İnci taneli tespihin pırlanta imamesi

İnci taneli tespihin pırlanta imamesi

Ocak 2008 28.SAYI

Kur’an-ı Kerim’i anlamak, ezberlemek Müslümanın başta gelen vazifelerindendir ve bu vazifeye ilahi kelamın tercümanı olan hadisi şerifler eşlik eder. Mekke döneminde Peygamberimiz’in (s.a.v.) toplantı yeri olarak kullandığı Zeyd bin Erkam’ın (r.a) evi ve Medine’ye hicretin ardından Mescid-i Nebevi’nin bitişiğinde kurulan Suffa, İslami eğitimin ilk haneleridir. Bu geleneğin uzantısı, çehresi ilahi aşkın vecdi ile şekillenen bir İç Anadolu şehrinde, ilme şahitlik eden bir mekana çıkarır yolumuzu. Konya Karatay Medresesi’ne…

Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus devrinde vezir Celaleddin Karatay tarafından yaptırılan medrese “kapalı medrese” tipinde olup, tek katlıdır. Bir hücresinde Celaleddin Karatay’ın türbesi bulunur.

“Talebe olmayan kimse alim olamaz” sözünün ardına takılıp, Konya Alaeddin Tepesi’nden aşağıya inerken, gök ve beyaz mermerden yapılmış medresenin kapısı ulu bir ağaç gibi karşınıza dikilir. Her adım atışta, bugün geride pek bir şey kalmamış olsa da ilim meclisi olan talebe hücrelerinin havasını solumakta güçlük çekmezsiniz.

Bir yandan Selçuklu mimarisinin en güzide örneklerinden birine gözlerimizi değdirirken, diğer taraftan ilmin tek başına kitaplardan öğrenilemeyeceğinin altını çizen alimlerimizin “Belanın en büyüğü sayfaları hoca edinmektir” sözü kulaklarımızda yankılanır ve medresenin her kapısının eşiğinde edep ile durmak zorunda hissedersiniz kendinizi. Çünkü bu mekanda Mevlana Rükneddin Mazenderani, Mardinli Mevlana Şemseddin gibi alimlerin ders okuttukları, Zeynüddin Abdülmümin ve Mevlana Siracüddin Hurus gibi alimlerin de buradan feyz aldıkları bilinmektedir.

Celaleddin Karatay, medreseyi tamamlayınca Konya’da bulunan meşayihi davet eder. Bu davette; Mevlana Celaleddin Rumi, Sadreddin Konevi, Şeyh Siracuddin-i Ermevi, Şeyh Nusruddin-i Konevi, Şeyh Şerafüddin Musli, Mevlana Şemsi Tebrizi gibi zevatın bulunduğu Mevlevi menkıbelerinde naklolunur.

Mana aleminin izdüşümü

Selçuklu dönemine ait her eseri inci taneli bir tespihe benzetirsek Karatay Medresesi’ni bu tespihin pırlanta imamesi olarak kabul etmemiz gerekir. Zira dinimize ait birçok motifin manasına şahitlik edilir burada. Medrese ile mezhep ilişkisine dikkat çekilen bir ayrıntıya tesadüf ederiz evvela. Hanefi mezhebine mensup Türkler, Şiiliğe karşı Sünniliğin uygulayıcısı ve koruyucusu olduklarından kurdukları devletlerde bu hususa özen göstermişlerdir. İsmi bize en tanıdık gelen Selçuklu vezirlerinden Nizamü'l-Mülk'ün medreseleri yaygınlaştırmasının temelinde de, Büveyhilerin Şiîliği yayma faaliyetlerine karşı halkın zihnine Ehl-i Sünnet'i yerleştirme hassasiyeti hissedilir. Bu anlayışın devamında Karatay Medresesi’nin vakfiyesinde “medrese kurucuları ve müderrisleri Hanefi olacak” şartına rastlarsınız.
Medresenin giriş kapısı bile tek başına kendi düzeni içinde var olan bütün güzellikleri taşır bünyesinde. Kapının çerçevesini ve üst kısmını som mermerden kitabeli bir süs sarar. Bu kısmın üzerine yaprak halinde 37 şekil işlenmiştir. Her birine Selçuk sülüsüyle güzel söz ve 23 hadis kazınmıştır. “Amellerin kıymetleri niyetlere bağlıdır. Herkesin niyet ettiği ne ise eline geçecek odur”, “Pişman olmak tövbe etmek demektir”, “Dostluk göstermek aklın yarısıdır” gibi…

Giriş kapısından, önceleri kubbeli şimdi ise üzeri açık olan avluya, buradan da küçük bir kapı ile medreseye geçiş yapılır. Medrese salonunun üzeri bir kubbe ile örtülüdür ve duvarlarında Bakara suresinin 284, 285 ve 286. ayetleri yazılıdır. Binanın batı yönünde bulunan eyvanın kemerinde Besmele ve Ayet-el Kürsi yer almaktadır. Kubbeye geçişi sağlayan üçgenler üzerinde ise Muhammed (s.a.v) İsa, Musa ve Davud peygamberlerin isimleri ile dört halifenin (Ebu Bekir, Ömer, Osman, Ali) isimlerine yer verilmiştir. Bunun ötesinde sembolik bir çok öğe de barındırır bu mekan. Bugün suyu çekilmiş olan ortadaki havuz yeraltını simgeler, kare duvarlar yeryüzünü, onun üstündeki firuze ve mavi rengin çeşitli tonlarındaki yıldız ve geçmeler gökyüzünü, kubbeden çıkan diğer ufak bir kubbe de arşı sembolize eder. Bu sembollerin içinde, kubbeye çinilerle işlenmiş Ayet-el Kürsî suresinin “...O’nun kürsüsü, bütün gökleri ve yeri kaplayıp kuşatmıştır” ayetinin aksini bulursunuz ve Mevlana’nın şu beyiti tüm bu güzelliği anlamlandırmanıza yardımcı olur: “Gönlü saf sûfiyim ben, benim tekkem alem, medresem dünya benim.”

Mevlana’nın feyzi altında

Hayır ve hasenatı herkesçe bilinen Celaleddin Karatay’a, Mevlana çok hürmet eder ve iltifatta bulunurdu. Karatay’ın vefatından sonra bir gün onun medresesinin önünden geçerken bir müddet durmuşlar ve “Merhum dostumuz Celaleddin Karatay, eshap ve yâranın huzurlarına müştakım, ta ki Mevlana’nın mübarek nefesinden bir dem koklayayım diye bizi çağırıyor” buyurmuşlar ve yâranın cümlesi ile onun ziyaretine gitmişlerdi. Bir vakit türbesinde kalarak, hafızların Kur’an-ı Kerim tilavetine iştirak edip hatırasını yad etmişlerdir.

Anadolu Selçuklu devri çini işçiliğinde önemli yeri bulunan Karatay Medresesi, 1955 yılında “Çini Eserler Müzesi” olarak ziyarete açılmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait çini kalıntıların, seramiklerin teşhir edildiği müzede, ilmin sahiplenildiği hissini yakalamak bugün de mümkün.

Huriye KARNAP
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın