Arjantin'deki Osmanlılar'ın milli mücadeleye yardımı

ARJANTİN’DEKİ OSMANLILAR’IN MİLLÎ MÜCADELEYE YARDIMI

Ali Şükrü ÇORUK • 45. Sayı / KAPAKTAKİLER

Türkiye’nin kurtuluşu için verilen Millî Mücadele sırasında, dünyanın çeşitli yerlerinde yaşayan Müslümanlar tarafından bu mücadeleye destek olmak amacıyla gerek Hilâl-i Ahmer (Kızılay) teşkilâtı vasıtasıyla gerekse direkt Ankara hükûmetine ulaştırılmak suretiyle aynî ve nakdî pek çok yardımlar yapılmıştır. Emperyalizme karşı mücadele eden ve “İslâm’ın son ordusu” durumunda olan Türkiye’ye yapılan bu yardımların büyük çoğunluğu, Hindistan ve Mısır’dan gönderilmiştir. Bu yardımlardan cüzî olmakla beraber manevî değeri büyük olanlardan birisi ise dünyanın öbür ucundan, Arjantin’den, burada yaşayan Osmanlı vatandaşı Müslümanlar tarafından gönderilmiştir. Bu yazımızda, bugüne kadar birkaç kaynakta işaret edilmekle beraber ayrıntılı bir şekilde ele alınmayan bu yardımın kimler tarafından ne miktarda yapıldığı hakkında, dönemin gazetelerinden birisinde çıkan bir haber ışığında bilgi vermek istiyoruz.

OSMANLILAR ARJANTİN GURBETİNDE!

19. yy’ın sonlarından itibaren giderek artan bir şekilde Avrupa’dan, Ortadoğu’dan ve kuzey Afrika’dan Amerika kıt’asına yönelen göç hareketleri içerisinde Osmanlı tebaasına mensup olanlar da vardır. Büyük ölçüde kuzeye, ABD’ye gerçekleştirilen bu göçlerin yeni bir hayat ve daha iyi yaşam şartları gözetilerek yapıldığı malûmdur. Bir kısım Osmanlı vatandaşları ise Güney Amerika’yı özellikle Arjantin’i tercih etmiştir. Devlet-i Osmaniye’den Arjantin’e yapılan göçler yıllara göre değerlendirildiğinde, gözle görülen bir artış kendisini göstermektedir. 1900 yılında 1583 Osmanlı vatandaşı ülkeye giriş yapmışken 1911 yılında bu rakam 13605’i bulmaktadır. Bu 13605 kişinin 5290’ı Müslüman bakiyesi, kalanı da diğer dinlere ve mezheplere mensupturlar.

Osmanlı vatandaşlarının Arjantin’i tercih edişi bu ülkenin bir tarım ülkesi olmasının büyük etkisi vardır. Nitekim 1911 yılında buraya çalışmaya giden Osmanlı vatandaşlarının çoğu (7994 kişi) vasıfsız işçi (amele) ve çiftçidir (1897 kişi). Ayrıca dülger, kasap, marangoz, aşçı, tüccar, terzi, elektrikçi, nakkaş, makinist, hizmetçi gibi çeşitli alanlara mensup meslek erbabının Arjantin’e giriş yaptığını görüyoruz. Büyük umutlarla buraya gelmelerine rağmen çoğunun çalışma şartları ağırdır. Bununla birlikte ekmek parası uğruna Arjantin gurbetinde çalışmaya devam ederler. 914 kişi ise ticaret yapmak için buraya gelmişlerdir. Geri dönüşler olmakla beraber bu oran giriş yapanlarla kıyaslandığında cüzî kalmaktadır. 1910 yılında giriş yapan 15478 kişiye karşılık 1862 kişi geri dönmüştür. Arjantin’de hatırı sayılır bir sayıya ulaşan Osmanlı vatandaşları kendi dinlerine ve milliyetlerine göre cemaatler oluşturmuşlar, gazete çıkarmışlardır. Sayının hızla artması neticesinde başkent Buenos Aires’te bir konsolosluk açılmış, Osmanlı Devleti ile Arjantin ilişkileri diplomatik bir nitelik kazanmıştır. (Adem Kara, Yeni Kıtaya Osmanlı Göçleri ve Neticeleri, İstanbul 2007, s. 143-150)

DÜNYANIN ÖBÜR UCUNDAN ANADOLU’YA UZATILAN YARDIM ELİ

Arjantin’de yaşayan ve Osmanlı topraklarından buraya göç eden Müslümanlar Anadolu’da cereyan eden Millî Mücadele’ye karşı kayıtsız kalmamışlar, Buenos Aires’te tesis edilen Hilâl-i Ahmer (Kızılay) Anadolu Cemiyeti marifetiyle topladıkları parayı Türkiye’ye ulaştırmışlardır. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin 23 Nisan 1920-23 ve Eylül 1921 tarihli faaliyet raporuna göre Buenos Aires’de kurulan cemiyetin reisi İspanya konsolosu Yuvakim Ditoralde’dir. (Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Ankara Heyet-i Murahhasası Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşekkülünden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcraat Raporu 23 Nisan 1336-23 Eylül 1337, Millî Mücadele’de Hilâl-i Ahmer, Haz. İsmail Hacıfettahoğlu, Ankara 2007, s. 36) Cemiyet reisinin İspanya konsolosu olması ise dönem şartlarıyla ilgilidir. Bu dönemde Türkiye’nin Arjantin’le olan ilişkileri İspanya konsolosluğu tarafından yürütülmektedir. Bu durumun yardım toplamada ve bunu Anadolu’ya ulaştırmada karşılaşılacak diplomatik zorlukları aşmada kolaylık sağlayacağı aşikârdır.

Arjantin’deki Müslüman Osmanlı vatandaşlarının Yunanlılara karşı yapılan Sakarya Savaşı devam ederken kendi aralarında topladıkları yardım parası, kazanılan zaferden sonra Anadolu’ya ulaşmıştır. Onların bu davranışı dönemin gazeteleri tarafından haber yapılmış ve yardım yapanların listesi İleri Gazetesi’nde 13 Teşrinievvel 1337 (13 Ekim 1921) tarihinde yayınlanmıştır.

Gazete haberinde toplanan yardımın 5022.50 Peso olduğu belirtilmekle beraber listeye baktığımızda 2241 Peso olduğunu görüyoruz. Toplanan yardımın 5000 Peso tutarında olduğu Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin yukarıda sözünü ettiğimiz faaliyet raporunda da belirtilmektedir. Bu durum neşredilen listenin bir bölümünün kaybedilmesiyle yahut bilmediğimiz bir nedenle neşredilememesiyle açıklanabilir. Ancak ne olursa olsun mevcut liste o dönemde Arjantin’de bulunan vatandaşlarımız hakkında bize bazı bilgiler sunması açısından önemlidir. Belki de listede adı olanların akrabaları günümüzde hem Arjantin’de hem de Türkiye’de varlıklarını devam ettiriyordur. Bu nedenle akrabalarını araştırmak amacıyla adı geçen yerlerden Arjantin’e gitmek isteyenler ve gidenler çıkabilir. Hatta uzun yıllardan sonra birbirlerinden ayrı kalan fertlerin buluşması mümkün olabilir. Bunlar hep ihtimal dâhilindedir.

Listeye baktığımızda Arjantin’de yaşayan Osmanlıların çoğunlukla hangi bölgelerden göç ettiği hakkında bilgi sahibi olmak mümkündür. Buna göre göç edenlerin büyük kısmı orta ve Doğu Anadolu’dan Arjantin’e gelmişlerdir. Listede yer alan 51 kişiden 20’si Kayseri-Develi’ye, 12’si ise Elazığ iline mensuptur. Rumeli vilâyetlerinden ise 2 kişi vardır. Büyük ekseriyeti Kayserililer’in teşkil etmesi, bu bölge insanının günümüzde de maruf olan ticaret kabiliyetiyle ilgili olsa gerektir.

ARJANTİN’DEKİ DİNDAŞLARIMIZIN HAMİYETİ

Amerika’da Arjantin hükûmeti merkezi olan Buenos Aires’teki dindaş ve vatandaşlarımız Anadolu cihadında fedâ-yı nefs eden gazi ve mecruhlarımıza yardım etmek üzere aralarında iane cem etmişlerdir. Mezkûr şehirdeki Hilâl-i Ahmer Anadolu Cemiyeti tarafından toplanan mebaliğ 398 İngiliz lirasıdır. Bu hamiyetli Müslümanları takdir ve kendilerinin isimlerini ber-vech-i zir neşreyliyoruz.

16 Ağustos 1921 tarihinde Buenos Aires Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Ankara Hilâl-i Ahmer Cemiyeti namına birinci defa olarak Bank Boston’dan kat ettirdiği 13532 numaralı çek muhteviyatı olan 398,15 İngiliz lirası ve küsurunun bedel-i aslîsi olan 5022,50 Peso ve küsuru Arjantin akçesini ita eden ahâli-i muhteremenin esamisini mübeyyin cetveldir:

(İsimlerin başındaki rakam verilen miktardır. Para birimi, Arjintin parası olan Pesa’dur)

200 Kayseri Sancağı’nın Develi Kazası’nın Everek-Fense Mahallesi’nden Karadul hafidi Mustafa Efendi, 100 Harput Sancağı’ndan Üngüzek Karyesi’nden Hacı Mustafa oğlu Mahmud Efendi, 5 Şam Vilâyeti’nden Abdülfettâh oğlu Nasreddin Efendi, 50 Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fense Mahallesi’nden Koca Osman oğlu Ahmet Çavuş, 120 Mamuretülaziz Huzame Sancağı’nın Gigan Karyesi’nden Mustafa oğlu Mehmet Ağa, 20 Malatya Sancağı’nın Hatunsuyu Karyesi’nden Şeyh Cemal oğlu Raşit Ağa, 20 Siverek Sancağı’nın Çirmikkale Mahallesi’nden Ömer Efendizade Mehmet Ağa, 50 Erzincan Sancağı’nın Harabidi Karyesi’nden Yusuf oğlu Mahmut Ağa, 10 Hozat Sancağı’nın Hamidiye Mahallesi’nden Temür Ağa, 10 Malatya Sancağı’nın Harput Mevridi Nahiyesi’nden Mennan oğlu Ahmet Ağa, 50 Malatya Sancağı’nın Alıncık Karyesi’nden Zülfikar Ağa, 10 Malatya Sancağı’nın Hâl Karyesi’nden Kürt Mustafa oğlu Ömer Ağa, 50 Mamuretülaziz Geverek Karyesi’nden Elencümlü oğlu Osman Ağa, 50 Mamuretülaziz Huğlu Karyesi’nden Hamza Ağa, 100 Diyarbekir Sancağı’nın Çirmik Kazası’ndan Şıhları Seyfullah Karyesi’nden Muhtar Cuma Ağa, 40 Harput Sancağı’nın Alacamescit Mahallesi’nden Çalık oğlu İbrahim Ağa, 50 Kayseri Sancağı’nın Everek-Fense Mahallesi’nden Karadul oğlu Mehmed Ağa, 25 Kayseri Sancağı’nın Develi-Everek Gömedi Karyesi’nden Hasan Hüseyin mahdumu Ali Rıza Ağa, 50 Kayseri Sancağı’nın Develi-Everek Fense Mahallesi’nden Müsellim oğlu Ali Mehmet Ağa, 100 Kayseri Sancağı’nın Everek Cami-i cedit Mahallesi’nden Hacı Halitzade Derviş Ağa, 60 Kayseri Sancağı’nın Everek-Fense Mahallesi’nden Hacı Mehmetzade Mehmet bin Arif, 50 Kayseri Sancağı’nın Everek-Fense Mahallesi’nden Hasan Paşa oğlu Ali Ağa, 1 Kayseri Sancağı’nın Everek Şıncırak Karyesi’nden Çuhadar oğlu İsmail Ağa, 10 Kayseri Sancağı’nın Develi Kazası’nın Şıncırak Karyesi’nden Celil oğlu Ahmet Efendi, 50 Adana Vilâyeti’nin Kozan Sancağı’nın Haçin Köseler Karyesi’nden Yunus oğlu Hacı Ağa, 50 Adana Vilâyeti’nin Kozan Sancağı’nın Köseler Karyesi’nden Kırıs oğlu Osman Efendi, 130 Kayseri Sancağı’nın Develi Pusatlı Karyesi’nden Battal oğlu Durmuş Ali Ağa, 10 Kayseri Sancağı’nın Develi Şıncırak Karyesi’nden Abdurrahman oğlu Mehmet Ağa, 40 Kayseri Sancağı’nın Develi Şıncırak Karyesi’nden Abdurrahman oğlu Seyyid Ağa, 20 Kayseri Sancağı’nın Develi Şıncırak Karyesi’nden İbiş oğlu Abidin Efendi, 10 Sivas Vilâyeti’nin Aziziye Taşoluk Karyesi’nden Arap oğlu Ömer Efendi, 15 Beyrut Vilâyeti’nin Lazkiye Sancağı’nın Fâhi Hasan Karyesi’nden Hacı Mehmet oğlu Mehmet Efendi, 15 Beyrut Vilâyeti’nin Lazkiye Sancağı’nın Fâhi Hasan Karyesi’nden Hacı Tahir oğlu Hacı Ahmet Efendi, 10 Mamuretülaziz Vilâyeti’nin Hozat Sancağı’ndan Hanik Karyesi’nden Ali oğlu Mehmet Ali Ağa, 30 Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fense Mahallesi’nden Mehmet Kâhya hafidi Şükrü Efendi,15 Mamuretülaziz Vilâyeti’nin Mazgir Kazası’nın Derebikâr Karyesi’nden Dolu oğlu Hacı Efendi, 30 Edirne Vilâyeti’nin Gelibolu Sancağı’nın Gazi Süleyman Mahallesi’nden Arap Süleyman mahdumu Hasan Efendi, ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın