Kaza ve Yargı

Kaza ve Yargı

Kaza lugatta hüküm manasına gelir.

Kazanın şeriattaki manası ise iki veya daha fazla kişi arasındaki anlaşmazlığı ve ihtilafı Allahın hükmü ile kaldırmaktır.

Kazanın meşru oluşuna hükm eden bir çok ayeti kerime vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

"Allah size halk arasında hükm ettiğiniz zaman adaletle hükmetmeyi emrediyor." (Nisa: 4/58)

"Onların insanlar arasında Allahın sana öğrettiğile hükmedesin diye hak olarak indirdik. Sakın (ey Muhammedi) hainler için müdafaacı olma." (Nisa: 4/105)

Hakimlik görevini üstlenecek kişide bulunması gerekli olan şartlar:

Müslüman olması için Allahu Teala şöyle buyurur:

"Allah elbette kafirler için müminlerin aleyhine bir yol kılmayacaktır." (Nisa: 4/141)

Hakimin akıllı, baliğ ve hür olması geçen konulada ifade edildiği gibi mükellefliğin şartlarındandır.

Hakimin erkek olması gerekir.

Ebu Bekir (r.a.)´dan rivayete göre peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"İdareci olarak başlarına bir kadını geçiren hiç bir topluluk felah bulamaz." [1]

Hakim olan kişide adalet, Kuranı Kerim´in hükümlerini bilme, alimlerin ittifak ve ihtilaf ettiği konulan bilme içtihad yollarını, arap dilinin kaidelerini bilmek te gerekir. Çünkü bütün fıkhi ve ilmi konuların özü Kuranı Kerim ve Hazreti Muhammed´in hadislerindedir. Bunların hepsi de arapçadır.

Hakimin Kuranı Kerimin tefsir ilmini de bilmesi gerekir.

Bureyde bin Hasib (r.a.)´dan rivayete göre Hazreti Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur.

"Kadılar üçtür. Bunlardan biri cennette ikisi cehennemdedir. Cennette olan kadı hakkı bilen ve onunla hükmedendir. Hakkı bilen ve hükmünde zulm eden kadı ateştedir. Cahillikle insanlara hükmeden de ateştedir." [2]

Amr bin As´ tan rivayeten peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur.

"Hakim hükmünde isabet ederse iki ecir, hata ederse bir ecir alır." [3]

İmam Nevevi şöyle diyor:

Alimler bu hadisin içtihad derecesine varmış bir kadı hakkında olduğu hususunda icma etmişler. Bu nedenle alim olmayan bir kişinin hüküm vermesi helal değildir Çünkü haklıyı haksız, haksızı haklı çıkarabilir. Şeri aslından kaynaklanmayan hükümlerde her an yanlış hüküm çıkması muhtemeldir.

Hakim olan kişinin sağır olmaması ve kör olmaması da gereklidir. Çünkü sağır olması halinde hasımların ikrar ve inkârlarını, kör olması halinde de birbirinden ayırt edilmeleri güç olur.

Hakimin okur-yazar olması, yazmasında bir sorun varsa hakimin yanında güvenilir bir katibin bulunması şarttır.

[1] Buhari, 4163.

[2] Ebu Davud, 3573.

[3] Buhari, 6919; Müslim, 1716.

Kadıda Bulunması Gereken Şartlar

Bir kadı (hakim)´da on beş şart aranır. Bu şartlar sırasıyla şunlardır:

1. Müslüman olmak.

2. Baliğ olmak.

3. Akıllı olmak.

4. Hür olmak.

5. Erkek olmak.

6. Adil olmak (adaletli olmak).

7. Kur´an-ı Kerim ve Hadis ilmini iyi bilmek.

8. İcma´ ilmini iyi bilmek.

9. Fıkhi konulardaki ihtilaf noktalarını iyi bilmek.

10. İçtihat yollarını iyi bilmek

11. Arapça lügatını iyi bilmek.

12. Allah kitabının tefsirini bilmek.

13. İşitir olmak (sağır olmamak).

14. Görür olmak (a´ma olmamak).

15. Okur-yazar olmak ve uyanık olmak (gafil olmamak).

Kadıda Bulunması Sünnet Olan Özellikler

Bir Kadı (hakim)´da aşağıdaki özelliklerin bulunması sünneltir:

1- Şehirin veya yerleşim yerinin ortasında veya herkese açık bir yerde bulunması.

2- Mahkeme kapısına bekçi bırakmaması.

3- Hüküm için camide yer almaması.

4- Davacı ile davalıyı aşağıdaki 3 şeyde eşit tutması.

a) Onlara yer ayırma durumunda.

b) Onlarla konuşmada

c) Onları dinlemede.

Kadı bu iki hasımdan hediye almamalıdır.

Kadılık (hakimlik) görevini yürüten kişinin şehrin ortasında halkın bildiği bir yerde ikamet etmelidir. Bu şekilde yerli ve yabancı halk rahatlıkla hakime müracaat edebilir.

Hakimin mahkeme kapısına bekçi veya insanları menedecek bir engel konulmamalıdır.

Hazreti peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur.

"Allah bir kimseyi müslümanların üzerine vali kılar vali de onların ihtiyaçları zaruretleri ve fakirliklerinin önüne perde çeker ise Allahu Teala kıyamet günü o valinin ihtiyacı, zarureti ve fakirliği önüne perde çeker." [1]

Ancak kapının önüne izdiham veya münafıklardan gelebilecek tehlikeler için bekçi konulabilir.

Kadı mescidde hüküm vermemelidir. Çünkü mescitler Allah evidir. Orda bağırıp çağırma olabilir. Ayrıca mescide ehil olmayan hayızlı kadınlar, deliler ve kafirlerin girmemesi için bu hüküm konulmuş olabilir.

Kadı hasımlar arasında eşit davranarak oturmalarında, onlara söz hakkı vermede ve onları dinlemede adaletli davranmalıdır.

Ümmü Seleme´den rivayeten peygamberimiz (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Kim halk arasında hüküm vermekle görevlendirilirse işaretiyle, mülahazasıyla ve oturmalarıyla onlara eşit davranmalıdır. Birine bağırmadığı şekilde diğerine bağırmasın," [2]

Kadı olayların ve anlaşmazlıkların halledelmesi için kendisine verilen hediyeleri kabul etmemelidir.

Ebu Humeyd es-saidi şöyle rivayet ediyor: Resulullah Abdullah bin Lutbiye el Ezdi isminde birini zekat toplama memuru olarak tayin etmişti. Bu memur işini bitirdiği zaman Resulullah´a geldi ve şöyle dedi:

-Ey Allanın resulü, şu zekat malıdır, bu da bana hediye edilmiştir.

Bunun üzerine Resullullah:

"Sen babanın ve ananın evinde otursaydın sana hediye verilir miydi verilmez miydi?" Daha sonra zevalden sonraki bir namazın ardından ayağa kalktı. Kelime-i şehadet getirdi Allah´ı layık olduğu vasıflarla sena etti, sonra

"Sözüm bundan sonra şudur" deyip şu hutbeyi irad etti:

"Bu memurun hali nedir. Ben onu bir işe memur tayin ettim, sonra bana gelip hesap verirken şu sizindir, bu da bana hediye edeldi.´ diyor. O babasının ve anasının evinde otursaydı ona hediye verilir miydi verilmez miydi. Muhammed?in nefsi elinde bulunan Allaha yemin ederim ki herhangi biriniz millet malından hainlik yapıp haksız bir şey alırsa muhakkak kıyamet gününde o çaldığı malı boynu üzerinde taşıyarak getirecektir. Öyle bir halde ki çaldığı şey bir deve ise deveyi iniltisi olduğu halde bunların her birini boynunda taşıyarak getirecektir. Ben emrolunduğum şeyi size tebliğ ettim." Hadisi rivayet eden Ebu Humeyd şöyle devam etti: "Bundan sonra Resulullah elini koltukaltı beyazlığı görünecek şekilde yukarı kaldırdı." [3]

Sevban şöyle rivayet eder: "Resulullah rüşvet verene de alana da aralarında elçilik yapana da lanet etmiştir." [4]

[1] Ebu Davud, 2948.

[2] Darekutni, 4/205.

[3] Buhari, 6260; Müslim, 1832.

[4] İmam Ahmed, 5/279.

Kadı´nın Hüküm Vermekten Sakınması Gereken Haller

Kadı (hakim) şu 10 durumda hüküm vermekten sakınır:

1. Hiddetlendiği zaman.

2. Karnı acıktığı zaman.

3. Susamış vaziyette olduğu zaman.

4. Cinsel arzusu arttığı zaman.

5. Mahzunlu ve sıkıntılı durumlarda.

6. Aşırı sevinme halinde.

7. Hastalık halinde.

8. Büyük veya küçük abdestte sıkıştığı durumlarda.

9. Uyuklama halinde.

10. Aşırı soğukluk veya aşırı sıcaklık hallerinde.

Hüküm (Karar Vermek)

Kadı yukarıdaki on durumda hüküm vermekten uzak durur. Ayrıca ahlakı çirkinleştiren ve düşünmeyi zedeleyen her durumda da hüküm vermek mekruhtur. Ama verilen hükümler yine de geçerlidir.

Hakim (Kadı)´in kendisi ortağı, ana baba ve dedeleri, çocuk ve torunların lehine hüküm vermesi caiz değildir, verdiği bu kararlarda geçersizdir, ancak bu hallerde aleyhte hüküm verirse geçerli ve caiz sayılır.

Hakimin kendi düşmanı aleyhine vereceği hüküm de caiz değildir, fakat düşmanın lehine olsa caizdir.

Hakimin vereceği hükümler haramı hellaştırmaz. Hakimin hükmü ancak yargı itibirayla geçerlidir bu nedenle vereceği hükümler ayet ve hadis ışığındadır.

Peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Ben ancak bir beşerim. Siz de davalarınızı bana getiriyorsunuz, olur ki biriniz delil getirmekte diğerinden daha da usta olabilir (davasını dahad...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın