Sanatın işlevi

Sanatın işlevi

Genelde sanatçının dış dünyadan etkiilendiği akla gelir de sanat eserinin dış dünyayı ne ölçüde etkilediği fazlaca dikkate alınmaz. Bu konu özellikle "sanat ne işe yarar" sorusuyla gündeme getirilerek sanat eserinin dış dünyaya olan etkisi de bu çerçevede tartışılır; irdelenir.

Sanatın işlevi konusunda çok değişik görüşler dile getirilmiştir. Örneğin Can Grande "İnsanlığa seslenen şiirimle, yaşayanları acınacak hallerinden kurtarmak; mutluluğa kavuşturmak istedim"(1) diyor. Demek ki şâir içerisinde bulunduğu toplumun yaşayanlarını acınacak durumda görüyor; onlara şiiyle seslenerek onları bu durumdan kurtarmaya çalışıyor.

Bazıları ise sanatın işlevini öncelikle insanın kendisinde bulunan güzel hasletlerin ortaya çıkarılması şeklinde ele alıyorlar.

Kimileri ise insanın yaşadığı sıkıntıları, özlemleri, umutları; hüzünleri, vicdan azaplarını dışa dökerek bir nevi hafiflemesi, kendini bulması olarak yorumluyorlar sanat eserini.

Goethe'nin "Genç Verterin Acıları" adlı kitabındaki kahramanı Verteri intihar ettirerek kendisinin intihar etmekten kurtulduğu anlatılır.

"Kalpazanlar"da Andre Gide "Niçin bu kitabı yazdım; onu yazmak gerektiği için. Bütün bunları içimde taşısaydım sanırım rahat ölmezdim' der. (2)

Bu noktada insanın içini dökmesi olarak ortaya çıkmaktadır sanat. Bu da sanatçının so-luduğu atmosferle yakından ilgilidir. Sanat eseri kimi zaman insana haz verir; bizi kendimizle yüzleştirir, heyecan uyandırır. En önemlisi de bize kimi ahlâkî yargılar aşılar. Örneğin kötülerle iyilerin mücadelesini anlatan eserler kötülük ve kötülere karşı çıkmak gibi bir ahlâkî tutum kazandırabilir.

Sanatın bir başka işlevi de farketmeyi sağlamasıdır. Hergün önünden geçip gittiğimiz bir ağaç belki bir tabiat manzarasını seyrettikten sonra daha bir dikkatimizi çekebilir. Ayrıca sanatın bir vatan hasreti ve bir hatırlama olduğu da söylenmiştir. “Dinle ney'den neler hikaye etmede/Ayrılıklardan şikayet etmede”

Kısacası insanların hakikati idraki salt belli bilgilenme yöntemleriyle değil, sağduyu (vicdan, akl-ı selim) yetisinin uyandırılmasıyla mümkündür. Bu açıdan sanat insanların içsel (vicdani) yanını ortaya çıkarma yolunda bir imkandır.

İnsanın kendisi olduğu dönemde ortaya koyduğu bir imkan olması hasebiyle sanat, insanın kendinden kaçamadığı kendini gizleyemediği bir alandır. Dolayısıyla düşünsel alanda kendini gizleyebilmek mümkünken sanat alanında bu mümkün olmamaktadır. Sanat eseri olarak ortaya konulan kimi ürünlerin gerçekte sanat olmaması insanın kendini gizleme çabasına sanatı aracı kılmaya çalışması sonucudur. İçinde insanı bulamadığımız ürünler bu açıdan sanat eseri de olamamaktadır. Çünkü bir eserin sanat eseri olabilmesi insanî özden beslenmiş olmasına bağlıdır. İnsani özün örselendiği, yıpratıldığı bir ortamda sanatın ayağa kalkması insanın yeniden dirilmesi anlamına gelecektir. Ve sanat insanı keşfedenler eliyle gerçek anlamına kavuşacaktır.

Çünkü sanatın gücünü farkeden egemen güçler her dönemde sanata bir ideolojik aygıt işlevi yüklemeye çalışmışlardır.

Sanatın imkanlarını kullanarak gerçek sanatın etkisini ideolojik aygıta dönüştürdükleri sanat (!) ile engellemeye çalışmışlardır; çalışmaktadırlar.

Onların kendi ideolojilerini yüklemeye çalıştıkları sanat (!) her zaman insanı öz'e toslayıp tuzla buz olacak; köpük gidecek öz kalacaktır.

1- Estetik ve Ana Sorunları-Suut Kemâl Yetkin, Shf. 66.

2- a.g.e., Shf. 59.

Bülent SÖNMEZ
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın