Japonya depreminin ardından

Japonya depreminin ardından: Güvenli yaşamın sınırlarını yeniden düşünmek

Olgun GÜNDÜZ • 74. Sayı / TOPLUM

İnsanlık tarihi, toplumlar için savaşlar, bozgunlar, yenilgiler tarihi olduğu kadar acılar, üzüntüler ve hayal kırıklıkları tarihidir de. Bugün içinde bulunduğumuz çağda toplumlar savaşların yol açtığı tahribatlarla, doğal felaketlerin yol açtığı yıkımları birlikte yaşıyor. Hatta doğa hadiseleri, sonuçlarının etkileri düşünüldüğünde insan muhayyilesini daha çok meşgul ediyor. Günümüzde doğa hadiseleri için yapılan hazırlıklara ve alınan önlemlere rağmen ortaya çıkan büyük yıkımlar toplumların güvenlik duygusunu zayıflatıyor. Artık doğa olayları yıkıcı etkileri önlenebilen ya da azaltılabilen hadiseler olmaktan giderek uzaklaşıyor. Bu durum doğal afetler konusunda yeni bir algıyı ikame etmeyi zorunlu kılıyor.

Şimdiye kadar deprem ve sonrasında oluşan tsunami gibi doğa olayları, etkilerinin teknolojik donanım ve bilimsel gelişmişlik düzeyi ile asgari düzeye çekilebildiği hadiseler kümesi olarak algılanırken son yaşanan Japonya depremi sadece tarım ve yerleşim alanlarını değil bu algıyı da yerle bir etti. Çünkü söz konusu doğa hadisesi teknolojik ve bilimsel gelişmişliğin zirvesinde olan Japonya’da meydana geldi, yani bir anlamda insanlığın bu hadiseler karşısında durabilme yetisi en yüksek olan yerde. İşte bu yüzden Japonya’da güvenli yaşama becerisi büyük bir sınav verdi. Alınan tedbirler herkesin gözü önünde açıkça test edildi.

Depremle ilgili alınan tedbirler fazlasıyla işe yaradı ancak sonrasında oluşan tsunami hesapları altüst etti. Tsunami sonrası herkes böyle büyük hadiseler karşısında ne yapılırsa yapılsın karşı durulamayacağına adeta ikna oldu. Bu durum doğal afetler karşısındaki yerleşik algı biçimini de ciddi anlamda sarstı.

Japon toplumunun deprem ve tsunami karşısındaki vaziyetini üç kavram altında analiz edebiliriz: Öngörü, tedbir ve tevekkül. Bu üçünün de birlikte izlendiği vaka oldu Japonya. Öngörüye göre deprem bekleniyordu. Bir haftadır kitle iletişim araçları Japonya’da bir depremin meydana gelebileceğini önceden haber veriyordu. Tedbir de alınmıştı, deprem olmadan uyarı sinyaller verildi ve halk kendini hazırladı. Peki ya sonra ne oldu? Depreme karşı direnç geliştirilebildi. Tedbirler işe yaradı. Depremde can kaybı fazla olmadı.

Deprem sonrasında tsunamilerin oluşabileceği de biliniyordu hatta bu yönde de hazırlık yapılmıştı. Ama öngörülen şiddetin bu kadar yüksek olacağı konusundaki hesaplar tutmadı. İnsanlık aydınlanmadan bugüne öngörülebilir, hesaplanabilir kategoriler üzerine bir yaşam kurdu. Bu çerçeveli dünyada sürprizlere yer yoktu. Oysa tarih boyunca toplumların kaderini öngörülen gelişmelerden çok hesap edilmeyen hadiselerin belirlediğini biliyoruz.

Tevekkül konusunda ise Japon toplumunun kadim geleneğini korumada diğer toplumlara göre daha başarılı olduğu biliniyor. “Japon Mucizesi” olarak betimlenen durumun Japonların geleneksel itaat etme ve uyum gösterme becerilerinin yüksekliği ile olan ilişkisi açık. Tsunami sonrası insan davranışlarına bakıldığında halkın büyük çoğunluğunun büyük bir metanetle hareket ettiklerini, vakur tavırlarla davrandıklarını gözlemlemek mümkün. Yardım almak için yara bere içinde sıraya giren insanların tavırlarında gözlenen neyse kaybettikleri evlatlarını arayan bir anne ve babanın tavırlarında gözlenen de aynı. Bu durum tek bir kavrama işaret ediyor: Tevekkül.

Bütün bunları bir araya getirdiğimizde son yaşanan Japonya depreminden çıkarılacak önemli dersler var. Öncelikle doğal afetler, insanoğlunun bilim ve teknolojide geldiği düzey ne olursa olsun bu düzeyin üzerinde bir etki düzeyi ile insanlığı sarsabiliyor. İnsanlık şunu açık bir şekilde anlamalı ki aydınlanmadan beri şişirilen “muktedir akıl” aslında aciz ve sınırlı. Bu, insanoğlunun kendi konumunun sınırlarını yeniden hatırlatan önemli bir gelişme olarak kabul edilebilir.

Bir diğer unsur insanların itaat, tevekkül gibi kader algısı içinde mülahaza edilebilecek algı formları ve tutumları doğal afetler karşısındaki konumlanma biçimlerini engelleyici bir etki taşımıyor. Aksine bu mekanizmalar büyük felaketler sonrası ortaya çıkan psiko-sosyal travmaları yönetebilme becerisini artırıyor.

Son olarak, insanlığın sanayi devriminden bugüne doğa ile kurduğu ilişkide benimsediği tahakküm etme tavrı yeniden sorgulanmalı. İnsan, doğa içinde kendi sınırlarını bilerek yaşamalı ve ona uyum göstermeye çalışmalı. Doğaya her hükmetme denemesi büyük bir hayal kırıklığı ve şiddetli yıkımlar ortaya çıkarıyor. Tsunami sonrasında beliren nükleer tehlike, teknolojik gelişmişliğin insanlık için anlamını yeniden sorgulatıyor.

Bütün bunlardan sonra toplumların büyük bir boş vermişlikle, olacakları edilgen bir şekilde izlemesi beklenemez. Elbette toplumlar kendini güvende hissedecek önlemler almalı ve üzerine düşeni yapmalı. Ancak bütün bunlar insanın kendisini mutlak olarak emniyetli bir konuma kavuşturduğu anlamına gelmemeli. Her zaman insan kudretinin de üstünde bir kudret var. Bu durumlarda yapılacak şey ise takdire tevekkül içinde teslim olmak. İşte Japon toplumunu bu büyük afet sonrası ayakta tutan, tevekkül gösterme güçleri ve inançlarına olan bağlılıkları.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın