Mistik tecrübe

B- Mistik Tecrübe Ve Benzerî Tecrübeler

Dinî bir inancın konu ve uygulamalarına bağlı kalmaksızın, tabiî bir şekilde yaşanan bazı tecrübeler vardır ki, bunlar dinî-mistik tecrübelere çok benzeyen bazı özellikler gösterirler. Bu tecrübelerin en dikkat çekici yanı, derinlik boyutunun fazlaca gelişmiş olmasıdır. Yani, çok yoğun bir tarzda yaşanmış olmakla ayırdedici bir önem ve etkiye sahiptirler. Bu tecrübeler genelde ya “ansızın vukûbulan tamlık-bütünlük anları” ya da aşkın veya içkin varlığın durgun merkezindeki görünüşlerin çeşitliliği ötesine açılıyor gibi gözüken ve dünyayı uyumlu bir bütün olarak algılamaya imkân veren, uzun emekler sonucunda yaşanan heyecanlardır. [561]

1- Zirve Tecrübeler

Sportif başsrılar, entellektüel veya tedavi edici sezgiler, artistik yaratıcılık, dostluk ve akrabalık gayretleri, tabiî mistik heyecanlar., gibi din dışı varoluş gerçekleşmeleri içerisinde kendisini gösteren bazı yüksek seviyede ve güdülenme ötesi içten doğma idraki tecrübeler müşahede edilmektedir. Bunlar, hayatın bir anlamı olduğu ve yaşanmağa değer olduğu izlenimini bırakmaktadırlar. Bu tecrübeler kişiyi mükellefiyet, gerçekleştirme ve faydalılık fikirlerinin yol açtığı rahatsızlıktan kurtarmaktadırlar. Bu tecrübeleri yaşayan kimseler, kötülük ve ızdırabın izafî olduğunu idrak etmekte, kendi kendileriyle tam bir uzlaşma içerisinde mutlu anlar yaşamaktadırlar.

Bu zirve tecrübelerin en çok zikre değer özellikleri şu şekilde tesbit edilmektedir: [562]

a- Varoluşun Temeli :

Zirve tecrübe ya da bu tecrübenin konusu, kendi dışında artık hiçbir menfaat gözetmeyen ve kendi varlık sebebini kendinde taşıyan bir “mutlak” olarak algılanmaktadır. Bu tecrübe, bir başka şey için araç değil, geçici de olsa bir amaç olarak kendisini açığa vurmaktadır. (Tamamen derûnî bir duygusal hâl de olabilen) kuşatıcı ve cezbedici olan bu obje, bu yolla elde edilen algıya göre, herhangi şekilde varoluşun temelini açığa çıkarmaktadır. Buna karşılık, bunun dışında kalan herşey ancak bu tecrübe sayesinde anlamlan idrak edilen ve birleşen, bir dekorun unsuru, ikinci derecede bir olgu ve figür olarak yerlerini alırlar. Meselâ sevilen bir şahısla karşılaşma, bu sayede daha önceki bütün dostlukların kendilerini gerçekleştirdikleri ve yeniden organize olduklan bir olay olarak cereyan eder. [563]

b- Hayatın Değeri :

Zirve tecrübenin yaşanmaya başlamasıyla, günlük hayat yaşanmış olma zahmetine değmektedir. Aynı zamanda ölüm fikirleri, bazı durumlarda intihara sürükleyici bir hareket olarak değil, fakat tecrübeyi sonsuz bir varlığa açarak, bir zamanı durdurma dileği olarak, gözükebilmektedir. İçinde kişinin, bu şekilde iştirak edilmiş olan “değer”e kendini tamamen bağladığı estetik ve mistik temaşa böyledir. Kendisine bağlanılan bu değer, geride kalan herşeyi yeniden düzenleyen ve kendisini kabul ettiren “bütünlük” ya da “mutlak”tır. [564]

c- Aktif Olarak Elde Edilmiş Olan Bir “Bağış” :

Zirve tecrübe içerisinde obje ile ilişki (veya derûnî heyecanın canlı şuuru) sevinç, dile sığmaz hayranlıkla birlikte, bütün şahsî liyakâtin ötesinde aktif olarak elde edilmiş bir bağış olarak, bir tür hayret ve alçakgönüllü saygı içerisinde yaşanmaktadır. Uzun zahmetler sonucu elde edilmiş sportif bir rekor, bilimsel bir keşif, müzik ya da şiirle ilgili bir eser, bu tür tecrübelerin yaşanmasına imkân verebilmektedir. [565]

d- Savunmaları Düzeltme ve İyileşme :

Bu zirve tecrübelerin etkileri, sıkıntının yatışması, savunmaların, tutuklukların ve kontrollerin azalması, kabullenme, müsamaha ve özür dileme kolaylığına sürükleyen bir sempati ya da sempati hali şeklinde ortaya çıkmaktadır. [566]

e- Bir Oyun Şeklinde Gerileme Kapasitesi :

Bu zirve tecrübeler sayesinde bazı kişiler, mevcut durumda hissedilmiş olan bütünlüğün bir ifadesi olarak, “gerileyici” tarzda hareket etmeye elverişli hâle gelmektedirler. Zirve tecrübeler içerisinde gerileyici davranışlar ne psikolojik ne de iradî bir çabanın sonuçları olan davranışlar olarak kendilerini gösterirler. Bunlar, hissedilen mutluluğun bir artışını ifade eden içten fışkırma tecrübelerdir.

Zirve tecrübelerle dinî-mistik tecrübeler arasında önemli benzerlikler olduğu kabul edilmektedir. Godin'in ifade ettiği gibi [567], esasen böyle bir tecrübe boyunca konunun açığa çıkardığı özellikler-meselâ, kişinin biricik değeri, bir sonsuzluk ve güzellik görünümü-dünya ve zamana ait şeyin içinde ve onun vasıtasıyla kutsal'ın görüntüsünü ortaya koyarlar. Saygı, vakarla çelişmeyen alçakgönüllülük, hayranlık, kendinden vazgeçme, kabul edici karşılama, hatta tazim ve tebcil., gibi kişilerde uyandırdığı eğilimler dikkate alındığı zaman, böylesi tecrübelerin dinî tutumla açık benzerlik ortaya koyduğunu ifade etmek mümkün olmaktadır. Her ne kadar dinî bir bağlamda meydana gelmiyorsa da, bu tecrübelerin bir boşluktan doğduğu da ileri sürülemez. Geçmişte kalan dinî hatıralar, içinde bulunulan grubun etkileri, kişinin o andaki beklentileri ve daha birçok ruhî unsurlar böyle bir tecrübenin yaşanmasında rol oynayabilir. [568]

2- Kişi-Üstü (Aşkın) Tecrübeler

Çeşitli vasıtalarla ulaşılmış olan ya da bu sonucu sistemli bir şekilde uyandırmış olan ve içinde, “bütün kâinatın birleşmiş ve bütünleşmiş bir bütünlük olduğunun canlı şuuru”nun yaşandığı bazı vecd hâlleri vardır. Bunlar, dinî niyetten bağımsız olarak, kişilerin çeşitli fizikî uyarıcıların etkisi altında yaşadıktan tecrübelerdir.

Bazı uyuşturucu maddelerin -bunların arasına alkolü de dahil edebiliriz- normal insan şuurunu değişikliğe uğrattıkları ve dengesiz denebilecek hâller meydana getirdikleri iyi bilinen bir gerçektir. Bu haller içerisinde insan ben'i kendi kendinden kaçıp uzaklaştığı ve “kendi kendisinin dışında durduğu” izlenimine sahiptir. [569] Değişik uyuşturucu maddeler aldıktan sonra kendilerinde uyanan hâlleri dinî ve mistik kavram ve anlayışlar çerçevesinde açıklayan ve bunlara kutsal bir değer atfedenler bulunmaktadır. Özellikle dinî inançların kuvvetle sarsıldığı dönemlerde ortaya çıkan manevî buhran ve tatminsizlik ortamında bu yola sıkça başvurulduğu müşahede edilmektedir. Asrın başlarında A.B.D.'de adeta bir salgın ve moda olan “uyuşturucu mistisizmi”nin, günümüzde hızının kesildiği izlenmektedir. W. James'den beri (1842-1910), çeşitli uyuşturucuların (morfin, eter, alkol..) meydana getirdikleri sarhoşluk hâli, mistik hâller arasında sayılmaktadır; çünkü ona göre bu sarhoşluk, bütünü tam olarak değerlendirmek için hesaba katılması gereken bir parçadır. Bizzat kendisinin “azote protoxyde” (=Meksika yerlilerinin kullandıkları ve Mescalin adı verilen uyuşturucu madde) içerek yaşadığı tecrübelerle ilgili izlenimleri, bu konuda şöyle bir faraziyeye dayanmaktadır: Her insanda mistik kabiliyetler vardır. Normal hayatın ve medenî çevrenin olumsuz şartları yüzünden içe atılmış, bastırılmış olan ve halihazırda kuluçka hâlinde bulunan bu kabiliyetler, uyuşturucu maddeler tarafından uyandırılabilir ve açığa çıkartılabilir [570]. A. Huxley'in aynı uyuşturucuyu kullandıktan sonra yaşadığı tecrübelerini anlattığı kitabının [571] ana fikri de şu şekilde ifade edilebilir: Bütün tabiatüstü tecrübeler özü bakımından aynı olabilirler; bundan dolayı da uyuşturucu etkisinde yaşadığı tecrübelerin tamamı, mistiğin en azından kısmî olarak şuuruna sahip olduğu, dinin yüksek kavramlarına bağlanabilir. Böylece yazar, akıldışı olanı mescaline vasıtasıyla açığa çıkarmayı ve doğulu mistik âlemle algısal iletişime girmeyi teklif etmektedir. Bu tür düşüncelerin etkisiyle, uyuşturucu maddeler vasıtasıyla “manevî genişleme” elde etmeyi amaçlayan tecrübelere girişenler her tarafta görünmeye başlamıştır. Fakat bir müddet sonra, bu tecrübelerden yana olanların büyük çoğunluğu, yalnızca kimyevi maddelerin etkisinin ruhu kendi insanî sınırlarının ötesine taşımayacağını, psikolojik haraketlenmenin zihnî değişkenler tarafından renklendirilmesi gerektiğini sandılar. Bu şartlar içerisinde bazı Amerikalı din psikologları dinin, hakiki bir dinin gelişmesinde esas olan dinî tecrübeleri canlandırmak amacıyla, uyuşturucu maddelere başvurabileceğini ve başvurmak zorunda olduğunu düşünmeye başladılar [572].

Uyuşturucular gerçekten de mistik ya da dinî bir tecrübeyi uyandırırlar ya da desteklerler mi? Yapılan bazı tecrübî araştırma sonuçlarına bakılırsa [573], ilk plânda bu soruya olumlu cevap vermek mümkündür. Fakat burada karşımıza çıkan olaylar arasındaki benzerlik yüzeysel bir benzerlikten öteye geçmez. Dinî tecrübe, sembolik suretleri algılamak için psikolojik bir kapasite ve onu elde etmek için duygusal bir hürriyet gerektirmektedir. Buna göre, algıların hâtıralarını hayal yoluyla ve duygusal olarak değiştiren tecrübelerin dinî ya da mistik olarak adlandırılması, hayalî ve gerçek dinler arasındaki farkın birbirine karışması olur. Nitekim bazı araştırmacılar, uyuşturucular vasıtasıyla sunî olarak yaşanan “zaman ve uzayın aşıldığı, herşeyin bütünleşmiş tek bir bütünlük hâlinde” kavrandığı tecrübelere “kendiliğinden” veya “tabiî” mistik tecrübe gibi isimler vererek, bunları asıl dinî ve mistik tecrübelerden ayırt etmektedirler [574]. Bunlarda, ferdî benliğin ötesinde ve üstünde mevcut bulunan “ilâhî varlık şuuru” ya hiç yok ya da çok zayıf ve belirsiz durumdadır. Gerçek mistiklerde müşahede edilen Allah'la canlı ilişki ve bunun doğurduğu etki ve sonuçlara ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın