Tarih kitabı gibi mescid emevi camisi

Tarih kitabı gibi mescid; emevi camisi

Kasım 2007 26.SAYI

Boma ve Bizans gibi topraklarından birçok devletin geçtiği Şam’ı görüp de hayran olmayan ve üzerine söz söylemeyen yok gibidir. Bu güzel şehrin esrarengiz havasından etkilenenlerden biri Şam hakkında şöyle der: “Dımeşk (şam) şarkın cenneti ve şark nurunun doğduğu yerdir. Güzellik ve zarafet bakımından bütün hoş kokulu nebatatın gülleriyle süslenmiş ve sündisi elbiseler giyinmiş bostanlarla donanmıştır.”

Osmanlı’dan kalma bir alışkanlık olarak bizlerin “Şam”, Araplar’ın ise “Dımeşk” dediği bu tarihi belde sahabenin de gözdesidir. Efendimiz’in ashabı ikamet etmek için Mekke ve Medine’den sonra Şam’ı seçer. Bilal Habeşi, Ebu Derda gibi sahabiler ve birçok evliyanın medfun bulunduğu bu mübarek mekanda sokak ve caddeleri gezerken ana vatandan çok uzaklarda hissetmezsiniz kendinizi. Çünkü bu şehir farkında olmadan sizinle bir ruh bütünlüğü kurar, hayal ve isteklerinize yepyeni manalar yükler. Bir gülün yapraklarını açışı gibi kapılarını ziyaretine gelenlere açar. Suriye seyahatimiz sırasında bize açılan kapılardan biri de tarihi Emevi Camisi olmuştu.

Doğusu cami, batısı kilise idi…

Şam’a nereden gelirseniz gelin Emevi Camisi karşılar sizi. Şam Kalesi’nin yanında şehrin merkezinde yükselen bu cami, İslam dünyasının ayakta kalabilen en eski mabetlerinden biri. Şam’ın tarihi kadar eski olan Emevi Camisi, yeryüzünde bulunan camilerin en büyükleri arasında yer alıyor aynı zamanda.
Güzelliği, ihtişamı, sanatsal ve tarihi değeriyle eşi ve benzeri bulunmayan Emevi Camisi’nin geçmişi milattan önceye kadar dayanır. Hıristiyanlık öncesi Roma’da üçüncü yüzyılda Jüpiter tapınağı inşa edilir. Roma, Hıristiyanlık dinini kabul ettikten sonra tapınak dördüncü yüzyılda John The Baptist (Vaftizci John) adına kiliseye çevrilir. Şam’ı fetheden Müslümanlar Hz. Ebu Ubeyde b. Cerrah’ın (r.a) gözetimi altında 635 yılında camiye çevirir. Bu tarihten sonra yapının doğu tarafı cami olarak Müslümanlara hizmet eder, batı tarafı ise kilise olarak Hıristiyanların mabedi olmaya devam eder. Yetmiş yıl boyunca aynı yapı hem kilise hem de cami olarak iki dinin ibadethanesi olur. Müslüman nüfusun zaman içinde artması sonucu cami olarak kullanılan bölüm yetersiz kaldığından binanın tamamı camiye çevrilir. Ancak Emevi Halifesi Velit b. Abdulmelik, Hıristiyanların şehrin muhtelif yerlerinde kiliseler yapmasına izin vererek onların da hakkını gözetir.

Bu tarihi yapı Müslümanlar tarafından restore edilirken avlusunda bulunan, Hıristiyanlara ait göz alıcı mozaik resimlere sanatsal ve tarihi değeri olduğu için dokunulmamıştır. Mabedin dışı figürlerle, camları da birbirinden güzel renklerle bezenmiş küp şeklindeki taşlarla süslenmiştir. Hıristiyanlar kendi hayal dünyalarında oluşturdukları cenneti, caminin avlusunda bulunan sütun ve kapılar üzerine sanatsal bir incelik içinde işlemişler. Bir bölümü zamana yenik düşüp tahrip olsa da bu tasvirlerin bazı örnekleri günümüze kadar ulaşmış.

Caminin 3 minaresi ve 4 ana kapısı bulunmaktadır. Doğu tarafında burç üzerinde yükselen minare “İsa Minaresi” diye bilinir. Bir rivayete göre Hz. İsa’nın (a.s) yeryüzüne teşrif ettiğinde bu minareye ineceğine inanılır. Kuzey tarafında kalan “Gelin Minaresi”ni ise efsaneye göre zengin bir adam kızını evlendirirken yaptırmıştır. Bu minareye Gelin Minaresi denilmesinin bir diğer sebebi ise gelinin düğün yerinin tam ortada durması gibi minarenin de avlunun ortasında bulunmasıdır.

Hz. Yahya’nın kabri, Hz. Hüseyin’in mübarek başı bu camide

Müslümanlar için Emevi Camisi’ni önemli kılan nedenlerden biri de cami içinde Hz. Yahya’nın (a.s) kabri ve Hz. Hüseyin’in (r.a) mübarek başının bulunmasıdır. Hz. Zekeriya’nın (a.s) oğlu olan Hz. Yahya (a.s) Yahudileri hak dine davet ettiğinde onların zulmüne uğrayarak öldürülmüştür. Avlunun diğer bölümünde ise Hz. Hüseyin’in mübarek başı bulunur. Kerbela olayında kafası gövdesinden ayrılarak zalimce öldürülen peygamber torununun başı, o zaman Şam’da halifelik iddiasında bulunan Yezid’e getirilir. Halen yeşil camekanlı küçük bir türbe içinde mübarek başı muhafaza edilmektedir.

Tarihi seyir içinde birçok değişime maruz kalan yapılar gibi Emevi Camisi’nde de değişiklikler olur. Bir ara hanımlar bölümünde büyük bir yangın çıkar. Bunun üzerine birçok kadın ziynet eşyalarını vererek bölümün yeniden inşa edilmesine katkıda bulunur. Hıristiyanların döneminde çocukların vaftiz edildiği su kuyusu da bu bölümdedir. Şimdilerde camiye gelen Müslüman çocukları bu kuyuların üzerinde oyunlar oynarken görebilirsiniz.

Duvarlarını Hz. Hud’un (a.s) yaptığı rivayet edilir

Emevi Camisi’nin fazilet ve ünü bütün İslam dünyasınca bilinir ve büyük bir hürmet gösterilir. İbni Batuta, Fazail-i Dımeşk adlı eserinde Süfyan-i Servi’den rivayet edilen bir hadisi şerife dayanarak burada kılınan namazın otuz bin namaza bedel olduğunu bildirir. Aynı zamanda duvarlarının Hud (a.s) tarafından yapıldığı da rivayetler arasında yer alır.

İbn-i Batuta bu mescidin öğretmen ve öğrencilerinden bahsederken ilginç bilgiler verir. Hem çocuklar hem de büyükler için bir eğitim ocağı olduğunu söyler. Çocuklar için yazı hocası ve okutma hocası ayrıdır. Çocuk önce okumayı öğrenir sonra yazmayı. Bu şekilde eğitilen öğrencilerin yazılarının daha güzel olduğuna inanılır.
Beşinci asrın imamı ve müceddidi, İslam alimlerinin en büyük yıldızlarından biri olan İmamı Gazali (k.s) eserlerinden birkaçını bu camide yazmıştır. Yine Bediüzzaman (k.s) hac yolculuğu için Şam’a geldiği sırada Şam üleması tarafından bir cuma hutbesi okuması teklif edilir. Bediüzzaman, Emevi Camisi’nin minberine çıkar ve buradan hutbesini Arapça olarak dinleyenlerine sunar. O gün Emevi Camisi’nde mahşeri bir kalabalık görülür.
Her köşesinden tarih akan Emevi Camisi, sayfalar dolusu kitap yazdıracak kadar zengin bir kültürel geçmişe sahip. Emevi Camisi’ni ziyaret ettiğinizde kısa bir süre de olsa yüzyıllar ötesine yolculuk yapar, geçmişle günümüz arasında bir köprü kurarsınız. Bu büyük mabet tıpkı Şam’da bulunan diğer tarihi yapıtlar gibi zamanın eskitemediği duruşuyla bir masal gemisine benzer.

Dört mihrap, dört minber…

Dört tane mihrabı bulunan Emevi Camisi’nde dört mezhebin imamlarına ait dört tane de minber var. Namaz vakitlerinde Hanefi, Şafii, Maliki ve Hanbeli imamlarından herhangi biri gelerek cemaate namaz kıldırıyor.

Kadriye BAYRAKTAR
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın