Yeni yıldan beklentiler

Yeni yıldan beklentiler

Semih YILDIRIM • 60. Sayı / EKONOMİ

2009 yılı hatırımızda uzun süre Türkiye ekonomisinin ağır bir darbe aldığı yıl olarak yer edecek. 2008’in Ağustos sonunda başlayarak dünyadaki tüm ekonomileri sarsan küresel kriz nedeniyle iç ve dış talepte oluşan daralma, ekonomimizde yüzde 6’lık bir küçülmeye neden oldu. Krizin etkisiyle likidite sorunu yaşayan bankalar özel sektöre kullandırdığı kredi musluklarını kısınca, binlerce işletme ya kapandı ya da işçi çıkarma yoluna gitti. 1 milyonun üzerindeki çalışan işini kaybetti, işsizlik oranı yüzde 15’e yükseldi. 2008’de rekor kırarak 132 milyar doları bulan ihracat, 2009 sonunda 100 milyar dolara geriledi. Hazine’nin toplam borçları kriz döneminde 88 milyar lira artarak 441,4 milyar liraya yükseldi.

Reel sektörün kan ağladığı 2009 yılında yüzü gülenler de yok değil. 2008’i yüzde 55’lik bir düşüşle kapatan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) 2009’da yatırımcılara yüzde 94’lük bir getiri sağladı. 2001 krizi sonrası alınan önlemler neticesinde krizin “teğet geçtiği” tek sektör mali kesim oldu. Tüm dünyada finans devleri rekor zararlar açıklayıp kurtarma paketleriyle ayakta kalmaya çalışırken bizim bankalarımız mali açıdan sıkışmış işletmeler yerine devlete borç vererek kârını katladı. Küresel kriz dünyadaki seyrinin tersine ülkemizde bankacılık sektörünü değil, finansal açıdan zayıf olan küçük ve orta ölçekli işletmeleri etkiledi. İthalat kalemlerinde gözlenen keskin düşüş nedeniyle ekonomideki en büyük korkumuz olan cari açık 2009’da 41 milyar dolardan 11 milyar dolara düştü.

Krizle eriyen umutlar
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yaptığı “Yaşam Beklentisi ve Umut” araştırmasına göre küresel kriz olumsuz etkisini sadece ekonomide göstermekte kalmayıp insanımızın geleceğe dair umutlarını da söndürdü. İlki 2003 yılında yapılan ankette, katılanların yarısına yakını (% 44), ülkenin ve kendi hayatlarının gelecek 5 yıl içersinde daha iyi bir durumda olacağına dair beklentilerini ifade etmişti. Aynı ankette gelecek konusunda kötümser beklentilere sahip olanların oranı sadece % 10 olarak gerçekleşmişti. 2008 ortalarında patlayan ve 2009 yılında zirve yapan ekonomik kriz, anket sonuçlarını ters yönde değiştirmiş görülüyor. 2009 yılında TÜİK tarafından tekrarlanan aynı ankette gelecek 5 yıl için olumlu düşünenlerin oranı % 35,2 ekonomide ve sosyal hayatında gerileme yaşayacağını ifade edenlerin oranı ise % 20,6 olarak çıktı. Bu durum geleceğe bakışta iyimserlerin sayısında % 20 azalma, işlerin daha da kötüye gideceğini düşünenlerin sayısında ise iki kat artış olduğuna işaret ediyor.

Krizin moral değerlerde yol açtığı erozyon, sadece düşük gelir ve eğitim gruplarında değil gelir ve eğitim piramidinin her kesiminde açık bir şekilde gözlemleniyor. 2003 yılındaki ankette en düşük gelir grubunun yüzde 30,3’ü gelecek 5 yıl için hayat koşullarının iyi yönde değişeceğini belirtirken, 2009’da bu oran yüzde 19,6’ya geriledi. Benzer şekilde gelir seviyesi en yüksek grupta bu oran yüzde 65’ten yüzde 51,5’e düştü. Üniversite mezunlarının yüzde 59,78’i 2003’te geleceğe umutla baktığını söylerken bugün aynı oran yüzde 51,78’e geriledi. Krizin meydana getirdiği en büyük umut erozyonu ise lise mezunları arasında gerçekleşmiş gibi görünüyor. Bu grupta gelecek 5 yılda hayatının olumlu yönde gelişeceğini düşünenlerin oranı yüzde 61,3’ten yüzde 49,9’a gerilemiş.

Benzer şekilde 2010 yılı başında Ipsos KGM araştırma kuruluşu tarafından hazırlanan “Türkiye’yi Anlama Kılavuzu” ekonomi konularında geçmiş yıllara göre daha karamsar bir tablonun ipuçlarını gözler önüne seriyor. Kuruluşun “Türkiye’de Yaşam Tarzları ve Trendler” araştırması Türk insanının 2005 yılından bu yana kişisel gelecek ve ailenin geleceği konusunda daha endişeli olduğu gerçeğine işaret ediyor. Araştırmaya göre kişisel olarak ekonomik durumun iyiye gittiğini düşünenlerin oranı yüzde 23, Türkiye’nin ekonomik olarak iyiye gittiğini düşünenlerin oranı ise yüzde 25. Bu araştırmaya katılanların yarıdan fazlası emeklilik endişesi taşırken, yüzde 60’ı ailelerinin ve çocuklarının geleceği konusunda karamsar olduğu anlaşıldı. Kişisel gelecek kaygısının çalışan veya çalışmayan gençler arasında daha yaygın olduğu gözlemlendi. Tüm bu verilere bakarak krizin Türk halkının gelecek konusundaki kaygılarını artırdığını söyleyebiliriz.

2010 neler getirecek?
Ekonomik parametrelerde ve beklentilerinde ciddi düşüşlere neden olan krizin 2009’un son çeyreğinde etkisini azaltması, yeni yılda umut ve hedeflerin olumlu yönde değişmesine yol açtı. 2009 yılının son çeyreğinde ortaya çıkan bazı ekonomik göstergeler ve özellikle imalat sanayisi kapasite kullanım oranlarında görülen görece iyileşmenin 2008 sonundan bu yana iç ve dış talebin daralmasından dolayı stoklarını eritmek için çaba gösteren firmaların yeniden üretim faaliyetlerine başladıklarına işaret ediyor. Yine Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) tarafından hazırlanan öncü ekonomik göstergeler endeksi dünyayı etkileyen ve bölgeleri için örnek seçilen 11 ülkenin 5’inde büyüme, 6’sında toparlanma eğilimini ortaya koyuyor. Bu veriler küresel ekonominin yoğun bakımdan çıkmış olduğuna işaret ediyor ama bu iyileşmelerin kalıcı olduğunu söylemek için henüz çok erken.

Yeni yılda öncelikli olarak ekonomiyle ilgili bakanlıklar tarafından ayrıntılı bir hasar tespit çalışmasının yapılması gerekiyor. Krizin başında “bizi teğet geçecek” söylemleri üzerine bina edilen iyimser tavır ve aksiyonların ekonomide nelere malolduğunu makro göstergelerdeki olumsuz tabloya bakarak anlamamız mümkün. 2010 yılında krizin ikinci bir dip yapabileceği öngörüsünün gerçekleşmesi durumunda iç talep artışını teşvik ederek ekonomiyi canlandıracak politikaların geç kalınmadan devreye sokulması gerekecek. Aksi takdirde işsizlik oranında yeni bir yükseliş yaşanabilir.

En son yapılan anketler 2010 yılında ekonominin yüzde 4 büyümeyi yakalayacağı beklentisine işaret ediyor. Yatırımlarda önemli bir artış ve ekonomik aktivitelerde büyük bir canlanma beklenmiyor. Dış borç ödemelerinin de etkisiyle 35-40 milyar dolar civarında öngörülen cari açığı finanse edebilecek kadar yabancı doğrudan yatırım ve portföy yatırımı beklenmediğinden bu açık geçen yıl olduğu gibi kaynağı belirsiz para girişi ile kapatılabilir. 2009’da vergi indirimlerinden azami derecede istifade eden sektörler de, global konjonktürdeki gelismelere bağlı olarak bu yıl ihracatı itici güç olarak kullanabilirler.

Sonuç olarak söylenebilir ki 2010 yılı yaraların sarıldığı zor ama önceki iki yıla göre daha rahat bir yıl olacak. Ülke olarak mevcut küresel sistemde malî ve ekonomik krizlerin her zaman olabileceği gerçeğinden hareketle daha dirençli bir ekonomi ve sürdürülebilir bir kalkınma modelinin tesisi için gayret göstermek zorundayız. Her ne kadar ekonomik anlamda dibe vurulan bir yıl geçirmiş olsak da her ekonomik krizin muhakkak bir sonu olduğu bilinciyle mevcut her türlü olumsuzluklara rağmen milletçe geleceğe güvenle ve olumlu bakmak durumundayız.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın