Kriz Sonrası

Kriz Sonrası

Haluk ÇİTÇİ • 55. Sayı / EKONOMİ

İyimser tahminleri temel alıp krizin bittiğini varsaysak bile veriler ve yapılan araştırmalar kriz sonrası zorlu bir süreç yaşayacağımızı gösteriyor.

Geçtiğimiz iki ay, ekonomi gündeminde en çok tartışılan konu, krizde sona varılıp varılmadığıydı. Yeşil filizlere karşın sarı otlar, tünelin ucundaki ışığın güneş mi, yoksa araba farı mı olduğu gibi değişik metaforlarla iyice renklendirilen bu konu dışında başka konu pek de konuşulmaz oldu. Pek tabii ki, krizin ne zaman biteceği ve gerilemenin ne zaman duracağını tartışmak gerekiyor. Fakat ekonominin krizden sonra nasıl bir performans göstereceğini de göz ardı etmemek gerek. Bir benzetme yapacak olursak; sakatlanan bir kısa koşucunun sakatlığının ne zaman geçeceği kadar, tekrar koşup koşamayacağı veya ne zaman koşabileceği de aynı derecede önemli.

Peki, kriz sonrası (2009-2011 dönemi) hakkında nasıl tahmin yapabiliriz? Bu konuya iki şekilde yaklaşmak mümkün: Bir, dünyadaki geçmiş krizlerle karşılaştırma yapmak; iki, ileriki dönemlerde muhtemel iç ve dış gelişmelerin ekonomimize etkilerini kurgulamak.

V. Cerra ve S. C. Saxena tarafından 190 ülke üzerinde yapılan araştırmada ekonomik kriz yaşayan ülkelerin kriz sonrası ekonomik büyümelerine ve bu ülkelerin kriz öncesi durumlarına ne kadar zamanda geri dönebildiği konusu değerlendiriliyor. Bu makalenin bulgularına göre, finansal kriz sonrası ekonomik büyüme hızı, belirgin bir biçimde kriz öncesi büyüme hızından düşük kalıyor. Makalenin diğer bir sonucu da, ekonomik krize giren ülkelerin en az 5 yıl boyunca kriz öncesi üretim seviyesini bile yakalayamadıklarını gösteriyor. Açık olarak, her iki sonuç da kriz sonrası için iyimser olmayı pek olası kılacak nitelikte değil.

Konuyla alakalı olarak C. Reinhart ve K. Rogoff’un 18 ülke üzerinde yaptığı bir araştırma daha var. Ekonomistlerce iyi tanınan bu iki akademisyenin yaptığı çalışma da kriz sonrası dönemler için pek olumlu tahminler vermiyor. Araştırmanın sonucu, finansal krizlerin başlangıcından sonra üretimin yüzde 9 oranında düştüğünü ve bu düşüşün ortalama 2 yıl boyunca devam ettiğini gösteriyor. İşsizlik üzerine bulguları ise daha olumsuz. Ortalama yüzde 7 artan işsizlik, 4 yıl boyunca artış eğilimini koruyor.

Bu iki çalışmanın sonuçlarına ek olarak dikkat edilmesi gereken başka bir husus, bu araştırmalara konu olan krizler, bir ülkede yaşanan veya en fazla bölgesel nitelik taşıyan krizlerdi. Şimdiki krizin global ölçekte olması ise, kriz sonrası etkilerin daha derin yaşanmasına neden olabilir.

Bu iç karartıcı tablodan sonra aklımıza gelebilecek bu sonuçlarla örtüşmeyen bir deneyime sahibiz aslında: 2001 krizinden sonra yaşadığımız hızlı büyüme dönemi. Bu krizin sonrasında yaşadığımız yukarıdaki makalelerin sonuçlarından neredeyse tamamen farklı olan dönemi analiz etmek ve bu gözlemle tahmin yapabilmek içinse bahsi geçen ikinci yaklaşımı kullanmak gerekiyor. 2001 krizinden sonra, krizin yaralarını çabuk sarabilmemizin belli nedenleri vardı: Devalüasyon ve olumlu dış konjonktür sonucu ihracattaki muazzam artış, dünyadaki likidite bolluğunun getirdiği yabancı sermaye girişi, bunun sonucunda artan yatırım ve tüketim harcamaları, son olarak da köklü değişiklikler içeren ekonomi programı.

Bugüne dönersek, bu etkenlerden daha çok dış koşullara bağlı olan ihracat ve yabancı sermaye girişinde durum 2001 krizinde olduğundan çok farklı. OECD ve IMF’nin, en çok ihracatı yaptığımız Avrupa Birliği hakkındaki büyüme ve ithalat tahminleri göz önüne alındığında, bu kriz sonrasında ihracattaki toparlanma ve ihracatın ekonomik büyümeye olan itici gücünün, 2001 krizi sonrasına kıyasla çok zayıf kalacağı görülüyor. Yabancı sermaye girişi hakkında da böyle bir kıyaslama yaptığımızda, Uluslararası Finans Enstitüsü’nün gelişmekte olan ülkeler için 2009 ve 2010 yıllarını kapsayan tahminleri, 2001 krizi sonrası sermaye girişine göre az değil, fakat global kriz öncesi 2007 yılına göre büyük bir düşüş yaşandığı ortaya çıkıyor.

Ekonomi üzerine etkili dış faktörler açısından yüksek büyüme kaydettiğimiz 2001 krizi sonrası döneme kıyasla daha zor bir sürece giriyoruz. Bunun için kontrol edilebileceğimiz kaynakları ve değişkenleri çok daha verimli kullanmak, doğru ekonomi politikaları izlemek zorundayız. Hatırlamakta fayda var: 2001 krizi sonrası hızlı toparlanmamızda, o dönemde gerçekleştirilen ekonomi reformları ve AB üyeliği için yapılan uyum yasaları da büyük bir itici güç olmuştu. Şimdi ise hükümetin, bu konuda ilk dönemindeki performansından uzak olduğu herkesin malumu.

Sonuç olarak iyimser tahminleri temel alıp krizin bittiğini varsaysak bile, 2012 yılına kadar zor bir dönem geçireceğiz gibi görünüyor. Büyüme, istihdam ve kapasite kullanımındaki son veriler ışığında 2009 yılını da negatif büyüme rakamıyla bitireceğimiz artık kesin gibi. Baz etkisi, yani ekonomik küçülme yaşadığımız döneme kıyasla ekonomide işlerin biraz düzelmesiyle pozitif büyümenin gözlemlenmesi ve stokların çok düşük düzeylere inmesi sonu görülebilecek stok artışlarının da katkısıyla 2010 ve 2011 yıllarında pozitif büyümeye geçebileceğiz. Fakat büyük bir olasılıkla, bu dönemdeki büyüme performansımız da kriz öncesinden daha düşük düzeyde gerçekleşecek. Çeşitli uluslararası kuruluşların gelecek 3 yıl için yaptıkları tahminler de bu yönde. Kısaca, veriler ve yapılan araştırmalar kriz sonrası zorlu bir süreç yaşayacağımızı gösteriyor.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın