Kültürümüzde nar

Kültürümüzde Nar

O akşam babaanne torunlarına:

- Çocuklar, dikkatli yeyin. Nar mübarek bir Cennet meyvesidir. Onun tanelerini yere dökmeden yiyen kimse Cennet'e girer.

deyince, tam "böyle hurafelerle çocukların zihnini doldurma" diyecektim ki, Rahman Sûresi'nde narın geçtiğıini hatırlayıverdim, sustum. Ama yine de aklıma takılmıştı. Meseleyi biraz araştıracaktım.

Araştırdım. Karşıma bir derya çıktı desem abartılı olmaz Narın hayatımıza bu denli girdiğıini, bir ağı gibi psikolojik, sosyal ve dinî hayatımızı bürüdüğıünü görünce bu kadar zengin bir kültüre sahip olduğıumuz için hem çok sevinmiş, hem de babaannenin sözlerini kocakarı uydurması diye hafife alıp eskilerin kültürlerine karşı peşin fikirlilik içinde bulunuşumdan dolayı utanmış, kendime kızmıştım.

Gerçekten nar denilince ilk anda akla sadece bir meyve gelse bile, kültürümüzde mutfaklarımızdan türkü ve bilmecelerimize, halk deyişleri ve masallarımıza, şifalı bitki olarak kullanılmasından boyacılığıa hattâ rüyalarımıza varıncaya kadar çok geniş alanda hayatımızda yer almaktaydı. Nar, sadece bir meyve olarak tüketilmeyip mutfaklarımızda meşrubat olarak nar şerbeti, nar şurubu ve kısır gibi garnütürlerde tatlandırıcı olarak nar ekşisi şeklinde damak zevkimize hitap etmekte; "Nar tanesi tanesi/ Seviyom bir tanesi/ Güzellerin içinde/ Sevdiğıim bir tanesi" şeklinde türkülerimizde; "Çarşıdan aldım bir tane/ Eve geldim bin tane" ve Hanım uyanmış/Cama dayanmış/ Cam kırılmış/Kana boyanmış" şeklinde bilmecelerimizde; parlak kırmızı kabuğıu "nar gibi kızarmak" deyişiyle yanaklara, çok canlı ve parlak taneleri "Nar tanesi nur tanesi" deyişi gibi güzel dişlere ve gözyaşlarını tasvir etmede güçlü bir teşbih unsuru olarak kullanılmış ve kullanılmaktaydı. Masallarımızda sınanmak veya yok edilmek istenen kahramanlar, ejderhanın koruduğıu bahçedeki narı ya da "gülen ayva ile ağılayan nar"ı almaya gönderilmekteydi. Bütün bunların yanı sıra, gelenekte pamuk ipliklerin boyanmasında nar kabuğıu kullanılmıştı. (B. Larousse 1986, Nar md.)

Sıcak ve kurak iklimlerde yetişen, haziran-temmuz aylarında göz alıcı, kırmızı
renkli, iri çiçekler açan, iki ile beş metre boyunda, gövdesi hafif dikenli, parlak, dökülmeyen yapraklara sahip olan nar ağıacı, Akdeniz havzasından Japonya'ya ve Güney-Kuzey Amerika'ya kadar dünyanın ve ülkemizin hemen her yerine yayılmıştı ama özellikle Izmir, Manisa, Akhisar, Mersin ve Urfa'nın çekirdeksiz narları meşhurdu. Ayrıca değıişik renkli ve katmerli çiçeklerinden dolayı süs bitkisi olarak da yetiştirilmekteydi. Elma iriliğıinde, yuvarlak, olgunluk halinde kırmızımsı renkte, derimsi kabuğıu olan nar meyvesinin ucunda kabuğıa bitişik, âdeta meyvelerin sultanıyım dercesine dişli bir taç bulunuyordu. Taneleri, kırmızı, pembe renkli, sulu, tatlı veya ekşiydi ve her tanenin içinde sert kabuklu küçük bir çekirdek vardı. Nar ağıacının gövde, kök ve dal kabukları, nişasta, mannit, reçineli maddeler, asitler, tanen, punicin alkaloidler, isopelletierin ve metilpelletier, meyvesi kabuğıu ve çekirdekler de tanen, triterpenler ve alkaloitler ihtiva etmekteydi (a.g.e. Nar md., Yalçın 1982, 582; Aydüz, 100-101)).

Bu özelliklere sahip ve bu kadar geniş alanı kaplamış olan narın Kur’ân-ı kerîm ve hadislerdeki yeri ile halk tababeti ve rüyalarımızda yorumlanışı özellikle ilgimi çekmişti.

Kur'ân-ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerde Nar

Nar, Kur'ân-ı Kerîm'de Arapça "rumman" kelimesiyle üç âyette yer almaktaydı. Bu âyetlerin birinde nardan "Ikisinde (her iki cennette) de her türlü meyveler, hurma ve nar var." (er-Rahmân, 55/68) şeklinde bir Cennet meyvesi olarak övgüyle bahsedilmekteydi. Insanı özendirecek şekilde Cennet nimetleri içinde zikredilmesi herhâlde narın önemine işaret ediyordu. Diğıer ikisinde ise:

"Gökten su indiren O'dur. Sonra Biz, onunla her çeşit bitkiyi çıkarırız. O bitkiden bir filiz, ondan da büyüyüp birbirinin üstüne binmiş taneler, başaklar çıkarırız. Hurma tomurcuklarından sarkan salkımlar, üzüm, zeytin ve nar yetiştiririz. Bunlardan kimi birbirine benzer, kimi benzemez. Her birinin meyvesine, bir ilk meyve verdiğıinde bir de tam olgunlaştıklarında bakın. Elbette bütün bunlarda iman edecekler için alınacak birçok dersler vardır." (el-En'âm, 6/99) ve "Çardaklı çardaksız bağıları, ürünleri çeşit çeşit hurmaları, ekinleri, zeytin ve narları birbirine benzer ve benzemez şekilde yaratan hep O'dur. Her biri meyve verdiğıi zaman meyvesinden yeyin. Devşirilip toplandığıı gün de hakkını verin, fakat israf etmeyin. Çünkü Allah, israf edenleri sevmez. (el-En'âm, 6/141)

şeklinde yine önemli bir nimet olarak bahsedilmekteydi. Övülen bir dünya nimeti olarak zikri geçtiğıi her iki yerde de nar, Tîn Sûresinde (95/1) üzerine yemin edilmiş olan zeytinle birlikte, hemen onun akabinde yer almaktaydı. Bu âyetlerde dikkatimi çeken bir başka husus ise şuydu: söz konusu her iki âyette, başta Allah'ın varlık ve birliğıi, kudret, yaratma ve rızık ihsan etme gibi sıfatlarına delil olmaları açısından bitkiler genel bir ifade tarzı içinde zikredilmekte, bu arada hurma, üzüm, zeytin ve nar da ismen vurgulanmaktadır. Binlerce sebze ve meyvenin arasından Allah'ın varlık ve birliğıine ve diğıer bazı sıfatlarına delil olarak bu meyvenin de zikredilmiş olması, her hâlde narın önemini artıran bir başka husus olsa gerektir.

Tefsir âlimleri, bu âyetlerde geçen bitki ve meyvelerin özelliklerinden ziyade bu âyetlerin dinî ve fıkhî açıdan ne anlam ifade ettiğıiyle ilgilenmişlerdi. Onlar, renk, şekil, tat ve koku bakımından yiyecek maddelerinin çok çeşitli olmaları sebebiyle bu iki âyetin Allah'ın yaratma ve kudret sıfatlarına özellikle delil olduğıuna, bunlar üzerinde çok düşünülmesi gerektiğıine dikkat çekmişler; ilaveten âyetteki "Devşirilip toplandığıı gün de hakkını (sadaka ve zekatını) verin" (el-En'âm,6/141) ifadesinden hareketle, sebze ve meyvelerin zekatı üzerinde durmuşlardı (Kurtubî, 7: 49, 99-110; Razi, 13: 213-214). Öte yandan, ünlü tefsir âlimi Fahreddin er-Razî'nin, (el-En'âm,6/99) âyetteki tahıl ve meyvelerin zikrediliş sırasının, bazılarının isimlerinin açıkça zikredilmesinin onların değıeri açısından anlamlı olduğıunu, ayrıca tahılların söz konusu bu dört meyveden önce zikredilmesinin de tahılların temel gıda, diğıerlerinin bir meyve olması bakımından önem arz ettiğıini söylemesi dikkatimi çekmişti (Razi, 13: 109/110). Ama Razi'nin, -Yunanlı hekim Hipokrat'ın tasnifi olduğıu söylenen bitkilerin sıcaklık, soğıukluk, yaşlık, kuruluk gibi tıpta kullanılan ayırımını o zamanki anlayışı göstermesi bakımından ilginç bulduysam da- nar meyvesinde hem soğıukluk, katılık, sertlik ve kuruluk gibi toprağıa ait özellikler hem de suya ait özellikler bulunduğıunu, böylelikle Allah'ın zıtları bir arada birleştirmesinin O'nun kudretine büyük bir delil olduğıunu vurgulaması oldukça hoşuma gitmişti.

Araştırmamı biraz daha genişleterek narın hadislerde geçip geçmediğıini de görmeliydim. Ilgili kaynaklara müracaat ettiğıimde fazla olmasa bile narın birkaç yerde hakikat ve mecaz anlamlarıyla yer almakta olduğıunu tespit etmiştim. Özellikle bir yerde şifa yönüne dikkat çekilerek narın mide için faydalı olduğıuna vurgu yapılmıştı ki, Hz. Ali'ye nispet edilen bu rivâyette Hz. Ali'nin "Narı içindeki zarı ile birlikte yiyiniz. Çünkü o mideyi temizler." (I. Hanbel, Müsned, 5: 382) dediğıi bildirilmekteydi. Bir hadiste ise Cennet'teki narın büyüklüğıüne dikkat çekilmişti ki bu rivâyete göre Hz. Peygamber: "Cennet'i gördüm. Orada nar ağıacının bir narı deve semeri gibi (iriy)di." buyurmuştu (I. Kesir, 4:279). Öte yandan Hz. Ömer'in naklettiğıi bir diğıer rivâyet de Cennet'teki narın dünyadaki gibi yenilebilen gerçek bir meyve mi, yoksa hakikati olmayan sembolik bir anlatım mı olduğıuyla alâkalıydı. Bu rivâyete göre bir gün bir grup Yahudi Resûl-u Ekrem'in yanına gelerek "Ey Muhammed, Cennet'te meyve var mı?" diye sormuş, Hz. Peygamber de, "Evet, orada meyveler, hurma ve nar var." diyerek Rahman Sûresi'ndeki (55/68) mezkûr âyeti okumuştu. Yahudiler Cennet'teki meyvelerin dünyadaki gibi yenilip yenilemeyeceğıini sorunca da Resulullah (s.a.s.) "Evet, yenilecektir." buyurmuşlardı (a.y.).

Nar, bizde daha çok yanağıın kırmızılığıını, hayadan kızarmasını ifade için mecazî manâda kullanılırken, Araplar arasında öfkeli insanın yanaklarının kızarmasını ifade etme sadedinde kullanılmıştı. Nitekim Ashab'ın aralarında kader meselesini tartıştığıını gören Hatemu'l-enbiya (s.a.s.) bu durumdan rahatsız olmuş, her iki yanağıı nar gibi kızarmış ve "Bununla mı emrolundunuz, yoksa ben bununla mı gönderildim? Sizden öncekiler bu konuda tartıştıkları için helâk oldular. Size yemin ederim ki, bu konuda asla tartışmayın." (Tirmizî, "Kader", 1) diyerek ümmetini uyarmıştı. Duygu, düşünce ve varlıkları tasvir edişte iki toplum arasındaki bu kabil benzerlikler geniş çerçeveli ortak bir kültüre sahip olduğıumuzun güzel bir göstergesiydi.

Şifalı Bitkilerde Nar

Konuyla ilgili birkaç kitaba baktığıımda ilk dikkatimi çeken, insanoğılunun bitkileri tıbbi maksatlarla kullanmasında hayvanlardan faydalandığıının ileri sürülmüş olmasıydı. Meselâ yaralı köpeklerin ayrıkotuna sürünerek yaralarını tedavi ettiklerini, geyiklerin ağırılarını dindirmek için giritotu yediklerini, keçilerin çöpleme (Ellebore) yedikten sonra ishal olduklarını görerek insanoğılunun da tedavi maksadıyla bitkileri kullanmaya başlamış oldukları ileri sürülmekteydi. Bu husus tamamen yadırganmasa bile, insanoğılunun ilk atasının bir peygamber olduğıu düşünülecek olursa, sonraki nesillerin bir çok ilk tecrübelerin...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın