IMF’ye biçilen yeni rol

IMF’ye biçilen yeni rol

Semih YILDIRIM • 57. Sayı / DİĞER YAZILAR

IMF ve Dünya Bankası Grubu’nun İstanbul’da yaptığı toplantılar global ekonomik krize ilişkin önemli tedbirlerin alınmasına karar verilen toplantılardı. Son krizde işlevleri önemli derecede sorgulanan IMF, bu toplantılar neticesinde küresel ekonomik canlanma programının önemli bir unsuru haline geldi.

Küresel ekonomik yapının yeniden şekillendiği bugünlerde, Türkiye 186 ülkeden toplam 15 bin delegenin katılımıyla gerçekleşen oldukça önemli ve tarihî bir toplantıya ev sahipliği yaptı. Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası grubunun genel kurul toplantıları 3-8 Ekim tarihleri arasında ve ikinci kez Türkiye’de gerçekleştirildi. İstanbul’da yerin yedi kat altında inşa edilen Kongre Vadisi’nde, hazine ve maliye bakanları, merkez bankaları yöneticileri ve diğer ekonomik karar verici konumunda bulunan üst düzey bürokratlar, bir hafta boyunca süren toplantı ve seminerlerde krizin, kriz sonrası sürecin nasıl yönetileceğini, bu süreçte IMF ve Dünya Bankası’nın rollerinin ne olacağını tartıştı.

Dünya ekonomi politikalarına yön verenlerin katıldığı bu toplantılardan, açılımlara yoğunlaşmış iç gündemimiz nedeniyle çoğumuzun aklında kalan, alınan kararlardan ziyade medyaya yansıyan protesto gösterileri oldu. Açılış konuşmasında Başbakan Tayyip Erdoğan salondaki katılımcıları “Dünyadan yükselen çığlığa, taleplere ve dışarda cereyan eden protestolara kulak vermeye” davet ettiği esnada, göstericiler civardaki işyerlerinin camlarını yerle bir ederken Taksim Meydanı’nı adeta muharebe alanına çeviriyorlardı. Bilgi Üniversitesi’nde verdiği konferans sırasında IMF Başkanı Dominique Strauss-Kahn’a karşı yapılan ayakkabı fırlatma protestosu ise her ne kadar artık orjinalliğini yitirmiş olsa da, en sansasyonel eylem olarak hafızalarımıza kazındı.

Olaydan sonra “ayakkabıyla bile olsa insanların fikirlerini ortaya koyması gerektiğini düşünüyorum” deme nezaketini gösteren Strauss-Khan, selefleriyle karşılaştırıldığında böyle bir eyleme muhatap olmayı çok da hakeden bir başkan olmadığı izlenimi veriyor. Sosyalist ekolden gelen ve küreselleşmenin getirdiği problemlerin her zamankinden daha fazla sosyalist çözümler gerektirdiği fikrini yüksek sesle dile getirmekten sakınmayan, dünyada saygın konuma sahip bir akademisyen ve başarılı bir bankacı Strauss-Khan. Yeni IMF Başkanı, milyonlarca insanın öldüğü İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra dibe vuran dünya ekonomisini toparlayıp uluslararası işbirliğini geliştirmek amacıyla kurulan Fonu, kuruluş amaçlarına geri döndürme misyonu ile bu görevin başında bulunduğu ifade ediliyor.

IMF ve onun kardeş kuruluşu olan Dünya Bankası’nın temelleri 1944 yılında o günkü gelişmiş ülkeler arasında çok sıkıntılı bir şekilde geçen iki yıllık bir müzakere süreci sonunda atılmıştı. Kimilerine göre zamanın ABD Başkanı Harry Truman, her iki kuruluşun Washington’da yerleşik olması ve önemli kararlarda ABD’nin sahip olduğu veto yetkisi konularındaki ısrarcı tutumuyla, bu kuruluşların uluslararası güvenilirliğe sahip olma şansını daha işin başında sıfırlamıştı. Bu konudaki itirazlar özellikle son dönemde yaygınlaşarak artsa da, önemli tüm kararların yüzde 85’lik bir onay gerektirdiği IMF’de, ABD oyların yüzde 17’sini elinde tutarak etkin bir veto mekanizmasını halen çalıştırmaya devam ediyor. Bütün bu sıkıntılara rağmen, son uluslararası toplantılarda edinilen genel izlenim, modern zamanların gördüğü bu en derin kriz sürecinde küresel ekonomiye yön veren güçlerin dikkatlerini, kuruluşundan 65 yıl sonra bir kez daha IMF’ye yöneltmiş olması. Daha birkaç yıl önce Asya ve Latin Amerika ülkelerinin Fon tarafından teklif edilen kredilere sırt dönmeleri nedeniyle zemin kaybetmeye başlayan ve son krizde işlevleri önemli derecede sorgulanan IMF, bu toplantılar neticesinde küresel ekonomik canlanma programının önemli bir unsuru haline geldi.

1990’lı yılların sonunda Meksika, Rusya, Endonezya gibi gelişmekte olan ülkeler finansal krizlerle çalkalanırken yardım için başvurdukları IMF, sağladığı kredilere bu ülkelerin sosyal dokusunu tahrip edip acılarını daha da artıran sert şartlar ekledi. Bu çok acı tecrübelerden ders alan ülkeler, kriz sonrası ihtiyat rezervleri biriktirerek bunları güvenli bir liman olarak gördükleri ABD tahvillerinde değerlendirmeye başladılar. Amerika’ya akan bu fonlar, borçlanma maliyetini azaltarak krediye dayalı tüketimi körüklemiş, bu da gayrimenkul piyasasının çöküşünü hızlandırmış ve bugünkü küresel krizin ilk tohumlarını atmıştı.

İstanbul’daki toplantılarda da IMF Başkanı, Fon’un G-20 platformunun sadece bir ekonomik araştırma kolu olarak kalmaması gerektiğini ve üye ülkelerin sıkıntılı zamanlarında müracat edebileceği bir trilyon dolarlık bir sigorta fonunun kuruluş bünyesinde oluşturulması gerektiği görüşünü tekrarladı. Bu yeni rol, küresel mali sisteminin istikrarını sağlamak için üye ülkelerin ekonomilerini gözden geçirip gerektiğinde kredi sağlamak şeklinde özetlenebilecek IMF’nin mevcut görev tanımının genişlemesi manasına geliyor.

IMF’ ye yeni görev tanımı

IMF’nin politikalarını belirleyen Uluslararası Para ve Finans Komitesi (IMFC), 4 Ekim’de yaptığı toplantıda, IMF’ye aşağıdaki konularda reform yapması çağrısında bulundu:

• IMF’nin görev tanımının, küresel istikrar açısından önem taşıyan makro ekonomi ve finans sektörü politikalarının tamamını kapsayacak şekilde gözden geçirilmesi.
• IMF’nin Esnek Kredi Hattı gibi yeni kredi enstrümanlarının, ülkelerin büyük miktarda rezerv biriktirerek kendi kendilerini sigorta etme ihtiyacının azalmasını sağlayarak küresel dengesizliklerden kaynaklanan sorunların çözümüne katkıda bulunması.
• Esnek Kredi Hattı’nın başarısının daha da ileriye götürülmesine ve bir nihai kredi mercii olarak daha fazla sayıda ülkeye sigorta imkânı sunulmasına yönelik çalışmalar yapılması.
• G-20 politikalarının karşılıklı olarak değerlendirilmesi sürecine IMF’nin katkıda bulunması amacıyla çok taraflı gözetim faaliyetlerinin araştırılması.
• Ocak 2011’e kadar, gereğinden fazla temsil edilen ülkelerden gereğinden az temsil edilen ülkelere, yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ülkeler lehine en az yüzde beş oranında kota payı aktarılması.

IMF Başkanı’nın küresel bir sigorta fonu oluşturma teorisi ne kadar sağlam olursa olsun bunun pratikte hayata geçirilebilmesi olasılığı ve daha çok gelişmekte olan ülkelerin IMF’ye bu konuda ne kadar güvenebilecekleri sorusu akıllara takılıyor.. Başta Latin Amerika olmak üzere çoğu gelişmekte olan ülke temsilcilerinin bu konuya çok olumlu baktıkları söylenemez. Bu durum da, uluslararası uzlaşının sağlanmasında yeterli hevesin oluşturulması için Amerikan hükümetine önemli sorumluluklar getiriyor.

Kimi gözlemciler İstanbul Kararlarını “kozmetik” olarak değerlendirse de, pek çok uzman dünya ekonomisinin yeniden şekillendiği bu süreçte IMF’nin geçireceği yapısal evrim ve felsefe değişikliğinin ipuçlarını veriyor olması nedeniyle oldukça önemli bir gelişme sayıyor. Küresel ekonominin yeni mimarisi üzerindeki bu tartışmalar da, milli gelirimizin önemli bir kısmı uluslararası talebe göre şekillendiğinden Türkiye için büyük önem arzediyor.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın