Küresel Köyün Muhtarları

Küresel Köyün Muhtarları

Semih YILDIRIM • 51. Sayı / DİĞER YAZILAR

Londra’da düzenlenen G-20 Zirvesi’nde değişik bir küreselleşme ve daha farklı yapıda bir kapitalizmin temellerinin atıldığını kaydetmek yanlış olmaz. Elbette bu, liderlerin verdikleri sözleri ne kadar fiiliyata geçirebileceklerine bağlı.

Yazılı ve görsel medyada çıkan haberler açıkça gösteriyor ki, tüm dünyada finansal ve reel ekonomik dengeleri altüst eden kriz, ülkelerin ve uluslararası kuruluşların bireysel girişimleriyle üstesinden gelebileceği boyutu aşarak, küresel çözüm gerektiren bir konuma geldi. Son bir kaç aydır finansal piyasalardaki endişeler, kaynak sıkıntısı yüzünden Uluslararası Para Fonu IMF’nin bu krizde görevini etkin bir şekilde yapamadığı konusunda yoğunlaşmaya başlamıştı. Avrupa’da İzlanda ile başlayan ülke iflaslarında sırada Ukrayna ve diğer Doğu Avrupa ülkelerinin olduğu söyleniyor. Avrupa Birliği’nden beklediği yardımı alamayan Doğu Avrupa ülkeleri ile birlikte Pakistan, Ermenistan gibi gelişmekte olan ülkeler kriz nedeniyle zaten kritik durumdaki Batılı bankalara olan borç yükümlülüklerini yeniden finanse etmede oldukça zorlanır hale geldiler.

Batan bankalarla batan ülkeler arasında ince bir çizgi olduğuna işaret eden ekonomistler, artan huzursuzluğun krizin masum kurbanları olan fakir ülkelerdeki sosyal ve siyasi dokuyu tahrip ederek, dünya için içinden çıkılamayacak felaket, isyan ve savaşlara yol açabileceği tehdidine dikkat çekiyor. Büyük buhrandan sonra modern zamanların gördüğü en büyük kriz, mevcut dünya sisteminin giderek daha fazla sorgulanmasına sebep oluyor. Her finansal krizden sonra Türkiye’ye edilen yeniden yapılandırma tavsiyeleri, artık küresel aktörler tarafından global ölçekte bir yeniden yapılandırmanın gerekliliği tezine dönüştü.

Yeni bir “Bretton Woods” mu?

İşte bu tartışmalar arasında, yaşanan krize çare bulmak amacı ile 3 Nisan’da ev sahipliğini İngiltere Başbakanı Gordon Brown’ın yaptığı dünyanın önde gelen ekonomilerini Londra’da bir araya getiren G-20 toplantısı yapıldı. Bu toplantı, dünya düzeninin adeta yeniden belirlendiği bugünlerde konuyla ilgilenenlerin aklına haklı olarak yeni bir “Bretton Woods mu geliyor?” sorusunu düşürdü. Bilmeyenler için hatırlatalım. II. Cihan Harbi’ni müteakip galip devletlerin öncülüğünde 44 ülkenin temsilcileri, ABD’nin New Hampshire Eyaleti’nin küçük bir kasabası olan Bretton Woods’ta bir araya gelerek Temmuz 1944’te yeni uluslararası para sisteminin kurallarını belirleyen bir anlaşmaya imza atmışlardı. Doğu Bloku ülkelerinin katılmadığı bu toplantıda, 70’li yıllara kadar sıkı sıkıya takip edilen “altına dayalı döviz standardı” oluşturulmuş ve aynı zamanda Dünya Bankası ve IMF’nin de temelleri atılmıştı. ABD’nin yaşadığı ekonomik ve finansal krizi takiben dolar devalüe edilip, altına dönüştürülebilirliği kaldırılınca 1971 yılında bu sistem de otomatik olarak çökmüştü.

Her ne kadar toplantıda tartışılan konular Gordon Brown’ın kullandığı “yenidünya düzeni” sıfatını çok fazla hak edecek kapsam ve içerikte olmasa da, zirveden çıkan beklenmedik mutabakat bildirisi, finansal piyasalara adeta “nisan cemresi” gibi düşerek kısa süreli bir bahar havası oluşturmaya yetti. Ekonomide denetim, şeffaflık, koordinasyon ve korumacılık gibi konuların masaya yatırıldığı zirvede, beklentilerin ne ölçüde gerçekleştiği konusundaki kafa karışıklığı ise katılımcı liderlerin demeçlerine yansıdı. İmzalanan ortak sonuç bildirgesi ABD Başkanı Obama tarafından “tarihî”, İngiltere Başbakanı Brown tarafından “düzelme sürecini hızlandırıcı”, finansal denetim konusunda somut düzenleyici reformlar gerçekleşmezse toplantıyı terk etme tehdidini savuran Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy tarafından ise “yeni bir sayfa” olarak nitelendirildi.

Kapitalizmin “yeni” güzergâhı

Kamuoyuna yansıyan sonuç bildirgesinden anlaşıldığı kadarıyla zirveden en kârlı ayrılan kuruluş, kredi kanallarının canlandırılması ve büyüme ve istihdamı teşvik amacıyla oluşturulacak 1,1 trilyon dolarlık ek kaynak aktarımını garantileyen IMF oldu. Küresel likiditeyi arttırmak için IMF’ye verilen 250 milyar dolarlık “özel çekme hakkı” (SDR) tahsisi, kimine göre kurumun 50 yıldır atıl duran para yaratma gücünü etkinleştirerek, komplo teorisyenlerinin çok hoşuna gidecek bir “dünya parası” fikrini de facto hayata geçirmiş oldu.

G-20 liderleri borçlanmayı düzenleyecek şekilde malî sistemi yeniden yapılandırmak, şeffaflık, hesap verilebilirlik ve denetleme imkânlarının genişletilmesi, uluslararası finansal kurumları mevcut ve gelecekteki krizleri önleyebilecek şekilde reforme etmek, vergi ve kara para cenneti durumundaki ülkelerin denetim kapsamına alınması, uluslararası ticaret ve yatırım kanallarını yeniden tesis edip korumacılığa karşı çıkmak ve krizden etkilenmiş düşük gelirli ülkelerin durumlarını iyileştirici adımlar atmak konularında mutabakata vardılar.

Yine toplantı sonucuna göre Birleşmiş Milletler Teşkilatı diğer küresel kurumlarla birlikte çalışarak, krizin en fakir konumunda bulunanlar üzerindeki etkisini izleyecek etkin bir mekanizma oluşturacak. Kalkınmanın dünyada adil bir şekilde dağılmasını temin amacıyla Dünya Bankası kaynakları açlık ve yoksulluk sınırında bulunan ülkelerde patlak verebilecek insanî krizlerin önüne geçmek amacıyla kullanılacak. IMF’nin altın rezervlerinin satışından elde edilecek 6 milyar dolarlık ek kaynak fakir ülkelerin önümüzdeki 2-3 yıl içindeki acil ihtiyaçları için kullanılacak.

Londra’daki zirveden anlaşılan o ki son ekonomik kriz, küreselleşmenin tüm dünya halkları tarafından kabul görebilmesi için nasıl çalışması gerektiği konusunda egemen aktörleri yeniden düşünmeye zorladı. Çin, Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerin gelecekte giderek daha önemli roller alacağını gözler önüne sererek bir bakıma küresel güç dengesindeki kaymaya ivme kazandırdı. Sonuç bildirgesi serbest piyasa prensiplerine dayalı açık bir dünya ekonomisine destek ifade ederken, etkin bir denetim mekanizması ve sağlam küresel kurumlara olan ihtiyacın da altını çizdi. Hatta daha da ileriye giderek özellikle ABD gibi ülkelerde banka yöneticilerinin aldığı inanılmaz seviyedeki ücretlere belli bir standardizasyon getirilmesi konusunu vurguladı.

2009 yılının şimdiden küresel mizanın zarar hanesine yazıldığı bugünlerde, ülkeler arasındaki görüş farklılıklarına rağmen krizin çözümüne ilişkin temel yaklaşımlarda kolektif bir sorumluluk anlayışının kabul görmesi oldukça önemli bir gelişme. Zirvenin başarısı liderlerin verdikleri sözleri ne kadar fiiliyata geçirebileceklerine bağlı olsa da Londra’da değişik bir küreselleşme ve daha farklı yapıda bir kapitalizmin temellerinin atıldığını tarihe not düşmek yanlış olmaz. Ayrıca bu zirve, Türkiye’nin son yıllarda küresel ölçekte üstlendiği rollerde ağırlık ve etkinliğini artırdığını göstermesi açısından bizim için gayet olumlu bir gözlem oldu.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın