Edebiyat Dergileri Gündemin Neresinde

Edebiyat Dergileri Gündemin Neresinde?

Ali SÖZER • 53. Sayı / DİĞER YAZILAR

Edebiyat dergileri gündemi kendilerine bir söz söyleme aracı olarak kullanıyor. Fakat bunu yaparken doğrudan bir söylem tutturmak yerine, sözü edebiyata veriyor. Bu yönüyle gündem, yazar ve şairler için bir basamak oluyor.

Edebiyatın gündemi nedir? Edebiyat gündemden nasıl yararlanır veya gündeme neresinden tutunur? Edebiyatın gündemi nasıl değerlendireceği, gündemin ve günlük hayatın edebiyatta nasıl yer alacağı eskiden beri tartışılan bir konu. Hatta Divan Edebiyatı ilk başlarda hep bu noktadan hareketle eleştirilmişti. Edebiyatın günlük hayatı doğrudan yansıtması gerektiğini düşünen akımlar çıktı, bu çerçevede kuramlar oluşturuldu.

Geçmişe şöyle bir baktığımızda konuyla ilgili çeşitli örneklere rastlamak mümkün. Mesela Birinci Dünya Savaşı dünya toplumlarında köklü değişikliklere sebep olmuştu. Bu dönemin ardından İstiklal Savaşı yıllarında Ahmet Haşim “Bir Günün Sonunda Arzu” adlı şiirini yayınlar ve olan olur. Hemen herkes Ahmet Haşim’e yüklenir ve milletin dertlerini acılarını dile getirmek yerine kendi sorunlarını anlattığı için eleştirilir. Aynı durum Sovyet ülkelerinde devlet ile sanatçı arasında da sorun olmuştu. Sovyet hükümetleri yazarı ve sanatçıyı bir işçi gibi düşünüyor, onların sürekli yazmalarını ve eserleriyle devletin propagandasını yapmalarını istiyordu. Örneğin, Maksim Gorki’nin suskunluğu ve eser yazmayışı sürgüne kadar varmıştır.

Benzer şekilde Çanakkale Savaşının sürdüğü günlerde, halka aktarsınlar diye İstanbul’dan 21 kişilik bir Heyet-i Edebiyye savaş meydanına götürülür. Bunlar içinde yazar, şair ve gazeteciler çoğunluktadır. Yazarlardan beklenen oradaki mücadeleyi yerinde görüp coşkun metinler yazmaları ve halkın moral seviyesini yükseltmeleridir. Ancak “proje” birkaç sayfalık bir metin dışında tam bir hayal kırıklığıyla sonuçlanır. İlginçtir, savaşı en tesirli şekilde anlatan kişi hiç Çanakkale’ye gitmemiş olan Mehmet Akif’tir. Üstelik bunu savaş bittikten yıllar sonra yazılmış bir şiirle yapmıştır.

Edebiyat günlük hayatı ve olayları doğrudan metinlere aktarmaz. 11 Eylül saldırıları sonrasında Türk Edebiyatı dergisi Amerikalı ünlü romancı Paul Auster ile bir söyleşi gerçekleştirmişti. “11 Eylül’ü ne zaman yazacaksınız?” sorusu üzerine yazar, 11 Eylül’ün devam ettiğini ve kendisinin bu sürecin sonunu görmeden yazmayacağını, bunun da en az yirmi yıl alacağını söyler.

Anlaşılacağı üzere gündem olduğu gibi edebiyata yansımıyor. Bu yüzden edebiyat dergilerinde gazete veya haber dergilerindeki gibi bir gündem aramak yanlış. Ancak yine de edebiyat hayattan soyutlanmış değil. Geçmiş yıllarda yayınlanmış dergileri karıştırdığımızda, dergilerin çok da gündemden kopmadığını ve kendi üslubu içerisinde gündeme yer verdiğini görürüz.

Kuş gribinin ortalığı kasıp kavurduğu günlerde Dergâh dergisinin Şubat 2006 sayısında, Berat Demirci arka kapak yazısı olarak “Ol Zayıf Ümmetlerin Hali Nola” başlıklı bir denemeyle konuya değiniyordu. Aslında Dergâh diğer dergilere göre gündeme en uzak duran dergi olarak kabul edilir. Bunda “derginin tek çalışanı” olduğunu ifade eden hikâyeci Mustafa Kutlu’nun etkisi büyük şüphesiz. Nitekim Kutlu’nun tutumu editör yazısından da anlaşılıyor. Kutlu, Berat Demirci’nin yazısını “kuşlarla ilgili nefis bir deneme” olarak tanıtır ve kuş gribine değinmez.

Varlık dergisinden akılda kalan bir dosya ise konuyu derinlemesine açıklayacak nitelikte. Hrant Dink’in öldürülmesi üzerine Şubat 2007 sayısında hazırlanan dosyada, “Doğruyu Söylemek!” başlığı altında Dink’e gönderme yapılarak “bir hakikat anlatıcısının susturulduğu” söylenir. Derginin editörü Enver Ercan, “gündemi yansıtmak gazeteleşmek midir?” bağlamındaki soruyu “O rüzgâra kapılmazsanız, gazeteleşmek şöyle dursun, tarihe kayıt da düşmüş olursunuz. Sözgelimi; Gazze olayını bütün gazeteler günlerce yazdı, ama Varlık’ta hazırladığımız dosya, yaklaşım biçimiyle hem şiirimizdeki Filistin olgusunu kurcaladı ve ilginç yorumlar yayımladı, hem de Gazze’deki durumu Yahudi kökenli yazarların kaleminden yansıttı” diyerek cevap veriyor.

Kitap-lık dergisi editörü Murat Yalçın “Edebiyat, ‘iyi edebiyat’ dediğimiz, kalıcıdır. Kalıcı olmanın belli yolları, koşulları varsa bunların içine ‘günlük olaylar’ nasıl girecek? Çok soru çıkar buradan. Ama dergi zaten ‘günümüz edebiyatı’nı kapsar. Edebiyatın –şiirin, öykünün– içinde bir gündem, hem de sıkı bir gündem saklıdır” diyor.

Yedi İklim dergisi editörü Ali Haydar Haksal konuyu “Merhum Zarifoğlu, Hama’yı, Afganistan’ı şiirine taşıdı. Hiç de hamasetin içinde kalmadan. Sartre, Cezayir olaylarına yabancı kalmadı. Bunlar onu daha değerli kıldı. Sadece günün içinde gündemin içinde olmak önemli değil, olabilecekleri sezmek ondan daha önemlidir. Bunun en somut örneği Sezai Karakoç’tur. Üstat, kültürümüzü bir bütün olarak şiirine taşıdı. Günün ve gündemin içindeydi. Sezgi çok daha önemlidir” sözleriyle değerlendiriyor. Anadolu’dan çıkan AZ Edebiyat dergisi editörü Kemalettin Bal ise dergilerin gündemden etkilendiğini fakat bunun sınırları olduğunu belirtiyor. Eğer dergi kendini gündelik rüzgârın dümenine bırakmışsa bu bir eksikliktir, diyor.

Dergilerin en hızlı reaksiyon gösterdikleri olaylar şüphesiz küresel bir yara halini almış kronik sorunlar. Mesela Irak Savaşı, Gazze katliamı gibi olaylar sağdan sola farklı görüşteki birçok dergide şiirlerle, yazılarla hemen ifade edildi, ediliyor. Amerika’nın Irak saldırısının başlarında Yedi İklim dergisi Necat Çavuş’un Amerika adlı (siyah kapaklı) küçük bir şiir kitabını okuruna ek olarak verdi. Yine Yedi İklim son Gazze olayına özel bir dosya hazırladı. Aynı olaylara Türk Edebiyatı, Şubat 2009 sayısında Mahmut Derviş’in bir şiiri ile gönderme yaparken okuru kapaktan “İsrail ve Yahudi Diasporasını Çıldırtan Şiir” başlığıyla karşılamayı seçti.

Yukarıdaki verdiğimiz örnekleri çoğaltmak mümkün. Sonuç olarak edebiyat dergileri gündemi kendilerine bir söz söyleme aracı kullanıyor. Fakat bunu yaparken doğrudan bir söylem tutturmak yerine, sözü edebiyata veriyor. Bu yönüyle gündem, yazar ve şairler için bir basamak oluyor. Çünkü dergi editörlerinin de söylediği gibi iyi edebiyat kalıcı olandır ve kalıcı olmak için de gündemi edebiyata yansıtmadaki başarı esastır.

DERGİ “GÜNÜMÜZ EDEBİYATI”NI KAPSAR
Murat Yalçın / Kitap-lık

Edebiyat dergisinin kendisi bir edebiyat gündemi olmalıdır, böyle kalıcı olunur. Günümüz edebiyat ortamının sorunları; diyelim “imge”, “lirizm” benzeri konularda gözlemlediğimiz kafa karışıklığı, bilgi yetersizliği; yenilerde toplu yapıtları yayımlanan sanlı bir yazarla ilgili yeni düşünceler, saptamalar ortaya getirme gereksinimi; gözardı edilmiş bir yazara dikkati çekmek... Bunun gibi türlü nedenler Kitap-lık’ın gündemini belirler.

Kitap-lık, gündemden kaçıp kendi gündemini yaratma ereğinde. Gündeme karşı bir seçenek olmaya çalışıyor. Önceleri “fikir ve edebiyat”, “sanat, siyaset, edebiyat” gibi altbaşlıkları olan ama “edebiyat dergisi” bilinen dergiler vardı, geçmiş dönemlerin koşullarında ancak o biçimlerde var olabiliyorlardı.

Edebiyat, “iyi edebiyat” dediğimiz, kalıcıdır. Kalıcı olmanın belli yolları, koşulları varsa bunların içine “günlük olaylar” nasıl girecek? Çok soru çıkar buradan. Ama dergi zaten “günümüz edebiyatı”nı kapsar. Edebiyatın –şiirin, öykünün– içinde bir gündem, hem de sıkı bir gündem saklıdır. Edebiyat yaşamın içinden süzülüp gelendir, gündemi de içindedir. Öbür türlüsü, gazeteciliktir. Aradaki fark büyüktür: Gazeteci yansıtır, edebiyatçı meydana getirir.

DERGİ YAYINLANDIĞI ZAMANA AİTTİR
Ali Haydar Haksal / Yedi İklim

Derginin gündem diye bir sorunu olmamalı, olamaz. Bir dergi yayımlandığı zamana ve döneme aittir. Bir yanıyla da yarına ve düne aittir. Edebiyat dergileri günlük gazete değil. Yayımlandıktan sonra buruşturulup çöpe atılan, saklanmayan bir nesne değil her şeyden önce. Buna göre derginin algısı, bakışı bulunduğu zamanın ve çağın içinde olması. Gündem nedir, düşüncedir, sanattır, edebiyattır, estetiktir ve sonuçta insandır. İnsanın var olduğu, olması gerektiği yerdedir. Bu da onu kalıcı kılıyor. Yani, kültür tarihimizde bir dergi, hakkıyla yerini alıyor alabiliyorsa o dergi kendi gündemini ve algısını korumuş ve koymuş oluyor. Gündelik hamasetin değil, gündelik sorunun içinde olmak önemli.

Sanat ve düşünce bağlamında da günün içinde olmak önemli. Hissedişlerimiz önemli. Ürünlerimiz, yani şiir, öykü, deneme, incelemelerimiz ile. Bugün hayatın içinde isek, yarın da içinde olmalıyız. Bugün dünü iyi süzebiliyorsak, sezgilerimize öncülük edecek demektir.

Bir dergi, arkaik bir hava içinde olursa o gündemin, yani hayatın içinde değildir. Gündemin içinde magazin ve hamasete boğuluyorsa o zaten bir edebiyat dergisi olmanın ötesinde bir yerdedir.

Bir savaş ve bu savaşta bir soykırım yaşanıyorsa, bir kültür tarihi imha ediliyorsa sanatçı duyarlığı, bilinç ve sorumluluğu olan kimse buna kayıtsız kalamaz. Sonuçta bizim kültür coğrafyamız bir imha yaşıyor. Bağdat sadece işgal edilmedi. Bağdat’ta bir kültür tarihi imha edildi. Tarihi eserler yıkıldı, bin beş yüz yıllık birikimi olan bir müze talan edildi. Saraybosna’da 5000 cilt yazma eser ateşe verildi, Mostar Köprüsü yıkıldı. Bunlar sadece bugünün, yani günümüzün sorunu değil. Bu, hem geçmiş hem de gelecek sorunudur. Sanat, edebiyat, medeniyet bir bütündür. Biri diğerinden soyutlanamaz.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın