İSLAM FELSEFESİ
14. HAFTA DERS ÖZETİ
İBN HALDUN
-   HAYATI VE ŞAHSİYETİ
-    ESERLERİ
-    TARİH
-    TOPLUMUN TEMELLENDİRİLİŞİ
-    TOPLUM
-    DEVLET VE MÜLK
-     FELSEFİ AKLİ İLİMLERE DAİR TASVİRİ
1.   MANTIK
2.   İLAHİYAT
•   FELSEFE ELEŞTİRİLERİ
•   MANTIK ELEŞTİRİLERİ
•   FİZİK ELEŞTİRİLERİ
•   METAFİZİK ELEŞTİRİLERİ
•   ELEŞTİRİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
•   TESİRİ
Hayatı ve Şahsiyeti
   Doğumu: 1332; Vefatı: 1406
   Usul, kelam, mantık, felsefe ve matematik tahsili
   Tunus, Cezayir, Fas, Endülüs, Kahire
   Siyasi etkinlikleri
   Tarihsel hadiselerin ve toplumsal kurumların değişim ve sürekliliği sorunu üzerinde durmuştur
   Tarih Felsefesinin kurucusu sayılır

Eserleri
   Şifau’s-sail
   Kitabu’l-iber
   Mukaddimetu Kitabi’l-iber
   
Ümran
   Ümran ilmi: Toplumu ve topluma tabiatı gereği arız olan halleri, bu hallerin zorunlu sonuçlarından ibaret olan tarihi, tarihin hakikatini konu edinmektedir.
   Amacı: Geçmişte olmuş olanlara bakılarak, gelecekte olacak olanların anlaşılması; Tarihi toplumsal varlık alanında neyin kalıcı olduğunu ve neyin kalıcı olmadığını tespit etmek
   Ümran ilmi: Toplum metafiziği
   Ümran ilminin sahası: Havadis alemi > insana bağlı ve bağımlı alan
            Havadis alemini unsurlar aleminden ayıran şey, unsurlar aleminin zorunlu ve mutlak 
            havadis       aleminin insana bağlı olarak değişken olmasıdır
   Havadis aleminin unsurları: asabiyet, mülk, güç
   Insan > toplumsallık > asabiyet > mülk
Tarih
   Klasik rivayetçi ve tasvirci tarih anlayışından kopuş
   Tahkike dayalı tarih anlayışı: sebepleri ortaya çıkarma > Hikmet/felsefe ilimleri içerisinde
   Bir varlık alanı olarak Tarihin kuruluşu
   Tarihi rivayetlerde tahkikin esası: umranın tabiatları

Toplumun Temellendirilişi
   Tarih çalışması ve ümran ilmine teorik bir giriş
   Toplumun doğuşunu açıklama
   İnsan doğası gereği dayanışma ve paylaşmaya açıktır
   Çatışmadan korunmak için otoriteye duyulan ihtiyaç ve toplumsal yaşamın zorunluluğu
   İnsan toplumsal bir varlıktır > dayanışma >düzen > birbirini gözetme > otorite
Toplum
   Toplumsal hayat şekillerinde iki kategori > insanların geçimlerini sağlama tarzındaki farklılık> Bedevilik/Göçebelik ve Hadarilik/Yerleşiklik
   Bedevilik: Fiziki şartları dönüştürmeden onunla yetinme
   vermeden alma
   Hayatta kalma ve düşmanlarla mücadele > dayanışma > asabiyet
   Hadarilik: Fiziki şartları dönüştürerek yeni imkanlar yaratma > doğal ihtiyaçların tatminiyle asabiyetin zayıflaması > toplumsal iş bölümü > idarenin belirginleşmesi
   Devletin zulmü engelleyici işlevi > modern dönemde merkezi gücün zorbalığı ve İbn Haldun’un teorisi arasındaki ikilem
   Asabiyet : Göçebeler arasındaki dayanışma ruhu > dayanışmanın kaynağı: nesep > toplumsallığı ve nesli koruma
   Asabiyetle ortaya çıkan gücün tahakküme yönelmesi: MÜLK

Devlet ve Mülk
   Asabiyet grupları arasında mücadele: otoritenin ortaya çıkışı > devlet ve mülkün teşekkülü
   Mülk zorunlu olarak asabiyetle elde edilir, ancak mülk için bir de bazı ahlaki erdemlere sahiplik gerekir > ahlaki unsur: hılaf
   Mülke ulaşmayan asabiyet zamanla yok olur
   Siyaset zorunlu olarak hayrın neticesidir, aksi takdirde varlığını muhafaza edemez > hayr: insanların maslahatlarını koruma
   Siyaset ve mülk: halka kefalet, Allah’a hilafet
   Mülkün el değiştirmesi sırasında mağluplar galipleri taklit eder
   Devletin gücü asabiyetin gücü ile orantılıdır, asabiyet zayıflayıca devlet de zayıflar
   Tavırlar nazariyesi: Mülk tabiatının gerektirdiği şeyleri gerçekleştirdiği zaman zirvesine ulaşır ve zayıflamaya başlar > Döngüsel süreç
   Kuruluş
   Gücün şahsileşmesi
   Istikrar neticesindeki imkanlardan faydalanma
   İstikrarın yegane durum haline gelmesi
   Iktidarın keyfi kullanımı ve ihtiyarlık aşaması

Felsefi-Akli ilimler tasviri
   Felsefi ilimler
   Mantık
   Fizik
   İlm-i ilahi > Meşşai filozofların metafiziğinden farklı, kelamcıların yaklaşımına yakın
   Matematik ilimler
   Mantık: mahiyetleri ortaya koyan tariflerden (hudûd) ve bunları doğrulamak için ileri sürülen delillerden (hucec), doğru ve geçerli olanlarının (sahîh) yanlış ve bozuk olanlardan (fâsid) ayrılmasını sağlayan kanunlar
   Müslüman filozoflar kıyası maddesi açısından değil daha çok sonuçları açısından ele aldılar
   Mantık ilmi alet olmaktan çıkıp amaç ve kendi başına bir ilim gibi oldu

İlahiyat ilmi
   İlahiyat mutlak varlığı, varlığın ilkelerini ve zati arazlarını inceler
   Kelam ve ilahiyatın birbirine karıştırılmasına eleştiri: Kelamın felsefileşmesini tenkid > kelam amacından sapmıştır

Felsefe Eleştirileri
   Soyutlama yoluyla tüm varlıklar ilk akla dayandırılır ancak ilk aklın dışındaki varlıklar ihmal edilir
   Akılla yetinip kalan filozoflar tabiatçılara benzer
   Filozoflar nakli ihmal etmişlerdir


Mantık eleştirileri
   Duyulardan alınan ve hayalle oluşturulan birinci makuller ve akılla işlenip duyularda karşılığı olmayan ikinci makuller teorisine eleştiri
   Bilimsel bilginin konusu birinci makul müdür yoksa ikinci makul mü? İbn Haldun’a göre birinci makuldür, ikinci makullerin dış dünyada karşılığı olmadığından hata riski yüksektir
   Filozofların pratik konularda hata yapmasının sebebi budur
   Mantıktaki burhanlar her zaman kesin bilgi vermezler
Fizik Eleştirileri
   Fizik ilminde cisimsel varlıklarla ilgili tanımların, bu varlıklara mutabakatı kesin değildir
   Fizikteki ilkeler geneldir, oysa dış dünyada fiziksel cisimler tikel olarak bulunur > ikinci makuller üzerinden birinci makuller hakkında hüküm verilemez
   Tabiiyyat araştırmaları İbn haldun açısından işlevsel olmayışı nedeniyle değersiz bulunur

Metafizik Eleştirileri
   Duyularla bile tam idrak edilemeyen alemi burhan ve akli istidlalle idrak iddiası zayıftır
   İnsan zihni maddi idrak engellerinden dolayı ruhani varlıkları idrak etmede zorlanır
   Metafizik konulardaki yargılar daha çok zan ifade eder

Mutluluk konusundaki eleştirileri
   Bilgi erdemdir önermesini doğru bulmaz
   Vahiy olmaksızın akıl tek başına erdemi ve iyiliği belirleyemez
   İdrak ve nazar mutluluğu sağlayan araçlar olamaz
   Mutluluk yalnızca akli ittisalin kemali olamaz, bu durum gerçek mutluluğun ancak bir kısmıdır
Eleştirilerin Değerlendirilmesi
   Bilgi edinme imkanlarının kısıtlılığı eleştirisi > Eşari-Gazali çizgisini takip
   Eleştirileri sistem içi eleştiriler değildir
   Eleştirilerde kültürel ortam belirleyici olmuştur: Fıkıh merkezli sosyal yapı
   Ameli ilimler değerlendirmesi eksiktir > Felsefi ilimleri nazari ilimlerden ibaret görür gibidir
   Sebeplilik eleştirisi > Oysa sebepliliği ümran teorisinde kullanır

   Din-felsefe ilişkisiyle ilgili filozoflara atfettiği görüşler, esas görüşleri tam yansıtmamaktadır
   Felsefe-kelam sentezi eleştirisi > oysa bu durum ümranın tabiatındandır > bu durum ümranın bir hali olarak değerlendirilmelidir
   Felsefi kelam ve tasavvuf yozlaşma olarak kabul edildiğinde osmanlı düşüncesi tarihsel olarak nasıl açıklanacaktır?
   Fizik bilimlerin tesiriyle oluşan sanayi toplumu kavramı da ümranın hallerinden biridir


Tesiri
   İbnu’l-ezrak: mukaddimeyi siyasetneme olarak görür
   Makrizi: Tarihçiliği üzerinde durur
   Katip Çelebi, Naima, Pirizade > tarih ve devlet görüşlerinin etkisi altında kalmışlardır
   Pirizade mukaddimeyi tercüme etmiştir
   İbn Haldun Tarih Felsefesi ve Sosyoloji’nin kurucusu olarak da görülmüştür
   Batı filozofları arasındaki benzerlikler üzerinde durulmuştur


[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın