Osmanlı Dönemi İstanbul Haritaları

Osmanlı Dönemi İstanbul Haritaları

Sadık ŞANLI • 54. Sayı / SAHAF

Bu şehr-i İstanbul ki, uğruna ne savaşlar verilmiş, ne mücadelelere tanıklık etmiş; edebiyatta, sanatta, sosyal hayatta kitaplara konu olmuş; kâh gezginlerin kaleminden yazıyla resmedilmiş, kâh şairin mısralarına esin olmuş, kâh ressamın fırçasında abideleşmiş…

İstanbul binbir çeşit güzelliğinin yanında bir çok felaketler yaşamıştı. Bunlardan birisi, belki de en önemlisi yangınlardı. Şehrin ahşap yapısı, İslam-Türk toplumunun sosyal ve ekonomik hayatına bağlı olarak gelişmiş ve bu minvalde büyük mahalleler kurulmuştu. Doğal olarak çeşitli sebeplerle bir evde çıkan yangın, çevresindeki birkaç evi, sokağı, mahalleyi, semti, hatta ve hatta şehrin büyük bir bölümünü yakıp kül edecek derecede büyük felaketlere sebep olmuştu. Örneğin, 1782’de çıkan Büyük İstanbul Yangını (İhrâk-ı Kebir) bu yangınların en büyüğüydü. “Büyük Yanış” olarak da adlandırılan yangın, 1782 yılının Temmuz ayında Cibali’de bir ahşap dükkanda başlayıp, poyrazın da etkisiyle üç gün üç gece devam etmişti. Yüzölçümü itibariyle İstanbul kentinin aşağı yukarı üçte birinden biraz fazlası yanarak yok olmuş, evsiz kalan insanları İstanbul’da ve İstanbul dışında başka bir yerde iskân etmek mümkün olmayınca, büyük çaplı bir nüfus şehri terkederek Silivri, Çorlu, Geze ve Şile gibi yerleşim birimlerine yerleşmişlerdi. Sıklıkla meydana gelen yangınlar sebebiyle de İstanbul’un kentsel dokusu bir çok kere değişmişti.

Bunun sonucu olarak da şehrin eski dokusunu yeniden canlandırmak, kent planları çizmek, yangın alanlarının yeniden imar ve iskanına olanak sağlamak, modern tabirle nazım imar planları hazırlamak için, münferit olarak ifraz, istimlak ve yer tespitleri için çeşitli dönemlerde şehrin haritaları çizilmişti. Bu haritalardan belli başlıları ise “Pervititch Haritaları, Alman Mavileri, Rumeli Paftaları, Anadolu Ciheti, Beyoğlu Ciheti, Yangın Haritaları, Goad Paşa Haritaları, Suat Nirven Haritaları ve Necip Bey Haritaları”ydı.

O dönemde Şehremaneti’nin (İstanbul Belediyesi) Hey’et-i Fenniyesi’nce yürütülen bu faaliyetler sonucunda yapılan haritalar bir zaman sonra mahzenlere inmiş ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü’ne devredilmişti. Haritalar kütüphanenin müstakil koleksiyonu haline getirilerek, kullanıcılarının hizmetine sunulmak için kataloglama ve sınıflama çalışmalarına başlanmıştı. Bugün bu katalogların sayısı 4 cilde (6812 harita) ulaştı. Halen tasnif ve kataloglama çalışması devam ediyor. Tasnif ve kataloglama çalışmalarının diğer bir özelliği de haritaların dizinleme çalışması ki bu da cadde, sokak, bina ve şahıs itibariyle 20.000 adede ulaşmış durumda.

Bugün genel olarak mimarlar, mühendisler, şehir planlamacıları, tarihçiler, hukukçular, ilgili fakülte öğrencileri, yurtiçi ve yurtdışı araştırmacıların ihtiyacını gideren haritalar, eski kent dokusunun yeniden canlandırılmasında, tarihi yapıların projelendirilmesi ve restorasyonunda, sokak ve caddelerin tespitinde, yerel tarih çalışmalarında, ev, köşk, sahilhane, çeşme ve diğer tarihî eserlerin tespitinde, arazi davalarında ve diğer bir çok konuda önemli bir başvuru kaynağı görevi görüyor.

Gerek tarihte, gerekse günümüzde birçok alanda yaygın kullanıma sahip olan Osmanlı Dönemi İstanbul Haritaları’ndan önemli ve ilginç bulduğumuz birkaçını bu ayki köşemize taşımak istedik; yakın zamanda dijital ortama aktarılan Atatürk Kitaplığı Harita Koleksiyonu’nun nadide parçalarından olan bu haritaları ve haritaların bilgilerini bizlerden esirgemeyen İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı yetkililerinden Sayın Ramazan Minder, M. Lütfi Şen ve İrfan Dağdelen’e teşekkür ediyoruz.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın