İlâhlar Ve Üstün Kuvvetler

3- İlâhlar Ve Üstün Kuvvetler

Yıldızlar ve tabiat kuvvetleri, bitkiler, hayvanlar ve ölüler âlemi, çok eski zamanlardan beri kaderin hakimleri olarak görülürdü. Muhafazakârlık Mısırlıların özelliği idi. Animizm ve ruhçuluk gibi en eski kült şekilleri burada uzun zamanlar yaşamıştı. Eski hayvan kültlerini kaldırmayarak, müşahhas 1 aştıran tanrı tasavvurlarına bağlamışlardı. Tanrılarını insan vücutlu, hayvan başlı olarak resmetmişlerdi. İzis inek boynuzlarıyla, Horus şahin başıyla, ölüler ilâhı Anubis çakal başıyla resmedilmişlerdi. Bu da, uzun zamanlar yabancıların hayretlerine sebep olmuştu. Büyük bir kayadan yontulmuş yirmi metre yüksekliğindeki Giza Sfenks'i insan yüzlü ve hayvan vücutlu idi.

Kutsal sayılan hayvan türlerinin seçiminde, daha çok mahalli kültlerin tesiri görülür. Meselâ, timsah tanrılarına hemen Nil kenarlarında, aslan tanrılarına çöl kenarlarında rastlanır. Bununla birlikte, Mısırlılar'da totemizm, yani İnsanın veya klânm özel bir hayvan türüyle kendini aynı sayma inancına rastlanmaz. İbâdet edilen boğa, inek, kedi, yılan ve timsahlar ilgili tanrının vücutlaşmış şekli olarak tasavvur edilirdi, Mısır'ın ilâhlar dünyası, Babilliler'inkinden pek farklı değildi. Önemlerine rağmen burada da Nil nehri, ay veya yıldızlar bizzat tanrı sayılmamışlardı.

Güneş İlâhının önemi büyük olmuştur. İsim ve şekillerine çok rastlanır. Mısır dininin merkezinde yer almıştır. Güneş ilâhı için en eski ve en yaygın isim Re'dir. V. Sülale zamanında (m.ö.2500) en yüksek ilah olarak kendisine ibadet edilmişti. Daha sonraki Helyopolis ilahiyatında ise “Re”, ilâhların dedesi ve aynı zamanda her bir firavunda yeniden vücutlaşan “İlâhî hükümdar” olarak kabul edilmişti. Çeşitli mitolojiler, Güneş ilâhı Re'nin gündüz gemisiyle gök okyanusu üzerinde seyahat ettiğini ve akşamleyin batıda gece gemisine binerek büyük yeraltı okyanusundan doğuya, güneşin doğduğu yere gittiğini, ölülerin de bu esnada O'nu ilahilerle, methiyelerle selamladıklarını anlatırlar. Kahire yakınlarındaki Helyopolis şehri, Re'nin en büyük kült yeriydi. Bir tepe üzerinde, göğün altında kendisine dua edilirdi. Çoğu mühür taşları ve muskalarda resmedilen ölü böceği, sadece ölüm ve tekrar doğuşun sembolü değil, aynı zamanda, Güneş Tanrısı Re'nin de nadir sörünen sembolüydü. Başlangıçta mahalli güneş tanrıları olan pek çok tanrılar zamanla Re'de birleşmişlerdi. Tanrı kral Horus bunlardan biriydi. Yeni devletin muhteşem tanrısı olmuştu. Yine Teben şehrinin mahalli tanrısı Amon, Teben'in başşehir olmasından sonra “Re” ile birleşerek, “Amon-Re” namıylabin yıl boyunca Yeni İmparatorluğun ünlü bir tanrısı olmuştu.

Amon-Re kültünün baş rahibi, firavundan sonra devletin en yüksek şahsiyeti olarak görülürdü. Mabedi ise, zengin harp ganimetleriyle doluydu. En fazla politik nüfuz sahipleri de, yine Amon-Re rahipleri idi. Sanat tarihi bakımından çok Önemli olan bu eski güneş kültü kalıntıları, bugün halen Karnak köyündedir.

Güneş ilâhlarının yanında, bilhassa ilk devirlerden gelen yaratıcı tanrı Ptah, önemli bir yer alır. Ptah'a eski başşehir Memfıs'te hürmet ve ibâdet edilmişti. Ptah daima insan suretinde resmedilen tek ilâhtır. Bilhassa sanatkârların koruyucusu idi. Daha sonraları sırlarla dolu, mezar ve ölüler ilahı Sokar ve Öziris'le kaynaşmıştı. Karısı, aslan başlı savaş ilahesi Zehmet'ti., İnsanlara, bulaşıcı hastalıkları gönderirdi. Bazen Ptah'la beraber aynı sayılmıştı. Kutsal Apis boğasının esas kült yeri ise, Memfis'ti. Kültü geç zamanlara kadar kuvvetle yayılmış ve devam etmişti. Bazen ona Serapis ismi altında da hürmet edilirdi. Günümüze kadar, pek çok siyah boğa mumyası bulunmuştur.

Tanrıçalar arasında en önemli yeri izis alır. Mısır dininin son zamanlarında şöhreti artarak, tanrılar dünyası içinde en yüksek mevkii almıştı. Bilhassa kültü, imparator Kaligula zamanında bütün Roma İmparatorluğuna yayılmış, hatta Pompei'de bir İzis mabedi bulunmuştu. Meryem Ana suretinde görüldüğü gibi, İzis oğlu Horus'un bakıcısı olarak kucağında bir çocukla resmedilir. Şefkatli ana olarak çok sevilir. Hıristiyanlıktaki Meryem Ana kültüyle yakın ilişkisi hemen göze çarpar. Yine, kocası Öziris de önemli bir yer alır. Hakkındaki mitolojiye göre, Öziris kardeşi Seth tarafından hileyle bir tabutun içine kapatılarak öldürülür. Tabutuyla beraber Nil sularına atılan ceset Suriye'deki Biblos'a sürüklenir. Diğer bir habere göre de vücudu parçalanarak bütün ülkeye saçılır. Fakat karısı îzis onu ölüm çığhklarıyla arar. Nihayet oğlu Horus'un Seth ile yaptığı savaşta kaybettiği gözünü ona ilâç olarak vererek Öziris'i hayata kavuşturur. Bundan sonra Öziris yer altı dünyasının hükümranı olur. Horus ise, dünyanın hükümdarı ve bütün firavunların atası veya firavunlar onun inkarnasyonu ve vücutlaşmış şekli sayılır.

Öziris'in ölümü; eski çağda tabiatın ölümü ve onun dirilmesi, tabiatın yenilenmesi olarak manalandırılmıştır kî, Mezopotamya'da Temmuz'a, Suriye'de Attis'e ve Adonis'e benzer. Oziris bitkiler tanrısı karakterinde görülür. Yunan Sır dinlerinde de önemli rol oynamıştır. Eski Mısır'da pek çok kült ve tanrıların arasında yükselerek, Mısır'ın millî ilahı olmuştur. Hatta kültü Mısırlı tüccarlar ve tayfalarla bütün Ak Deniz havzasına yayılmış, Tuna ülkelerine kadar ilerlemiştir.

Eski Mısır tanrıları arasında, inek tanrısı Hator da önemli bir yer işgal ederdi. Resimlerini, iki inek boynuzu arasındaki güneş kursu temsil ederdi. Kadınların ve serbest aşkın tanrıçası sayılırdı. Tanrıça Basted kedi başlı, kadın vücutlu olarak resmedilmişti. Eğlence tanrısıydı. Kendisine müzik ve dansla ibadet edilirdi. Basted kedi suretinde göründüğü için, kedi Mısır'ın kutsal hayvanlarından sayılmış ve mumyalanarak gömülmüştü. Kazılarda pek çok özel kedi mezarlıklarına rastlanmıştır. Aslan başlı Mut ise, Teben'de gök ve güneş tanrıçası iken, zamanla harp tanrıçası sayılmıştır.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın