Katip Çelebi

KATİP ÇELEBİ

Kâtib Çelebi, 1609 yılında İstanbulda doğdu. Asıl adı Mustafa olan Kâtib Çelebi, on dörtyaşına kadar özel eğitim gördükten sonra Anadolu Muhasebesi Kalemi'nde göreve başladı. IV. Murad döneminde Doğu'ya yapılan seferlere kâtib olarak katılmış, Bağdat, Halep, Hicaz ve Revan'da gördüklerini kaleme almıştır. 1635'te İstanbul'a döndüğünde dönemin ünlü bilginlerinin derslerine katılarak birçok bilim dalında ihtisas yapmıştır. Kâtip Çelebi, Arapça ve Farsça'nın yanı sıra Fransızca ve Latince de öğrenerek, batıdaki bilimsel gelişmeleri izlemiş ve pek çok çeviri yapmıştır. 1645'te kalemdeki görevinden ayrıldıktan üç yıl sonra "Takvimü't-Tevarih" isimli eserinin önemli görülmesi üzerine Şeyhülislâm Abdürrahim Efendi aracılığıyla kalemde ikinci halifeliğe getirildi. Kendini bütünüyle okuma ve yazmaya veren Kâtib Celebi, çevirileriyle birlikte yirmiden fazla eser yazmıştır. En önemli eserleri din, tarih, coğrafya ve bibliyografya alanındadır. Astronomiyle ilgili birçok eseri de dilimize çeviren Katip Çelebi, dünyanın yuvarlak olduğuna ilişkin teorik metinlere özel bir önem vermiştir. En önemli eseri ise, Uzakdoğu'dan Ortadoğu'ya kadar çok geniş bir coğrafyayı ele aldıgı "Cihannüma - Coğrafya" adlı kitabıdır.

Katib Çelebi, Batı'da da tanınan "Keşfü'z-Zünun" adlı eserinde on beş bine yakın kitap ve risaleyi yazarlarıyla birlikte isimlerini kayda geçirmiştir. Kâtib Çelebi, 24 Eylül 1657'de İstanbulda vefat etmiştir. "Vefatı senesinde kaleme aldığı "Mizan-ül Hak" adlı mühim, matbu risalesinin sonunda, tercüme-i halini yazarken, bu öğrenme hırsının kendisinde ne kuvvetli olduğunu ve bu yolda uykusuz geçen gecelerini samimiyetle tasvir etmiştir.

Haftada bir iki gün resmi vazifesine gitmek suretiyle maişetini temin ediyor, kalan zamanlarını okumakla ve yazmakla geçiriyordu. Fikri kabiliyeti ve ilmi seviyesi muasırlarıyla (çağdaşlarıyla) mukayese edilemeyecek kadar yüksek olduğu için, birçok aleyhtarlar kazanmış, zamanında kâfi derecede takdir edilememiştir. Onun kudret ve ihatasını (kapasitesini) ilk defa idrak edenler Avrupalı alimler oldu... Katip Çelebi, yalnız büyük bir âlim, bir mütebahhir değil (ilmi deniz gibi derin) , zamanının idrak edemeyeceği kadar yüksek mütefekkir (düşünür) ve bir müceddittir (yenileyici). Bu büyük alim ve cesur mütefekkir, aynı zamanda tam bir vatanperverdi. İlim ile hayat
arasındaki sıkı rabıtayı (ilişkiyi) daha o zaman idrak etmişti.

Bugün Vefa mahallesinde Zeyrek'e inen caddenin solunda, kendi adını taşına yazmış mektep arasında kimsesiz, unutulmuş bir halde yatan Kâtib Çelebi işte böyle bir adamdı. Ondan sonra, o kudret ve ihatada (kapasitede) âlimler yetiştirebilseydik, bugünkü Türkiye manen, şimdiki seviyesinden çok yüksek bir seviyede bulunurdu."

İlginç Tespitler
Katip Çelebi'nin "Düsturü'l-Amel li Islahi'l-Halel" isimli eserinden sadeleştirilmiş bir bölüm:
"Geçmişte rüşvet almak töhmetiyle niceleri azledilmiş (görevden uzaklaştırılmış) ve hor-hakir kılınmış, belki nice devlet erkânı (ileri gelenleri) katl olunmuş iken, bugün akla ve dine uygun olmayan bu zararlı ve kötü gidişin sonu, işleri döndürmeye gücü yetmeyen bu devlet ve hazineyle nasıl olacaktır?. Bu sebeple, geçmiş sultanlar halkı zalimlerden korumaya, onlara adalet gösterip, gönüllerini almaya pek dikkat ederlerdi. Adaletten sapmaz, zalime yüz vermezlerdi. Köylerin harap olmasına rıza göstermezlerdi. Merhum Sultan Süleyman Han, devletin başkenti İstanbul'un imarı (yapımı) için bile, halkın ekip biçmekten geri kalıp şehre gelmesini reva görmemiş,
Belgrat Kalesi'ni fethettiğinde, o diyarın küffarını (bölgenin kâfirlerini) sürüp Yedikule semtlerinde iskân eylemişti.

Bu pis iş (rüşvet), küffar hükümdarları arasında bile yasaktır ve ayıptır. Zira hakkı ortadan kaldırıp, hak olmayanın meydan almasına sebep olduğundan, adalete ve akıl ölçüsüne aykırıdır. Dinen Haram olduğunun sabit olduğunda şüphe yok iken ve isim değiştirerek eskiden gizli alınırken, "bunun hazineye faydası vardır" deyip, pis işlerini açıkça yapmaya başladılar. Şüphesiz Hakk razı gelmeyip, hazineden bereketi götürdü. Ve askerin yüreğine korku koyup, geçmişte küffar Müslümanlardan korkarken, şimdi iş tersine döndü"...."
Eserleri:
1-Tuhfetü'l-Kibar fi Esfari'l-Bihar, , 1729; (yeni harflerle, 1973);
2-Cihannüma, 1732;
3-Takvimü't-Teravih, 1733;
4-Düsturü'l-Amelli-İslahi'l-Halel, 1863, (yeni harflerle, 1982);
5-Mizanü'l-Hakk fi İhtiyari'l-Ahakk, 1864, (yeni harflerle, 1972);
6-Türkçe Fezleke, 2 cilt, 1869-1870;
7-Keşfü'z-Zünun an Esamii'l-Kütübi ve'l-Fünun, Ş. Yaltkaya ve R. Bilge (yay.), 2 cilt, 1941-1943;
8-İlhamü'l-Mukaddes fi Feyzi'l-Akdas, M. Hamidullah (yay.),

(Hadre B. Yılmaz )
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın