Arap dünyasında değişim zamanı

Arap dünyasında değişim zamanı

Mesut ÖZCAN • 74. Sayı / DİĞER YAZILAR

Son birkaç aydır Arap dünyasını ciddi bir şekilde etkileyen olaylar, yakın ve orta vadede bölgemizi temelden değiştirme potansiyeli taşıyor. Uzun yıllardır toplumların değiştiği ama siyasetin bu değişime direndiği bölgede başlayan gösteriler, nispeten barışçıl olarak tanımlanabilecek bir şekilde gelişiyor ve yeni bir yöne evriliyor. Senelerdir az gelişmişlik, otoriterlik, çatışma gibi sorunlarla anılan bir bölge olan Ortadoğu’da özellikle yeni yetişen nesil diğer ülkelerdeki insanlar gibi, normal, insanca bir yaşam arzusunda. Bu taleplerin yansıması olarak başlayan olaylarla otoriterliğin kıskacından kurtulma noktasında ilk adımlar atılmış olmakla birlikte, Arap dünyasında hâkim olacak rejimlerin niteliği henüz tam olarak ortaya çıkmış değil. Bu yeni dönemde ortaya çıkacak yönetim biçimlerinin kalıcı bir özellik kazanması için de yıllar geçmesinin gerektiği söylenebilir. Pek çok ülkede kalıcı, istikrarlı, demokratik yönetimlerin ortaya çıkabilmesi için en az iki seçimin başarılı bir şekilde yapılması gerekiyor.

Arap ülkelerinin demokratik yönetimlere geçmeleri sırasında aşmaları gereken bazı kritik eşikler var. Bu noktada ilk önce, bu türden demokratik yapıların oluşmasına imkân verecek anayasalar yapılmalı. Mısır’da bu türden bir anayasayı yapacak yeterli altyapının olduğu kabul edilebilir. Yaklaşık 60 yıldır otoriter yönetimler tarafından yönetilmiş olsa da, üniversiteleri, büyük nüfusu ve tarihî birikimi dikkate alındığında, Mısır halkı ve yöneticileri yeni döneme geçişte bir şekilde yolunu bulabilir. Mısır’ın başarı veya başarısızlığı, Arap dünyası açısından kritik öneme sahip. Şu anda Mısır’da Anayasa’yı Değiştirme Komisyonu’nun üyeleri daha çok süreklilik noktasına vurgu yapıyorlar. Mısır’daki değişim daha çok ordunun denetiminde cereyan ettiğinden, daha kontrollü ve yavaş bir değişim süreci gerçekleşecek gibi görünüyor. ABD başta olmak üzere, pek çok ülkenin çıkarları Mısır’da ortaya çıkacak yeni yönetimin tavrından ciddi şekilde etkileneceğinden, buradaki gelişmelerin hemen herkes tarafından yakından takip edildiği unutulmamalı. Ama Mübarek rejiminin devrilmesindeki hız dikkate alındığında, halkın taleplerine cevap vermeme gibi bir alternatifin çok şansının olmayacağını söyleyebiliriz.

Tunus’taki durum ise Mısır’dan biraz daha farklı. Değişim dalgasının ilk kıvılcımın çakıldığı Tunus’ta kontrollü geçiş için göreve getirilen eski Başbakan Muhammed Gannuşi istifa etmek zorunda kaldı. Nüfus, coğrafi büyüklük ve siyasi etkinlik bakımından Mısır’dan daha küçük olan Tunus’taki değişimde, daha önceki yıllarda yurt dışında sürgünde yaşamak zorunda kalan çeşitli grupların tavırları belirleyici olacak. Katı bir sekülerlik anlayışının uzun süredir uygulandığı Tunus’ta halkın bazı kesimlerinin gayet seküler bir hayatı benimserken, diğer bazı kesimlerin ise daha dinî bir yaşam sürdüğü biliniyor. Tunus’ta bundan sonra siyasi alandaki mücadelenin İslamî gruplar ile milliyetçi gruplar arasında geçmesi bekleniyor. Ancak uzun süren otoriter yönetimin ardından serbest seçimler öncesinde pek çok farklı siyasi partinin ortaya çıkması, çeşitli koalisyon ihtimallerini de gündeme getiriyor. Mısır’da olduğu gibi ordu denetiminde olmayan bir değişim süreci, Tunus’taki gelişmelerin daha dikkatle takip edilmesini gerektiriyor, çünkü bu ülkede daha ilginç sonuçları olabilecek bir dönem bizi bekliyor.

Gerek Mısır’da, gerek Tunus’ta ve gerekse bölgede bundan sonra serbest seçimlerin yapılmasının söz konusu olduğu diğer ülkelerde yeni dönemde siyaset kurumunun cevap vermesi gereken en önemli soru, özgürlük ve istikrar arasındaki dengenin nasıl kurulacağı olacak. Baskıcı yönetimin sona ermesinin ardından, pek çok kişi siyasi hayatta yer almak için ortaya çıkıyor. Bu kişi ve gruplar farklı çıkarları temsil ediyorlar. Bunlardan hangilerinin siyasi yarışta başarılı olup kalıcı birer siyasi figür olurken, hangilerinin kısa süre içerisinde ortadan kaybolacakları en az iki seçimin ardından netleşecek. Tunus’taki gelişmeler noktasında bu ülkedeki siyasi gözlemciler şu âna kadar yaklaşık 30 civarında farklı siyasi grubun siyasi faaliyetlere başladığını dile getiriyorlar. Bu süreç içerisinde, bu kadar farklı grubun temsil edileceği bir parlamento olabilmesi için seçim barajının olmaması gerekiyor. Bunun uzun süredir bastırılmış farklı taleplerin yansıtılması bakımından önemli olmakla beraber, siyasi istikrar noktasında bir handikap ortaya çıkaracağı da düşünülebilir. Bu ikili sorunu aşma noktasında siyasi gruplar arasında geçici veya kalıcı koalisyonlar kurulabilmesi, geçiş sürecinin en az hasarla atlatılması noktasında önemli olacak.

Tunus ve Mısır’da belirli bir aşamanın geride bırakıldığı, diğer bazı ülkelerde ise henüz yönetim değişikliği sonucunu üretmeyen değişim dönemi aslında uzun süredir istenen ve beklenen bir gelişmenin gerçekleşmesine işaret ediyor. Önümüzdeki yıllarda Ortadoğu ve İslam coğrafyası ile ilgili olarak en fazla demokratikleşme, siyasi reform gibi konuları konuşacağız. Bugünkü değişimler bu ülkelerde ortaya çıkan yeni aktörlerin talepleri doğrultusunda gerçekleşti. Fakat İslam ülkelerinin çoğunda mevcut olan sorunların çözümü uzun yıllar, sistemli çalışma ve sabır gerektiriyor. Her ülkede bu kadar sabır gösterilebilecek mi ve ülkelerdeki siyasi aktörler halkın taleplerini karşılamada ne kadar başarılı olacaklar, bunu göreceğiz. Son birkaç aydır yaşanan gösteriler katılımın, şeffaflığın, insan haklarına saygının ve hukukun üstünlüğünün olmamasının yol açtığı gösterilerdi. Bu sorunları görmezden gelmeye devam eden, bu taleplere cevap vermeye çalışmayan bir değişim süreci orta ve uzun vadede başarılı olamayacak.

Mevcut durumda Ortadoğu’da rejimin değiştiği ve değişmediği ülkelerde bir momentum yakalandı. Tarihte dondurulmuş şekilde kalan, sorunların üzerinin örtüldüğü bir bölge olmaktan uzaklaşma noktasında bir şans elde edildi. Halk artık taleplerinin dikkate alınmasını, insanca yaşama noktasında kendisine hizmet üretilmesini, kendi geleceği hakkında söz sahibi olmayı istiyor. Şu âna kadar büyük ölçüde barışçıl bir şekilde gerçekleşen bu dönüşümün başarısı, siyasetçilerin erdemli bir şekilde tutum almalarına bağlı. Ülkelerine hizmet etmek isteyen, tarihte olumlu bir şekilde anılmak isteyen siyasi figürlerin yapması gereken bu taleplere barışçıl bir şekilde önderlik ederek, Ortadoğu’nun da zamanın ruhunu yakalamasına yardımcı olmak.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın