Nabucco’da perde açıldı

Nabucco’da perde açıldı

Semih YILDIRIM • 54. Sayı / DİĞER YAZILAR

İhtimal o ki, İtalyan kompozitör Verdi 1842 yılında, Yahudiler’in Kudüs’ten sürgün edilip Babil kralı Nabukadnezar tarafından esir edilmelerini anlatan operasını bestelerken, eserinin bir gün Avrupa’nın Rusya’ya olan enerji bağımlılığını azaltan tarihi bir anlaşmanın ismine esin kaynağı olacağını aklının köşesinden geçirmemiştir. Bununla birlikte Nabucco’da yüksek perdeden işlenen girift iktidar mücadeleleri ve saray entirikaları, eserin ilk sergilenişinden 167 yıl sonra küresel aktörlerin uluslararası enerji sahnesinde çaldığı roller ile aslında birçok paralellik arzetmiyor değil. Her şeyden önemlisi 13 Temmuz’da Ankara’da imzalanan anlaşmayla, stratejik aktör olarak Türkiye’nin Doğu ile Batı arasında oynadığı köprü rölü, küresel siyaset sahnesinde bir kez daha sergilenmiş oluyor.

Ortaasya ve Kafkasya gazını güvenli bir şekilde Avrupa’ya taşıyacak boru hattı, enerji konusunda hem Avrupa Birliği hem de Türkiye’nin arz güvenliği ve kaynak çeşitliliğine katkı sağlamak noktasında stratejik öneme sahip bir proje. Ayrıca coğrafi konumu itibari ile dünyanın en büyük doğalgaz tüketicileri ile en büyük doğalgaz üreticilerinin tam ortasında konumlanmış Türkiye’nin bir Avrasya enerji merkezi olma hedefini gerçekleştirme yolunda oldukça önemli ve anlamlı bir adım. Mevcut Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol, Bakü-Tiflis-Erzurum doğalgaz, Kerkük-Yumurtalık petrol boru hatlarına ilaveten Nabucco Projesi kapsamında 3300 kilometre uzunluğunda olması planlanan doğalgaz boru hattının yaklaşık iki bin kilometresine ev sahipliği yapacak Türkiye, bu hatlarla “jeopolitik” konumunu ve son 10 yılda özenle geliştirdiği Asya ile Avrupa arasında bir enerji koridoru olma stratejisini oldukça güçlendirmiş oldu.

Enerji kaynaklarının ülkelerin kaderlerindeki bilinen rölü göz önünde bulundurulduğunda Kafkaslar ile Hazar'daki doğalgazı Anadolu toprakları üzerinden Avrupa’ya taşıyacak hattın Türkiye’ye önemli siyasi ve ekonomik kazanımlar sağlayacağı ortada. Projenin hayata geçmesiyle şu anda toplam doğalgaz ihtiyacımızın yüzde 63’ünü karşılayan Rusya'ya bağımlılığımız önemli ölçüde azalacak. Reel sektorün doğalgaz ihtiyacının daha güvenli ve yeterli biçimde karşılanmasıyla, üretimi ve büyümeyi olumsuz yönde etkileyebilecek enerji krizleri son bulacak. 8 milyar avro büyüklüğündeki projenin Türkiye ayağı, yaklaşık 5 milyar avroluk doğrudan yatırım çekecek. Bu da inşaat süresince 15 bin kişiye yeni istihdam imkânı demek. İmzalanan anlaşmaya göre, boru hattının topraklarından geçtiği ülkeler herhangi bir geçiş ücreti almayıp hattın ülke topraklarındaki uzunluğu ile doğru orantılı olacak şekilde vergi gelirlerini paylaşacaklar. Hattın yaklaşık üçte ikisi topraklarımızdan geçtiğinden, bunun Türkiye’ye yıllık getirisi 450 milyon avro olacak.

Alışılmadık adıyla gündemden düşmeyen Nabucco’da ilk adım 2002 yılında Türkiye ile Avusturya arasında atıldı. Yaklaşık yedi yıl süren müzakereler neticesinde proje ortakları hem gazın temini hem de finansmanın bulunması konularında önemli bir aşama kaydetmiş durumdalar. Türkiye’den Botaş, Bulgaristan’dan Bulgargaz, Romanya’dan Transgaz, Macaristan’dan MOL, Avusturya’dan OMV ve Almanya’dan RWE şirketleri projeye eşit hisse ile ortak oldular. 8 milyar avroluk yatırımın yaklaşık 2 milyar avrosu Avrupa Yatırım Bankası tarafından, geri kalanı da bugünlerde ilgili toplantılara katılıp ilgi belirtmeye başlayan pek çok büyük banka ve uluslararası finans kuruluşu tarafından karşılanacak. Proje için kimi uzmanlar hâlâ gerçekleşmesi zor bir hayal ifadesini kullansa da, Ankara’da atılan imzalarla anlaşmaya taraf ülkelerin yükümlülüklerini tam olarak yerine getirme konusundaki irade beyanları, bir anlamda projenin hukuki altyapısını oluşturmuş oldu.

Aslında Nabucco, enerji satrancında petrol ve doğalgazı bir şantaj aracı olarak kullanan Rusya’ya karşı Avrupa’nın yaptığı son hamle olarak görülebilir. Her ne kadar Avrupa’nın gaz ihtiyacının çok küçük bir yüzdesi bu hattan gelecek olsa da, geçen kış yaşanan olumsuzluklar “Birlik” içinde Rusya’ya alternatif bulma gereksinimini artırmıştı. Proje tamamlandığında Rusya’nın yaptığı kesintiler nedeniyle kış ortasında enerjisiz kalma riski bir ölçüde ortadan kalkacak. Nabucco’nun bir başka özelliği ise gerektiği durumlarda tam tersi şekilde çalışabilecek olması. Örneğin Kafkaslar’daki bir çatışma nedeniyle Norveç ve Cezayir’den Avrupa’ya sevkedilecek gaz aynı boru hattı ile Türkiye’nin doğusuna ve Kafkaslar’a nakledilebilecek.

Söz konusu gelişmeler Asya’daki gazı Batı’ya taşımada neredeyse tekel konumunda bulunan Rusya’yı hem ekonomik hem de siyasi açıdan endişelendirmiş durumda. Bugün doğalgaz piyasasında fiyat belirleme tekelini Gazprom ile elinde bulunduran Rusya’nın, Nabucco ile bu piyasa gücü bir ölçüde zayıflamış olacak. Kendi doğalgazını Karadeniz’in altından Avrupa’ya taşıyacak Güney Akım Projesi’ni gerçekleştirmeye çalışan Ruslar’a göre toprak altından geçen bir boru hattı inşa etmek kesinlikle kârlı bir alternatif değil. “Herkes eline hesap makinesini alıp hangi projenin daha kârlı olduğunu hesaplamalı” sözleriyle açıkca Nabucco’ya meydan okuyan Putin, geçtiğimiz yıllarda bu amaçla değişik stratejiler geliştirdi. Önce Türkmenistan ile bir anlaşma yaparak Türkmen doğalgazını çok yüksek fiyatlarla kendisine bağladı, sonra bu miktar gaza ihtiyaç duymadığını farkederek yan çizmeye çalıştı. Anlaşmaya rağmen Nisan ayından bu yana Türkmenistan’dan hiç gaz almayan Rusya’nın bu tutumundan Türkmen yetkililer oldukça rahatsız. Ayrıca Azerbaycan’dan bin metreküpüne 350 dolar ödeyerek aldığı doğalgazı iç piyasada 72 dolara satarak ekonomisine ağır bir yük yükleyen Rusya, şu ana kadar uyguladığı taktiklerden bir sonuç alamadı.

Her ne kadar imzalar atılmış olsa da, proje ile ilgili aşılması gereken daha birçok sorun var. Bunlardan en önemlisi yılda 30 milyar metreküp akışın gerçekleşmesi planlanan hattan geçecek gazın hangi ülkeler tarafından sağlanacağı konusundaki belirsizlik. En önemli tedarikçi ülkeler olarak görülen Azerbaycan ile Türkmenistan’ın anlaşmanın imzasına temsilci göndermemesi kimilerinin akıllarında soru işaretleri bıraktı. Mevcut üretimle Azerbaycan; Gürcistan ve Türkiye’ye Nabucco haricinde taahhüt ettiği 21 milyar metreküpü ancak karşılayabiliyor. Türkmenistan ihtiyaç duyulan gazın tamamını karşılayabileceğini açıklamasına rağmen Hazar Denizi’nin altından geçecek boru hattı konusunda sahildar ülkeler arasındaki anlaşmazlık sürüyor. Irak’ta istikrarsızlık devam ettiğinden, bu ülkenin ne zaman katkıda bulunabileceği netleşmedi. Mısır’ın satabileceği çok fazla gazı yok. İran’da yeni yatırım yapmadan üretim kapasitesini artırmak mümkün değil ve mevcut siyasi könjonktürde İran’a yatırım yapılmasına Amerikan ve Batı politikaları müsaade etmiyor.

Doğalgazın kaynağına ilişkin bütün bu belirsizliklere rağmen bu zamana kadar inşa edilen hatların hiç boş kalmamış olması iyimser olmak için önemli bir sebep. Ayrıca ülkemizden geçecek hat, enerji güvenliği açısından Avrupa ile Türkiye arasındaki işbirliğini kaçınılmaz kılan bir stratejik seçenek haline getiriyor. Projenin, Türkiye’nin Avrupa Birliği yolundaki hızına bir ivme kazandırıp kazandırmayacağı sorusuna verilen cevaplar ise net değil. Kuşkusuz bu anlaşma, enerji güvenliği söz konusu olduğunda Türkiye’nin Avrupa Birliği için ne kadar önemli bir ortak olduğunu bir kez daha göstermiş oldu. Proje tamamlanıp gaz sevkiyatı başladığında Türkiye’deki kalıcı ekonomik ve siyasi istikrar artık Batı için de önemli bir mesele haline gelmiş olacak.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın