Teknoloji Devleri Gutenberg’in İzinde

Teknoloji Devleri Gutenberg’in İzinde

Hakan HASTAOĞLU • 56. Sayı / DİĞER YAZILAR

Michael S. Hart’ın 1971 yılında Gutenberg Projesi’ne başlamasıyla ilk adımın atıldığı, insanlığın bilgi kaynaklarını dijital ortama aktararak milyonların kullanımına sunma fikrinde çok ilerleme kaydedildi. Teknoloji devlerinin savaş alanına dönen bu pazarda yeni savaşlar ise dijital kitap ve kütüphaneler sebebiyle yaşanıyor.

İnternetin insan hayatına girişinin üzerinden zaman geçtikçe karşımıza çıkan kavramlar da, ürünler de çeşitlenmeye devam ediyor. Michael S. Hart’ın 1971 yılında Gutenberg Projesi’ne başlamasıyla ilk adımın atıldığı, insanlığın bilgi kaynaklarını dijital ortama aktararak milyonların kullanımına sunma fikrinde çok ilerleme kaydedildi ve bu saha teknoloji devlerinin savaş alanına dönen çok büyük bir pazar haline geldi. Her yıl milyonlarca dolar yatırım yapılan elektronik kitap pazarında birçok tartışma yaşanırken, her kurum kendisinin insanlık için çalıştığı iddiasından geri durmuyor.

Kitaplarla ilgilenen büyük kuruluşlardan biri de internet devi Google. Google Book adını verdiği ürünüyle dünyanın en büyük sanal kütüphanesini kurmaya çalışan şirket, şimdiye kadar Avrupa ve Amerika’daki kütüphanelerde yer alan 10 milyondan fazla kitabı dijital ortama aktararak, kitapların içeriğini aranabilir hale getirdi. Kütüphanede yer alan kitaplarının büyük çoğunluğuna bedava erişim imkânı da sunan kuruluş, aynı zamanda birçok telif hakkı davasıyla boğuşuyor. Yayıncı ve dağıtıcıların daha önce kendilerine imkân vermediği için kamuoyu tarafından tanınmadıklarını iddia eden ve Google’ın kendilerine milyonlarca okura ulaşma şansı verdiğini söyleyerek projeye destek verenler olduğu gibi, Google’ın, insanlığın ortak kültürel mirası olan eserleri, yaptığı anlaşmalarla tekeli altına alacağını ve bunları sadece parası olanların erişebileceği ticarî ürünler haline getireceğini iddia edenler de var. İkinci tezin destekçileri arasında Microsoft, Yahoo, Amazon gibi rakip devlerin olması inandırıcılık sorunlarına yol açsa da, Google’ın üst düzey yöneticilerinin projeyi “İnsanoğlunun sahip olduğu tüm bilgiyi ulaşılabilir kılmak için çalışıyoruz” iddiası, sivil toplum örgütleri tarafından ciddiyetle takip edilerek ileriye dönük oluşabilecek sorunlar önlenmeye çalışılıyor.

Google ve daha birçok firma, kitapları internet ortamında ulaşılabilir hale getirmeye çalışırken bazıları da ürettikleri elektronik ürünlerle okuma alışkanlıklarımızı değiştirmeye çalışıyor. 1995 yılında internet üzerinden kitap satmaya başlayarak, 2008 yılı itibariyle 22 milyar dolar piyasa değerine sahip bir marka haline gelen Amazon, yeni çıkardığı Kindle DX ürünü ile elektronik kitap pazarında önemli bir ilerleme kaydetti. Henüz Türkiye’de satışa sunulmayan ve internetten 499 dolara satın alabileceğiniz elektronik kitap okuma cihazı ile 3500 adet kitabı yanınızda taşıyabiliyorsunuz. Kablosuz internet desteği olan ürünle istediğiniz zaman kitap satın alabiliyor ve bu “dev” kütüphaneyi dünyanın istediğiniz yerine yanınızda götürebiliyorsunuz. Bu sahada en iddialı kurum Amazon olsa da, rakipleri de boş durmuyor. Sony’nin 399 dolara satışa sunduğu ve anlaşmalı kütüphanelerden ödünç kitap almanızı sağlayan ve 21 saat sonra kitabı kendi kendine imha eden elektronik kitap okuma cihazı da çok ciddi bir rakip konumunda. Fujitsu’nun ve Samsung’un da hemen hemen aynı işlevlere sahip ürünleri bulunuyor. Ucuz Eee Netbook’larla çok başarılı bir sene geçiren Asus’un, Eee Reader adı verilen, 160 dolardan satılacak, kitap gibi açılabilen çift ekranlı ürünü ile pazarda yer edinmesi de muhtemeldir.

Bütün bu teknolojik gelişmeler, her zaman olduğu gibi güvenlik ve kişisel bilgilerin gizliliği tartışmalarını da gündeme getiriyor. İnternet forumlarında ve sivil toplum örgütlerinin düzenledikleri toplantılarda sıkça karşılaşılan soru şu: Google’ın, Amazon’un veya başka şirketlerin bizim okuduğumuz, takip ettiğimiz kitapları, dergileri listelemeyeceğini, bunları resmî kurumlarla, reklam şirketleriyle paylaşmayacağını, bu bilgilerin bize karşı kullanılıp kullanılmayacağını nasıl bileceğiz, güvenliğimizden nasıl emin olacağız? Güvenlik kaygılarını artıran gelişmeler yaşanmaya başladı zaten. Amazon’un elektronik kitap satış mağazasından yasal olmayan bir şekilde George Orwell’ın Bin Dokuz Yüz Seksen Dört romanının satıldığının tespit edilmesi üzerine, uzaktan erişim yoluyla kullanıcıların Kindle’larından herhangi bir bilgilendirme yapmadan kitaplar silindi. Kullanıcıları oldukça sinirlendiren bu gelişme üzerine kurum, işlemin telif hakları sorunu gerekçesiyle yapıldığını açıklasa da, ellerindeki cihaza uzaktan bu kadar kolay müdahale edilmesi, insanların, hiç de güvende olmadıklarını hissetmelerine sebep oldu.

Güvenlik, telif hakları gibi sorunların yanında yeni teknolojilere oldukça kolay uyum sağlayanlar da var elbette. Tıpkı ABD’nin New England şehrindeki bir kütüphane gibi. Bir hazırlık okuluna ait kütüphanede artık hiç kitap bulunmuyor. Yönetim, 20 bin kitaplık kütüphanenin tamamını dijitalleştirerek, kitaplardan boşalan yerlere ekranlar doldurdu. Ayrıca Amazon Kindle ve Sony’nin elektronik okuyucularından satın alarak kullanıcıların hizmetine sunarak, isteyenin istediği kitaba hemen ulaşmasını sağladı. Yakın gelecekte birçok kütüphanenin de bu örnekteki gibi dijitalleşeceğini göreceğimiz muhakkak.

Teknolojik gelişmelere bir de çevrenin korunması açısından bakan yaklaşım var. Elektronik kitapların yaygınlaşmasının ağaçların kesilmesini azaltacağı ve çevrenin korunmasına katkı sağlayacağı iddia ediliyor. Çevre dostu teknolojiler üreten Cleantech Group adlı kuruluşun yaptığı araştırma bu yöndeki gelişmeleri anlamamızda fikir verebilir. Amazon Kindle üzerinde yapılan araştırmada, üretim sürecindeki durumu göz ardı ederek bakarsak, ürüne CO2 salınımı açısından çok çevreci bir ürün payesi veriliyor. Kindle’ın kullanım ömrü boyunca 168 kg CO2 açığa çıkardığı hesaplanan araştırmada, 3 kitabın 4 yıl boyunca ayda bir basılması halinde 1.074 kg CO2 açığa çıkardığı sonucuna varılıyor. Sonuçlar tartışmaya açık olsa da, elektronik kitap kullanımının yaygınlaşması ile matbaalara daha az iş düşeceği de aşikâr.

Teknolojiyi üreten dev şirketlerin stratejilerine şöyle bir göz atıldığında bile görülebildiği gibi, henüz elektronik kitap, dergi, gazete pazarında kurallar tam oluşmamış durumda. Google dünyanın bütün bilgisine farklı uygulamalarla hâkim olmaya çalışırken, Amazon gibi firmalar da her türlü bilginin kendi ürettikleri ekranlardan sunulmasını sağlamaya çalışmaktalar. Kıyasıya rekabetin yaşandığı bu sahada, dev firmalar arasındaki işbirlikleri ve karşı bloklar da oluşmaya devam ediyor. Satranç tahtasındaki hamleler gibi rakip kuruluşun yeni çıkardığı ürününe karşılık vermekte gecikilmiyor. Kullanıcının beğenisini kazanmak ve onu kendi ürünlerinin sadık müşterisi haline getirmeye çalışan firmalar, “insanlık için” çalıştıklarını vurgulamaktan da geri durmuyor.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın