Osmanlı cumhuriyeti

OSMANLI CUMHURİYETİ

Elif TUNCA • 46. Sayı / SİNEMA

Bu satırları okuduğunuzda Can Dündar’ın “Mustafa” tartışmaları hâlâ sürmekte olur mu, yoksa yerini CHP’nin çarşaf açılımına mı devreder; bilemeyiz ama “Mustafa”nın açtığı yolda bir tartışmayı da Gani Müjde’nin “Osmanlı Cumhuriyeti” tetikleyebilir. Tartışmalarım kısm-ı azamı, başrol oyuncularının birbirlerini öpmesi/ öpememesi üzerine olabilir elbette. Memlekette “tartışma” fikir değil zikir üzerinden gittiği için şaşırtıcı da olmaz. Ancak filmin ıskalanmaması gereken bir yanı var ki bütün bu hır-gür içinde ona da sıra gelir inşallah.

Söze Gani Müjde’nin önceki işlerini hatırlayarak başlamakta fayda var. Ülkenin sağlam mizahçılarından olan Müjde, daha önce “Arabesk” filminin senaryosuna imza atmış, “Kahpe Bizans”ı ise hem yazmış hem de yönetmişti. Bu iki filmin ortak özelliği, Yeşilçam’daki klişelerle gönlünce dalgasını geçmesiydi. Bir parodiler geçidi ya da bir tersten Yeşilçam olarak adlandırılabilecek bu yapı, “Osmanlı Cumhuriyeti”nde yok. Müjde bu defa kendi hikâyesi olan bir filme çağırıyor seyirciyi. Çağırma tarzındaki probleme değinmek gerekecek burada; fragmanlar, seyirciye iki saat boyunca neredeyse gülmekten çatlayacağı bir film vaat ederken filmin kendisi, mizah duygusunu asgaride, buna mukabil finale doğru artan hüzün yer yer kendini hep hissettirmekte.

“Osmanlı Cumhuriyeti” bir “değilleme” filmi. “Atatürk olmasaydı”, “Kurtuluş Savaşı yapılmasaydı” sorusu üzerinden kurulan bir dünyanın resmi, bir fantazi. Dolayısıyla filme yönelik “bu böyle değil ki, o öyle olmaz ki, canım 2008’de Osmanlı padişahı olsa bile böyle mi olurdu?” türünden eleştiriler bu noktada hükmünü kaybetmeye mahkûm. Kurtuluş Savaşı’nın verilmediği coğrafya, Amerikan mandası altında, Avrupa Birliği üyeliği umudu da kendini bir yandan sıkıştırmakta ve yalnızca İstanbul’dan ibaret kalmış bir yer. Doğrusu tarih derslerinde anlatılan da buydu.

Bu noktada padişahın karakteri devreye giriyor. Ata Demirer gibi bir mizahçının canlandırdığı hayalî padişah 7. Osman’ın, filmde karşımıza alıştığımız karikatürize ve tek boyutlu bir tip olarak çıkmaması sevindirici. Mizahî bir filmde olabileceği kadar oturaklı bir karakter olan 7. Osman, ülkenin “elim vaziyeti”nin farkında. Gidişattan o da memnun değil, bağımsızlık fikri onun da içinde fakat elinden gelen bir şey yok. Ki son dönem Osmanlı Sultanları için de yapılan yorumlardandır bu. Yönetmen de bir söyleşisinde bu noktaya dikkat çekip, son Osmanlı padişahlarının aymaz ya da hain değil sadece çaresiz olduğunu düşündüğünü söylemişti. Yine yabancısı olmadığımız şekilde sarayda bir de işbirlikçi var. 7. Osman’ın aynı zamanda dünürü olan Başmabeyinci İbrahim Paşa, Amerika’nın desteğini de alıp saltanatı ele geçirme derdinde. Bu arada bir yandan AB’nin şartları, öte yandan Ankara’daki direnişçi gençler derken memleketin karmaşası görülmekte.

Film bir anlamda “oh be!” filmi. Tıpkı Kurtlar Vadisi’nde Polat ağabeyimizin, Süleymaniye’deki çuval hâdisesinin intikamını alıp seyirciyi rahatlatması (ya da seyircinin gazını alması) gibi burada da Türkiye’ye karşı kullanılan tüm argümanlar, 7. Osman’ın dilinden yedi düvele karşı kullanılıyor. Güneydoğu’ya egemen Fransa’nın bölgedeki karışıklıklardan duyduğu rahatsızlığı dile getirmesi üzerine 7. Osman, “Fransa’nın üniter bütünlüğüne saygılıyız” demek suretiyle “gölge etme başka ihsan istemez” diyor genel resimde. Bunun yerine, “biz bize yeteriz, ecdadımız var, bir de lider olsa” psikolojisi egemen. Bu noktada “şimdi de kültürel Amerikan mandasında değil miyiz?” yahut “Osmanlı’dan bahsedip hamâset yapılıyor” diyenlerle ayrılıyorum. Filmin derdi bu değil ve memleketten, tarihten bahseden her söz, hamâset ya da ırkçılığa varma tehlikesi taşıyan milliyetçilik olamaz. 7. Osman torunuyla vedalaşırken “Söylediklerimi unutma. Sen kimin torunusun?” dediğinde torununun, “Fatih’in, Kanunî’nin” cevabını vermesi de.

Şimdi tam sırası; mizahî açıdan, tür seçimi açısından, oyunculuk açısından zayıf bulunacak olsa bile filmin asıl başarısı tam da burada yatıyor. Yıllardır iki ayrı vadiye sürülmeye çalışılan “saltanat” ve “cumhuriyet”i uzlaştırmasında ve uzlaştırma biçiminde. Bilinçli, memleketini seven ancak çaresiz olarak resmedilen Osmanlı Sultanı, aynen Atatürk’ü tarifler biçimde bir lider eksikliğini vurguluyor. Öte yandan filmin başında ağaçtaki bir kuş kafesini almaya çalışırken düşen küçük Mustafa Kemal’i filmde, 7. Osman’ın, kafesteki tüm kuşları salışı ve finalde de tarlada ayılan küçük Mustafa’nın yine kafesteki kuşu göğe savuruşu takip ediyor. Özgürlük fikrini, kesintisiz bir hat üzerinde her iki liderde, her iki idarede ve her iki tarihte gösteren film, böylece bir buluşmaya da ev sahipliği yapıyor. Bunun, tarihî ya da politik bir filmde değil de mizahî bir filmde yapılması, ayrıca bu “ağır” konunun güncel ve insanî alana taşınmasına belki bir vesile olması açısından da kayda değer.

Sonuçta film boyu kahkahalar atmıyorsunuz. Hatta belki esprileri yavan bulmak, nerede gülüp nerede ağlayacağını şaşırmak, filmden bir kafa karışıklığıyla çıkmak olası. Ayrıca tümüyle “masal” denilen bir filmin sonunda birdenbire Atatürk’ün kendi sesini duyarak katı gerçeğe geçivermekle bir şaşkınlık da yaşanabilir. Sinema adına yeni bir yol, yeni bir tarz da keşfedilmiş değil. Ancak söylenen bu yeni söz, gerçekten kayda değer.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın