Sırbistan usulü Full Metal Jacket

Sırbistan usulü ‘Full Metal Jacket’

Elif TUNCA • 66. Sayı / SİNEMA

Sinemanın ustalarından Stanley Kubrick’in Full Metal Jacket’ını bilirsiniz. Filmin ilk yarısı, Vietnam’da savaşmaya gönderilmeden önce askerlerin kışlada büründü(rüldü)kleri ruh halini tasvire ayrılmıştır. Farklı karakterdeki –beceriksiz, çevik, barış yanlısı muhalif vs– askerler, yatak toplamaktan ayakkabı boyamaya, talimden nöbete, sadece nizami hayata değil aynı zamanda gayri nizami hayata olanca acımasızlıkla alıştırılmaktadır. Sürekli aşağılanan, hakarete uğrayan ve neredeyse insanlıkları sorgulanır hale gelen askerlerden “şişko”nun bir gece tuvalette intihar ettiği sahne, mükemmeldir! Ve kişisel kanaatim, Full Metal Jacket gelmiş geçmiş en iyi savaş filmidir. Buna itirazlar kuvvetle muhtemel, Coppola’nın Apocalypse Now’u cihetinden gelecektir. Zaten Kubrick de bu yorumlara bozulduğu için Apocalypse Now’u geçecek bir film yapma azim veya hırsıyla Full Metal Jacket’ı çekmeye girişmiş.

Dedikodu faslını geçip yeni filmimize gelelim. II. Dünya Savaşı’ndan sonraki en büyük soykırım olarak tarihteki yerini alan Bosna’daki kıyıma dair detaylar gün geçtikçe ortaya çıkıyor. Hoş, bu ortaya çıkışın yaraları sarabildiğini söylemek pek mümkün değil ama zalimin/zulmün ifşası da önemli. Daha da önemlisi ise bu acıların sinema diline tercüme edilip değerli ve kalıcı sanat eserleri halinde geleceğe bırakılabilmesi.

Bugüne kadar bu coğrafyadan ve bu vahşi katliama dair hikâyeler izledik sinemada. Malum, oraların en gür sesi Emir Kusturica. Kusturica, gerçekle gerçeküstünü iç içe geçiren, hüznün koluna mizahı saran anlatım biçimiyle eleştiri de aldı çoğu kez. 2001’de Zenica’lı genç yönetmen, kendisine En İyi Yabancı Film Oscar’ını da kazandıran Tarafsız Bölge’yle (No Man’s Land), terk edilmiş bir siperde kalan bir Sırp ve bir Boşnak askerin hikâyesini anlattığında aslında Kusturica’nın düşüncelerini destekliyordu. Tanovic, “Bu filmin amacı ne suçlamak ne de yanlış yapanları sergilemek, amaç savaşın her türlüsüne karşı çıkmak ve sesimizi yükseltmek. Bu, benim şiddetin her türüne baş kaldırış şeklim” demişti.

Zaman içinde elbette hikâyelerde de anlatım biçimlerinde de değişiklik oldu. 2006’da Jasmila Zbanic, Esma’nın Sırrı (Grbavica) ile Sırp askerlerinin tecavüzüne uğramış kadınları ve onların çocuklarını getirdi perdeye. 2008’de, daha önce bu sayfalarda bizim de ağırladığımız, Aida Begic Kar’la, yaşadığı topraklara sahip çıkarak ve inanarak geleceğe umut taşıyan kadınları anlattı. Bir ara Hollywood bile el attı meseleye; Richard Gere’i, eski ve kurt bir gazeteci rolünde sipere süren Av Partisi, savaş suçlularının neden yakalanamadığını da trajik bir şekilde anlatıyordu.

Bu kez yeni bir isim var karşımızda: Sırbistan’dan Vladimir Perisic. Genç yönetmen, fikri Kubrick’ten, tarzı Nuri Bilge Ceylan’dan alınma bir filmle Sıradan İnsanlar’la salonlarımızda. Film daha önce 2009 Saraybosna Film Festivali’nde gösterilmiş ve En İyi Film, En İyi Erkek Oyuncu, FIPRESCI ödüllerini almış, Cannes’ın Eleştirmenler Haftası'nda Altın Kamera için yarışmış. Perisic, filmin çıkış noktasını şöyle özetliyor: “Savaşta birilerini öldürmüş askerlerin şahitlik raporlarını okuduğumda bu insanların ‘canavar’ olduğunu düşündüm. Peki ya ben de aynı durumda olsaydım? Bu askerler canavar değillerse psikopat, anormal kişiler değil de belli koşullar altında birilerini öldüren sıradan insanlarsa, bu bana dair ne ipucu verecekti? Filmi bu korku üzerine yapılandırmak istedim.”

Film, karanlık bir koğuşun kapısının açılmasıyla başlıyor. Yan yana üç ranzadan kalkan askerler, tek bir uzun planda titizlikle yataklarını topluyorlar. Birinin zor uyandığını ve yatağını da zor topladığını görüyoruz. Az sonra tanışacağımız bu genç, birliğinin en küçüğü olan 20 yaşındaki Dzoni. Kahvaltıda göreve çağrılan birliğiyle bindiği otobüs, onları terk edilmiş bir çiftliğe götürür. Kavurucu güneşin altında önce su, sonra ağaç gölgesi, sonra sigara, daha sonra da alkolle rahatlamaya çalışırlarken bir araba dolusu insan/esir getirilir. Hiçbir şeyin sebebini bilmedikleri gibi bu insanların da neden oraya geldiğini, suçlarının ne olduğunu ve neden onları öldürmeleri gerektiğini bilmemektedirler. Neticede onlardan beklenen sadece “itaat”tir. Ancak genç Dzoni yüzleri dönük şekilde yan yana sıralanan adamlardan kendi payına düşeni öldürmeyi reddedecektir.

Bir sonraki grupta öldürmesi için kendine teslim edilen adamla sigara içip muhabbet kuran Dzoni, kendi çapında bir çıkış bulacağını ümit eder. Aslında bunun için görünür bir şey yaptığı da söylenemez; sadece vicdani bir rahatsızlık. Bu rahatsızlığı gidermenin yolunu ise “çivi çiviyi söker” misali buluyor; yeni gelen esir grubundaki küçük bir çocuğu başından vurarak!

“Bundan sonra ne oluyor?” derseniz; Dzoni’nin bir ölüm makinesine dönüştüğünü falan görmüyoruz, bilakis akşam bir cafede kahvesini yudumlarken bırakıyoruz onu. Zaten anlam veremediğimiz tam da buydu; bu vahşeti yapanlar nasıl insanlar! Yönetmen işte bunun cevabını veriyor. Ancak kâğıt üstünde mükemmel olan fikrin, perdede aynı kusursuzlukta göründüğünü söylemek zor. Yine de sinemaya gidecekseniz tercihinizi, yaz sezonu filmlerinden değil de Sıradan İnsanlar’dan yana kullanmanız fena olmaz.

Sıradan İnsanlar
Yönetmen: Vladimir Perisic
Oyuncular: Relja Popovic, Boris Isakovic, Miroslav Stevanovic
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın