En Mükemmel Din

En Mükemmel Din

Prof. Dr. İsmail Lütfi Çakan

TABİİ BİR MERAK

Hadisin mevcut rivayetlerinin tamamında soruyu soranlar açıklanmamış sadece 'soruldu' veya 'denildi' şeklinde dolaylı bir anlatım yer almıştır. Böyle olunca soranların saha -biler veya diğer din mensupları olma ihtimali ortaya çıkmaktadır. Bu iki ihtimalden birincisini dikkate alırsak, o takdirde bu sualin İslam'ın ilk dönemlerinde sorulmuş olmasını düşünebiliriz. Yani yeni dinin tebliğe başladığı adının açıkça henüz ilan edilmediği ve öteki dinlerin de toplumda ağırlıklarını henüz sürdürdükleri dönemde... Bu esnada konunun inananlar tarafından merak edilmiş olması pek tabiîdir. Bu düşünceyi, Hz. Peygamberin verdiği cevap da doğrular görünmektedir. Zira Hamilik o günün toplumunda yaşanmasa bile bilinen bir dindi. Hz. İbrahim'in dini idi. Hz. Peygamber onu "kolaylaştırılmış" sıfatıyla niteleyerek ismini söylemeden İslam'a işaret etmiş olmaktadır.

Eğer soruyu diğer din mensupları sormuşlarsa, bu biraz da kendi dinleri lehine bir pay çıkarabilme ümidine dayalıdır. Aldıkları cevaptan memnun oldukları ise pek tabiî ki söylenemez. Zira "Allah kalında en sevimli din'in yeni bir din yani "İslam" olduğu ortaya çıkmıştır.

PEYGAMBERİN YETKİSİ

Bilinen bir gerçektir ki, Hz. Peygamber'in "Allah katında din, İslamdır" (2) "Sizin için din olarak İslam'ı seçtim ve ondan razı oldum" (3) ayetlerine ters düşecek bir beyanda bulunması mümkün değildir. İslam'ı din adı olarak açıkça belirleyen ayetlerin Medine'de nazil olan sureler içinde yer alması ve hatta din olarak İslam'ın seçildiğini bildiren ayetin veda haccı esnasında inmiş olması birlikte hatırlanacak olursa Rasulullah'ın "kolaylaştırılmış haniflik" derken "İslam" demek istediği anlaşılacaktır. Öte yandan Hz. Peygamber, Hz. İbrahim'in tevhid esasına dayalı haniflik dinini anmak suretiyle, Hz. İbrahimin yahudî veya hristiyan olduğunu iddia ederek kendilerine yok yerden bir şeref payı çıkarmak isteyenlere cevap vermiş olmaktadır. Bu noktada da Peygamberimiz "İbrahim ne yahudî ne de hristiyandı, fakat o hanif bir müslümandı müşriklerden de değildi" (4) ayetine paralel bir beyanda bulunmuş olmaktadır. Bir başka ayet de İslam ahkamının henüz kesinlik kazanmadığı dönemler için en makbul dinin Hz. İbrahimin dini olduğunu şöylece bildirmektedir: "İyilik yaparak kendisini Allah'a teslim edip, Hakk'a yönelen İbrahim'in dinine uyandan, din bakımından daha iyi kim olabilir? Allah İbrahim'i dost edinmişti»" (5)

TARİHİ GERÇEK

Tarihî bir gerçektir ki, Hz. İbrahim'in dini tevhid dini idi. Adı haniflikti. Bu yüzden de ayet Hz. İbrahim'i "hanîf" ve "müslim" olarak nitelemiştir. Zaten Hanif ve müslim aynı manada kullanılmaktadır. Yahudilik ve Hrıstiyanlık da aslında tevhid dinleriydi. Ne var ki, daha sonraları biri tahsise diğeri teslîs'e düşürülmüşlerdi. Bu yüzden de hanifilik vasıflarım yitirmişlerdi. Bütün bu olumsuz durumlarına rağmen, kendilerine tarihi bir köken bulma ihtiyacı ile olacak ki, Hz. İbrahim'i kendilerinden gösterme gayretlerine düşmüşlerdi. Kur'an onların bu asılsız iddialarını en açık şekilde reddetmiş, Hz. İbrahim'i tevhid inancı içinde teslimiyeti bütün bir peygamber olarak tanıtmıştır. O'nun müslim olduğunu ve İslam ümmeti için Hz. İbrahim'in dininde hiç bir zorluk bırakılmadığını bildirmiştir. "Allah yolunda gereği gibi cihad edin. O, sizi seçmiş, babanız İbrahim'in yolu olan dinde sizin için bir zorluk bırakmamıştır..." (6)

Bu son ayet de Hz. Peygamber'in "kolaylaştırılmış haniflik" cevabının Kur'anî dayanaklarından biridir.

Kur'an ve hadisteki tesbitlere bakıldığı zaman hanifliğin iki manada kullanıldığı intibaı edinilmektedir:

1. Bütün Peygamberlerin tebliğ ettiği tevhid inancı, gerçek din ki Allal" insan fıtratına bu din duygusunu koymuştur.

2. Hz. İbrahim'in tebliğ ettiği din

Bu ikinci manaya göre haniflik müstakil bir dindir. Nitekim bir ayette de onun Hz. İbrahim'in dini anlamında olduğunu görmekteyiz:

"Kendini bilmez (sefihler)den başkası İbrahim'in dininden yüz çevirmez.." (7).

Ancak bu son ayetin sebeb-i nüzulü, müslüman olması istenen bir kişinin İslamı kabul etmemesidir. Böyle olunca, İslam ile Hz. "İbrahim'in dini" aynîleşmiş olmaktadır. Zaten bir ayette şöyle buyurulmaktadır: "Sonra sana; "hakka tapar olarak İbrahim'in dinine uy; o ortak koşanlardan değildi" diye vahyettik." (8) Bir ayette de islam ile haniflik, müslümanlarla hanifler arasındaki yakınlık şöyle ifade buyurulmaktadır: "Doğrusu İbrahim'e en yakın olanlar, (zamanında ona) uyanlar, şu peygamber ve ona iman edenlerdir. Allah inananların dostudur." (9) Bir başka ayet ise; konuyu bir başka açıdan belirlemektedir: "(Yahudîye hristiyan olanlar) Yahudi veya Hristiyan olun ki doğru yolu bulasınız, dediler. De ki, "doğruya yönelmiş olan ve Allah'a eş koşanlardan olmayan İbrahim'in dinine uyarız." (10)

İSLÂM'IN KARAKTERİSTLİĞİ

Haniflik ile İslam arasındaki paralelliği ve ayniliği böylece tesbit ettikten sonra Hz. Peygamberin bu hadisi şerif ile İslam'ın ana karakteristiğini belirlemiş olduğunu söylememiz mümkündür: Kolaylaştırılmış olmak... Nitekim Hz. Peygamber bir hadiste açıkça "ben kolay hanif-likle gönderildim" buyurmuştur. (11).

Kolaylaştırılmışlığın hem gayr-i müslimlere hem de müslümanlara yönelik mesajı ve çağrısı bulunmaktadır. Ehl-i kitab'a, dinlerindeki bazı ağır hükümlerin, çağdaş problemlerle çatışması ve neticede dinî esastan tamamen vazgeçilmesi sonucunu doğuran uzlaşmalardan kurtulmanın yolunun aynı kökene sahip fakat pratikleştirilmiş, güncelleştirilmiş, hareket ve hakimiyet imkanları arttırılmış bir dinin, İslam'ın geldiğini bildirmekte ve onları bu dine girmeye davet etmektedir.

Zaman ispat etmiştir ki, İslam'ın diğer dinler karşısındaki öz mükemmeliyeti ne kadar kabiliyetli ve şöhretli olursa olsun hiçbir müsteşrikin kamufle edemeyeceği kadar açık-seçiktir. Önemli olan onun bu öz mükemmeliyetinin, ona inananlarca ne ölçüde algılanıp aslına uygun olarak yaşanabildiğidir. Hadisimizin müslümanlara yönelik mesajı da İslam'ı temel niteliği olan kolaylaştırılmışlığa ters düşecek şekilde onu katılığa, kabalığa ve donukluğa alet etmemek, onun daima çağa yön verecek ilke ve esaslara sahip, uygulanabilir, kolaylaştırılmış esnek bir espriye sahip olduğunu unutmamaktır.

Onun kolaylaştırılmış ve bütün zamanlara hitabeden esaslarını pratiğe dönüştürmek, değişik şartlardaki müslümanlar için değişik usul ve metotları zorunlu kılabilir. Ama daima İslam'ın farkında olmak ve o çerçevede kalmak kaydıyla.. Gayr-i müslimler arasında azınlık statüsünde yaşayan işçilerimizin dinî açıdan karşı karşıya bulundukları problemler, kabul etmek gerekir ki, yer yer çözümsüzleşebilmektedir. Bazen de tersi olmakta, daha rahat çözümlenebilmektedir. Bilinmelidir ki, şartların olumsuzluğu arttıkça, inancının adamı kalabilmenin de değeri artmaktadır, Ağırlaşan şartlarda "kolaylaştırılmış haniflik", hem müslüman kalmayı hem de şartları müslümanlaştırmayı mümkün kılabilecektir. Yeter ki bu espriye sahip bilinçli kişilerin sözü geçer olsun.

Burada hemen şu noktaya da işaret edilmelidir. Ahmed Naim merhumun ifadesiyle "semahat ve suhulet üzerine kurulmuş" yani "kolaylaştırılmış" haniflik, ifadesi, her akla gelen kolaylığı hoş gören, kolaylık türünden her şeye önceden kapılarını sonuna kadar açmış anlamına gelmez. Kendi temel esasları çerçevesinde ve hükmedeceği zamanların gündeme getireceği problemlerin kolayca çözüm prensiplerini önceden tesbit etmiş, geçmişte tevhide dayalı dinlerin ihtiva ettikleri ağır hükümlerden arındırılmış anlamındadır. Katılıktan, kuruluktan, donukluktan uzak haniflik, hiç bir zaman her isteğe şer'i bir kılıf hazırlamaya müsait bir haniflik olarak anlaşılamaz ve uygulanamaz.

"Çözümsüzlük" ile "kolaylaştırılmışlık" bir araya getirilemez. Yani müslümanlar, problem-lerini çözümleyebilecek İslamî prensiplere sahiptirler. Bu prensipleri kavrayıp problemlere tatbik edebilmekte veya edememektedir sıkıntı.

Yoksa İslam'da ve islamca çözümsüz denebilecek bir mes'ele kaideten yoktur. Onun kıyamete kadar mer'iyette olması ve kendisinden sonra bir başka dinin gelmeyeceği gerçeği, onun her iklim ve şartta uygulanabilir bir seyyaliyet ve özelliğe kavuşturulmuş olmasını gerektirmektedir. Cihanşumüllük ya da güncel ifadesiyle evrensellik de böyle bir niteliği gerekli kılmaktadır.

İnsan tabiatına ve kıyamete kadar tüm zaman ve mekanların problemlerine ilahî irade istikametinde çözüm bulmayı mümkün kılan "kolaylaştırılmış haniflik", elbette belli dönem ve kesimlere hitabeden dinlere göre Allah katında daha sevimlidir.

Dipnotlar: 1. Buhari, İman 29 (bab başlığında):Edebu'l-miifred, hds. no. 287, Ahmed b. Hanbel. l;236Abdurrezakb. Hemmam el-Musannef, XI, 292 2. Al-i İmran(3), 19, 3. el-Maide (5), 3, 4. Al-i imran (3), 67, 5. en-Nisa(4), 125. 6. el-Hacc (22), 78. 7, el-Bakara (2), 130, 8. en-Nanl (16), 123. 9. Al-i İmran (3), 68, 10. el-Bakara (2), 135, 11. Ahmed b. Hanbel. V, 266
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın