Amerika gelişmekte olan dünyamıza hoşgeldin

AMERİKA, GELİŞMEKTE OLAN DÜNYAMIZA HOŞGELDİN...

N. Zehra KÜÇÜKAĞA • 45. Sayı / DİĞER YAZILAR

Üç ya da dört hafta içinde Amerika birden bire alay konusu oluverdi. Özellikle ABD’deki zengin-yoksul öfkeli kalabalığın eleştirilerine maruz kalırken, düşmanlarını da sevindirdi. Yorumcular ve ekonomistler Birleşik Devletler’in görüntüsünü olduğundan kötü çizip, finans sektörünün çöküşünü abartıyorlar. Okuduğum azı gerçekçi çoğu karamsar yorumlarda, dünyanın en büyük devleti Amerika’nın durumu, başına gelmedik kalmayan koca finans caddesi “Wall Street”in hâline benziyor. Tanınmayan bir Amerikan şairinin sözleri, “Wall Street” ve Amerika’nın hâline oldukça uyuyor: “Dünyaya tek kelimeyle hükmetmeye alıştım, denizlerin kabarışı bendendir… Bugün yalnız uyuyorum… Ve sabahları bir zamanlar sahibi olduğum caddeleri süpürüyorum”.

Yorumcuları ve diğerlerini mazur görüyorum. Çünkü ekonomik krizin yarattığı sorular, işe yarar yanıtlar sunmuyor. Dünya ekonomi sisteminin durumu, yatırım bankaları sektörü ve kapitalizm ne olacak? Dünyanın en büyük kapitalist ülkesinin bu kadar büyük çapta müdahale ettiği özelleştirmelerin sonu, birçok ekonomik planla gerçekleşen kamulaştırma kararının ardından ne olacak? Çok kısa bir süre içinde dünyanın birçok ülkesinde sosyal gelişmeyi, ekonomiyi, siyaseti kontrol altında tutmayı başaran sermaye sınıfına ne olacak?

Devletler içe kapanıp uluslararası değişimlerden uzak kalarak kendilerini yeniden inşâ etmeye mi başlayacak? Hindistan bu süreçte öncü mü olacak yoksa Çin’le birlikte diğer ülkeler gibi kapitalist emeklemesinden sonra düşüşe mi geçecek? Mısır’ın, İsrail ve Amerika’yla ilişkili tekstil ve hazır giyim sektörü ne hâle gelecek? Asya’nın kuzeyinden ABD’nin ihtiyacının üçte birini ihraç eden bu sanayi nasıl bir duruma düşecek?

Gerek Amerika da gerek başka ülkelerde fakirler öfkelerini nasıl anlatacaklar? Çaresizliğe düştüklerinde ABD ve diğer zengin ülkelere “Wall Street krizinde gerçekleştirilen icraatları neden yapmıyorsunuz?” mu diyecekler? Ike kasırgasında ve sonrasında Karayip halkı için Amerika ve dünya ne yaptı? Ya Hint Okyanusu ve Umman Denizi’nde Tsunami olduğu zaman siyasetin parlak isimlerini ziyaret edip nutuk atmaktan başka insanlar için ne yaptı? Mortgage krizinde evini kaybeden bir vatandaşın sözleri aktarılıyor bir Amerikan gazetesinde: “Beni evimden çıkarttılar. Şimdi sokakta kaldım. Ama buna sebep olanların krizleri çözülüyor, yardımlarına koşuluyor. Ben ise sığınacak bir yer bulamadığım için sokakta kaldım”.

Bugünün yazılarındaki hâkim görüş; ABD’nin iflas eden şirketlerini kurtarmak için milyarları toplamayı başardığı ama bunu kutsal kapitalizm hesabına yaptığı. Tıpkı kişisel çıkarları için diktatör hükümetleri desteklemeyi başardığı gibi; tabii ki bu da diğer bir kutsalı olan demokrasi adınaydı…

Amerika son birkaç yıl içinde bütün dünyaya “Wall Street” kültürünü yaydı. Ve bu kültürü, birçok durumda uluslararası pazara dâhil olabilmenin kaçınılmaz bir şartı kıldı. İstediğini de başardı. “Materyalist kültür” küreselleşti ve bütün nesillerin kültürü hâline geldi. Finans sektöründe, yatırım bankaları projelerinde ya da bankalarda çalışmak Amerika’da bütün üniversite öğrencilerinin hayâli. Bizim ülkemizde bugün bir genç, mühendis, doktor ya da araştırmacı olmayı değil finans sektöründe satış uzmanı ya da emlakçı olmayı düşlüyor. Bu kültürün bütün dünyayı ve özellikle Amerika’yı karşı karşıya bıraktığı tehlikeler sır değildi. Amerikan Merkez Bankası’nın eski başkanı Greenspan, 2002 yılında Enron ve Global Crossing’in iflas ettiği krizin ardından “Kapitalizm artık çalışmıyor, sistemi altüst edecek operasyonlar yapılıyor” demişti.

Bir süredir bütün ülkelerde, iş ve kapital sahiplerinin siyasette, sosyal yapıda ve ekonomide söz sahibi olmalarına dayanan bir sistemin gölgesinde yaşıyoruz. Dünya Ekonomi Forumu’nun başkanlığını yapan Schwap’ın önderliğindeki Davos Toplantıları bu yüzden revaçtaydı. Birçok millette kişisel kazançlar umumun faydasından önce gelir prensibine dayanan yeni bir ahlâk anlayışı böyle yerleştirildi. Temeli iki kulluğa dayanan yeni bir kutsal kitap böyle oluştu: Kapitale ve Bireye Kulluk. Olacaklardan habersiz değildik, Batı ve Amerika da habersiz değildi. Kalemler yazmaktan yorulmuştu; küresel sistem en iyi meyvelerini sundu, artık elindeki en kötü ürünleri sunacak! Kapitalizmin ifrazatı fiilen Amerika’nın kendi ekonomisine çok ciddi zararlar verdi. Oyuğun içerilere kadar ilerlemesinin sonuçlarına karşı uyarmaktan yorulmuştu kalemler. Şimdi binlerce yeni makale yayınlanıyor Berlin, Paris, Frankfurt, Londra gazetelerinde… Sermaye sınıfına, büyük patronlara, liderlere, yatırım bankalarına ve dev şirketlerine yapılan anormal harcamaların ve lüksün sorumluluğunu yazıyorlar. Bütün bunlar ahlâkî değildi, şimdiyse ekonomik ve siyasî olarak da kabul edilemez olduğu ortada. Kapitalizme tereddütsüz âşık olan iktisatçılar, serbest pazar çağını, ticaretteki eşitsizlik asrı sayan eleştirileri görmezden geldiklerini bugün kabul ediyorlar. Afrika’nın ve Latin Amerika’nın nisbî kazançlarını düşünürsek, sömürge zamanında dahi uluslararası ticaret şimdiki kadar zengin bir ülkenin sömürüsü ve tahakkümü altında olmamıştı.

Amerikan halkının kapitalizme olan güvenleri sarsıldı. Yakın zaman için bir alternatifleri de yok. Amerikalıları “Yanılmayan kapitalizm, hata kabul etmeyen din gibidir” savunması ikna edecek gibi değil. Çünkü Amerikalılar ideoloji ve ahlâk olarak kapitalizme hata kabul etmeyen bir din olarak inanıyorlardı. ABD yönetiminin batan şirketleri kurtarmak için hazineden yedi yüz milyar dolar istemesi hepimizi şaşırttı. Bu kapitalist sistemin raydan çıkarak, finans sisteminde yeni etik anlayış ve farklı temeller arayışıydı. Ve Amerikan ekonomisinin çökmesi, bütün dünyaya kabul ettirip, uluslararası kurumlarla çalışmanın şartı saydığı bu temellerin de çöktüğü anlamına geliyordu.

Mevcut krizin başlangıcından beri ABD’nin parlak markası, ayrıcalığı; “yükseklerdeki kent” kesif dumanlar altında şimdi. Bu markanın kökleri kuruluşunda atıldı ve yüzyıllar boyu parladı. Artık yalnızca Amerikan iskeletini oluşturan kültür, siyaset ve ekonomi değil, asırlardır inanılan imajın da ne kadar yaşayacağı şüphe konusu.

Şimdi ABD’nin istikrarını, güvenliğini ve geleceğini tehdit eden ekonomik krizi sadece devlet sisteminin yeni krizlere gebe küçük bir günahı olarak görmek çöküşten daha tehlikelidir.

Biz ise bugün Amerika’ya asla “gelişmekte olan dünyamıza hoş geldin” demeyeceğiz. Amerika diğer ülkelerden daha üstün ahlâk anlayışı(!) saygınlığı(!) ve güçlü ekonomisi(!) ile eğer çöker ya da gelişmemiş ülkeler arasına katılırsa kesinlikle kendine ve dünyaya daha az zarar verecek.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın