna Mezopotamya'da Amurru halkı deniyor. Eski Mezopotamya sülaleleri bu Amurru göçlerine bağlanabilir. 12. sülale zamanında Mısır Kuzey Suriye'ye kadar tesirini genişletir. 18. yüzyılda Biblos kral mezarları isminden yerli sülaleler biliniyor. Orta Bronz devrinde Mısır zayıflıyor. m.ö. 17. ve 16. yüzyıllarda Hiksoslar bir süre Suriye, Filistin ve Mısır'a hakim oluyorlar. Bu arada güney Kafkaslardan gelen Hurriler kuzey Suriye'ye nüfuz etmeye başlıyor. Ardından Hititler geliyor. Orta ve Geç Bronz devirlerinde (m.ö. 1600-1200) Suriye bir süre Mısır ve Hitit rekabeti arasında kalıyor. III. Tutmosis m.ö. 1480'li yıllardan itibaren Suriye'ye seferler düzenleyerek Mitanni tesirindeki ayaklanmaları bastırıyor. Halefi II. Amenofıs de seferleriyle Mısır hakimiyetini pekiştirir. m.ö. 15. yüzyıl ortalarından itibaren kuzey Suriye'de Hitit imparatorluğunun baskısı görülmeğe başlar. Bilhassa III.-IV. Amenofıs zamanlarında Mısır, Suriye üzerindeki hakimiyetini tamamen kaybeder. Konuyla ilgili bilgiler Ugarit arşivlerinde belgelenmektedir. [70]

m.ö. y. 1200 yıllarında kuzeyde Demir devrinin başlamasıyla Suriye'de büyük değişiklikler görülür. Denizden gelen göçler Anadolu'yu ve Suriye'yi etkiler. Filistin ve Fenike şehirleri istila edilir. Kara tarafından da Arami göç dalgaları Kenan ve Filistin arasındaki boş bölgelere yerleşir. Doğu Ürdün'e Ammonitler, güneyine Moabitler ve Lût Gölünün güney batısına Edomitler yerleşir. Küçük küçük şehir devletleri kurulur. Sonraları orta bölgedekiler Şam krallığının üyeleri olurken, kuzeydekiler Hama Krallığına bağlanırlar. Ancak güçlü şehir devletleri bağımsızlıklarını sürdürürler. İsrail Oğulları Filistlerin tesir alanına girerler, bu durumlardan Hz. Davud zamanında tamamen kurtulacaklardır. Bu devirler Akdeniz havzasında Fenike kolonileri kurulur. Kartaca'nın kuruluşu rivayetlere göre m.ö. 814 olarak tarihlendirilir. Bu koloniler Tirus şehir tanrısı Melkart'm bölgeleri sayılırdı. Kıbrıs, Anadolu'nun güney sahilleri, Rodos, Girit, Mısır'da Memfis'de kurulan koloniler vasıtasıyla Mezopotamya ve Suriye dinsel kültürleri Batıya ulaşır. Daha sonraları bölge ana hatlarıyla Yunan ve Roma hakimiyetlerine girer. [71]

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın