İSLAM FELSEFESİ
12.HAFTA
SÜHREVERDİ-İŞRAKİYYE
• HAYATI VE ŞAHSİYETİ
• ESERLERİ
• FELSEFESİNİN KAYNAKLARI
• YÖNTEMİ
• SÜHREVERDİ VE MEŞŞAİLİK
• NUR SEMBOLİZMİ
• DOĞU BATI SEMBOZLİZMİ
• RUH GÖRÜŞÜ
• NÜBÜVVET
• ETKİLERİ
• İŞRAKİLİK
Hayatı ve Şahsiyeti
Sühreverd 1155 – Halep 1191
Şeyhu’l-işrak
el-Maktul
Meşşai felsefe eleştirmeni, işrak/rasyonel sezgi yoluyla aydınlanma yolunun kurucusu
Asaletu’l-mahiye görüşünün savunucusu
Eserleri
Telvihat, Mukavemat, Hikmetu’l-işrak
Heyakilu’n-nur, el-evhadu’l-imamiyye
Pertevname, Lemehat
Gurbetu’l-garbiyye, lügat-i muran vd.
Felsefesinin Kaynakları
Ezeli Hikmetin/Hikmet-i halide tevarüs edicisi
İrfan yönünden kaynakları: Vahiy, tasavvuf
Nazari yönden: Yeni-Eflatunculuk, Meşşailik
Kültür yönünden: Zerdüştlük ve eski Fars dinleri
Keşfi hikmet yönünden: Hermetizm
Sühreverdi’nin felsefesi bu kaynakların islam düşüncesi potasında bir sentezi ile oluşturulmuştur
Meşşailik
Oluşun sudurla açıklanması
Fark: nur sudur sürecinde varoluşa katılır
Meşşai felsefe işraka geçmek için bir vasıtadır
Zerdüştlük
Nur-zulmet dikotomisi
Hermetik düşünce: Doğulu felsefe zincirinin ilk halkası Hermes’tir/İdris’tir.
Tasavvuf
Hallac, Ebu Yezid el-Bistami, Ebu’l-Hasan Harrakani’yi ilimde kendi öncüleri olarak kabul eder
Felsefi yöntemi keşfe dayalı olarak kurulmuştur
Hakikate varmanın yolu: Ruhsal ve bedensel bir arınma
Tasavvuftan farkı: Seyr u sülukun kaidelerini akli olarak belirlemesi
Hakikate Ulaşma Yöntemi
Meşşai felsefenin nazar ve istidlal yöntemine karşı mistik tecrübeye dayanan teosofik bir düşünme biçimi
İstidlale dayalı araştırmanın öncüsü: Aristoteles
Keşfe ve sezgiye dayalı araştırmanın öncüsü: Eflatun > Camasb, Büzürgmihr, Agathedemon ve Hermes’in geliştirdikleri hikmetin temsilcisi
Bilgelerin babası: Hermes/İdris > Sütunları: Empedoklese, Pisagor
Hakikate ulaşma yöntemi açısından düşünürlerin tasnifi
Hem keşfi hem nazarı kullananlar: Teosofistler > Hakim-i müteellih > yöntemin adı: TEELLÜH
Sadece nazarı kullananlar: Meşşai filozoflar > yöntemin adı: BAHS
Sadece keşfi kullananlar: > Müteellih > sufiler
Meşşailik Eleşirisi
Kategoriler: Kategorileri beşe indirme ve kaynağını Arkhutos’a götürme
Tanım teorisi: Bir şeyin cinsi ve faslı her zaman bilerek kesin bir şekilde tanımalamak mümkün değildir ve tespit edilen faslın o şeyin hakikati olduğuna dair bir güvence her zaman mevcut değildir
Cismin tanımına dönük eleştiri: Cismin temeline belirsiz bir şey olan heyulayı koymak yanlıştır. Cismin ayrıcı vasfı kesintili ve kesintisiz olmak değil, ölçüdür.
Bilgi: Algının temelinde tecrid/soyutlama değil nur yatar
Bilgi bilenle bilinen arasında bir özdeşleşme değildir; algıdan sonra nefsle suret ayrı şeyler olarak bulunur > Algı olsun veya olmasın daima sen sensin
Nur Sembolizmi
Felsefenin temel kavramı varlık değil nurdur
Bütün varoluş nurla açıklanır
Nurlar hiyerarşisi: Varlıkta derecelenme
Nuru kendisinden gelen: saf nur
Nuru başkasından gelen: arazi nur
Kendinin farkında olan nur: Nur-ı mücerred
Farkındalığın kendinden olmaması: Nur-ı ârız
Kendinin farkında olmayan varlık: Berzah/Heye’t-i zulmaniyye/Karanlık
Oluş: Işıklar ışığından sudur
Işıklar ışığı/nuru’l-envar: Tanrı
Nurun kesafet ve letafeti: varlıkta derecelenme ve çeşitlilik
karanlık: Işığın yokluğu; müstakil varlığı yok > Bu görüşte Zerdüştlükteki dualizm yok > Karnlığın varlığı izafidir
Doğu - Batı Sembolizmi
Doğu: Aydınlığın, bilginin yurdu
Batı: karanlığın, cehaletin ve kötülüğün yurdu
Ruh Görüşü
Ruh cisimsel olmayan bir cevherdir
Beden ruh için bir kafestir
Kötü ruhlar karanlıklar dünyasına, iyi ruhlar nurlar nuruna ulaşır
Sudur
Meşşailikteki akılların yerini nurlar almıştır
Sudurun muhtevası dışında yapısı aynı kalmıştır
Nurlar onuncu bir nurda sona ermez, sonsuza kadar sudur eder
Ulvi alemle süfli alem arasında berzah vardır: Eflatunun matematiksel idealarına tekabül eden alem
Kainat nurlar nuru gibi ezelidir: nurani birlik
Nübüvvet
Nübüvvet: Peygamberlerin keşf ve müşahede yoluyla nurlar nurundan bilgi alması
Ilahi kaynaktan bilgi almak süreklidir > Nübüvvetin sürekli olduğu fikri > katline neden olmuştur
Taftazani’ye göre Sühreverdi Hz. Muhammed’in son peygamber olduğunu kabul eder fakat konuya Allah’ın kudreti açısından bakınca nübüvveti devam ettirmenin imkansız olmadığına hükmeder
Peygamberlik toplumlar için zorunludur: Yasa ve düzene ihtiyaç
Yasa ve düzenin şeri/ilahi olması gerekli
Peygamberlik Hz. Muhammed’le tamamlanmış ve kemale ermiştir
Etkisi
İşrak felsefesinin vahdet-i vücudla bütünleşmesi
İbnu Tufeyl’in Hayy b. Yakzan’ında görülen etki
Takipçileri
İlahiyyun, müteellihun, hükema-ı müteellihin: İşrakiler
Şehrezuri, Kutbuddin Şirazi, İbn Kemmune, Seyyid Şerif Cürcani
Bir Ekol Olarak İşrakilik
Hakikate ulaşma yöntemlerinin tasnifinde işrakiliğin geleneksel tanımı:
Hakikate ulaşmanın yolları
Nazar ve istidlal: vahiy temelli Kelam ve Akıl temelli Felsefe
Riyazet ve müşahede: vahiy temelli tasavvuf ve akıl temelli işrakili
Keşf ve nazar arasında gerçekleştirilen telif osmanlı dünyasında etkili olmuştur: Kayseri, Fenari, Kınalızade, Bosnevi, Şeyh Galib, Bursevi vd.
İranda: Molla Sadra, Lahici, Taki Meclisî, Şüsterî, Recebali Tebrizi, Sebzevari
Günümüzde İran’da hikmet-i mütealiye adı altında Molla Sadra çizgisi içerisinde tesirlerini sürdürmektedir
[
Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın