Kuranda eğitim yöntemleri 2

Kuranda eğitim yöntemleri 2

G- Cezalandırma

İradeye direkt tesiri olan eğitim yollarından biri de cezalandırmadır. Ailede otorite, okulda disiplinin sağlanabilmesi için her halükarda ebeveyn ve hocanın çocuk karşısında bazı yetkileri olmalıdır. İşte bu yetkilerin kullanılması, ceza kavramını ortaya çıkartır. [85]

Cezanın kaynağı insandaki korku psikolojisidir. Masalların ve efsanelerin dışında, korku insandan hiç ayrılmayan, kaçınılmaz ve temel bir duygudur. İnsanın hayatını ve varlığını sürdürebilmesinin de şartı olmaktadır. Tehlike karşısında enerjiyi arttırdığı kişiyi uyanık tuttuğu da bilinen bir gerçektir.[86] Ceza ve cezalandırma işte bu duygunun üstüne oturtulmaktadır.

Korku duygusunu kamçılamayan, ondan faydalanan bir cezalandırma yararlı olabilmektedir. Aşırı korkuya sebep olan cezalandırma, gayesini aşmakta ve zararlı olmaktadır. Çünkü onda hayat baskılarına karşı direnme gücünü yok etmekte, çocuğun hayatında bir yalnızlık alanı meydana getirmektedir. Bunun için cezada ölçü şarttır.

Cezanın eğitimde önemli bir yeri vardır. [87] Bu yerin müsbet veya menfî olduğu yolunda çeşitli görüşler ileri sürülmüş, münakaşalar yapılmış, halen de kesin bir sonuca ulaşılamamıştır. Modern pedagojide her ne kadar cezanın, özellikle dayağın eğitim değeri olmadığı yolunda çok kuvvetli cereyanlar mevcutsa da bunun yanı sıra cezayı savunanlara da rastlanır. [88]

Cezaya karşı çıkanlar ceza ile yönetilen disiplin şekillerinin genellikle çocukta kızgınlık, nefret, intikam, karşı koyma, suçluluk, güvensizlik, kendine acıma, kaçış, aşırı itaat gibi olumsuz duygulara sebep olduğunu ileriye sürerler. Hatta "çocuk yaptığına pişman olacağına ve suçunu telafi etmesini öğreneceğine intikam hayallerine yönelir" derler. Bu durumda çocuk için artık işlenen suç ve onun getirdiği sonuçlar değil, cezanın ortaya çıkardığı duygular öne geçer ve ceza daha başka suçların oluşturucu mekanizması olur. Cezalandırırken bu duruma meydan verildiği bilinmelidir.[89] En iyisi cezalandırılacak davranış ortaya çıkmadan çocuğun iç kontrollü disiplini (öz denetim) oluşturmasıdır. Usta çırak ilişkisi içinde oluşan bu mekanizma ilk aşamada kural ve beklentileri çocuğa açıklamakla, ikinci aşamada ise onu desteklemekle gerçekleşir. [90]

Ceza, eğitimde çocuğu disipline etmenin bir yolu olarak düşünülür. Disiplin ise çocuğun yetiştirilmesi anlamına kullanılır. Yetiştirmek, amacı göz önüne alınarak şöyle tanımlanabilir. Yetiştirmek çocukta kendi kendini yönetmesini bilen, kendi seçimini yapabilen davranışlarını ayarlayabilen ve özgürlüğünü sorumluluk bilinci ile sürdürebilen bir kişilik oluşturmaktır. Böyle bir amaç ise davranış yerleştirme çalışması ile gerçekleşir. Davranış yerleştirme ise şu şartlarda oluşur.

1- Çocuk öğrenmeye uygun şartların içinde olmalıdır.

2- Kabiliyetli olmalıdır.

3- Ceza ve dayak son çaredir. Kötü ve zararlı davranışların önlenmesinde başvurulmalıdır.

4- Ceza vermeden davranış nedenini ortadan kaldırmak gerekir.

5- Engellemek istediğimiz davranışları ile hiç ilgilenmemek en iyi yoldur.

6- Yapmasını istediğimiz hususlarda teşvik edici unsurlara başvurulmalıdır.

7- Her iyi davranışın takdir edilmesi ve övülmesi gerekir. Övmek için amaca ulaşana kadar beklememek lazımdır.

8- Davranış ilerledikçe teşvik azaltılabilir.

9- Öğrenilecek konunun ilk basamakları daima kolay olmalıdır.

Çocuğu disiplin altına almak içinde şu sıra takib edilebilir:

1- Önce çevre kontrolü yapılmalıdır.

2- Teke-tek ilişkiler kurulmalıdır.

3- Çevresini tanıması ve kendi kendini yönetmesi için ona imkan tanınmalıdır.

4- Duygularına farklı, davranışlarına farklı tutum izlenmelidir.

5- Bilinçsiz taklid muhakkak sağlanmalıdır.

6- Duygusal yakınlık gösterilmeli ve çocuk desteklenmelidir.

7- Öğrenme, olayların tabii sonuçlarına bırakılmalıdır.

8- Cezalandırma önem verdiği bir şeyden yoksun bırakarak gerçekleştirilebilir. (Hayatî durumlar hariç)

9- Çevreden tecrit edilebilir.

10- Dövülebilir.

Yoksun bırakma cezasında sürenin etkileyici oluşuna ve gaddarlık ve aşırılık olarak yorumlanacak kadar hayati derecede önem verdiği hususları kapsamamasına dikkat edilmeli, ayrıca verilecek cezanın işlenen suç ile bağıntılı olması göz önüne alınmalıdır. Tutarlılık göstermek ve suç ile ceza arasında zaman aşımı meydana getirmemek diğer dikkat edilecek hususlardandır.[91]

Ceza konusunda en iyi yol, çocuğu ceza alacak hale düşmeden, önceden tedbir alarak onun bu tür davranışlarına engel olmaktır. Tabii böyle bir durum oluşturmanın imkansız denecek kadar zor olduğunu da hemen belirtmek gerekir..

Kur'an'da çocuklara verilecek ceza ile ilgili bir ayete rastlanmaz. Ancak bu konuda genel prensipler vaz' edilmiş, böylece cezaya eğitsel bir kavram olarak yer verilmiştir. Kur'an'da cezalandırma manasına ceza kelimesi 22 yerde geçmekte, bu kelimelerden türeyen aynı anlamdaki kelimeler 30 yerde, ıkab kelimesi ise 20 yerde geçmektedir. Böylece toplam 72 yerde cezalandırmadan bahsedilmektedir. Mükafata göre cezanın daha az geçmesi Kur'an'ın temel metodunun mükafat olduğu, cezanın ise ancak son çare olarak ortaya sürüldüğü yolunda bir kanaat uyandırmaktadır. [92]

Öyle ise cezalandırma yöntemine geçmeden onun yerine kullanılabilecek yöntemlerin denenmesi, Kur'an mantığına da uygundur. Ceza, iyi bir alışkanlığı kazandırmadan çok, genellikle kötü davranışları engellemek için kullanılır. Kötü bir davranışı engellemek için cezaya başvurmadan alınabilecek bazı tedbirler vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

1) Davranışı yapmadan önce,

a) Davranışı önleyici açıklamalar yapmak

b) Çocuğun içinde bulunduğu fizik çevrede değişiklikler yapmak

c) Davranışı terketmede örnek olmak

d) İyi alışkanlıkları geliştirmesine yardımcı olmak

2) Davranış sırasında,

a) Olumsuz davranışın nedenlerini bulmak

b) Olumsuz davranışa nötr veya olumlu alternatifler sunmak

c) Olumsuz davranışa (duygusal ortamı bozduğu yolunda) tepkiyi söz ile belirtmek

3) Davranıştan sonra,

a) Olumsuz davranışın sonuçlarını göstererek pişmanlık duymasını sağlamak

b) Olumsuz davranışın sonuçlarını ona yaşatmak[93]

Kur'an'a göre cezalandırma fiili için, aşağıdaki bağlantının tamamlanması şarttır. [94]

Bilgi + Sorumluluk ------- Ceza

Bu bağlantıya göre bilgi verdiğimiz hususlarda, kişiyi sorumlu tutabiliriz. Bilgi verdikten sonra sorumluluğunu yerine getirmeyene ceza verebiliriz. Bu konuda Kur'an'da birçok ayet mevcuttur. Ayrıca, kıssalarda da bu hususa temas edilmektedir. [95] Şimdi bu ayetlerden birinin üzerinde duralım:

"Allah (c.c.), bir kavme hidayet ettikten sonra, sakınacakları şeyleri apaçık bildirinceye kadar onlar(ın) sapıklığına (hükm) edecek değildir. Şüphesiz ki Allah (c.c.) herşeyi hakkıyla bilendir." [96]

Ayetin sorumluluk hakkında ortaya koyduğu kesin çizgiler şunlardır:

1) Sorumluluğun meydana gelmesi için o konuda geniş açıklamaların yapılmış olması ve kişinin o mevzuu etraflıca öğrenmiş olması gerekir.

2) Bilgiden önce yapılmış, yanlış hareketlerden dolayı insan sorumlu tutulamaz.[97] Bu hususta "düşünsün ve bulsun" gibi hükümler ileriye sürülemez. Çünkü insan aklıyla yalnız Allah'ın (c.c.) varlığını ve birliğini bulmakla yükümlüdür. Bunun dışında hangi konuda olursa olsun kendisine bilgi verilmeden sorumlu tutulamaz.[98]

Öyle ise ceza, ancak, hata olduğu bilinerek şuurlu olarak yapılan hareketlere verilebilir. Özellikle çocuğun şuursuzca yaptığı hareketler cezalandırılmaz. Ayrıca ceza verirken çocuğa, bu cezaya niçin maruz kaldığı da anlatılmalıdır. Böylece çocuk cezayı hakettiğine ikna edilmelidir. Çünkü, otoriteye ve itaate kalben değer vermeyen çocukta pasif direnme meydana gelir.[99] Kayıtsızlık, yalancılık ve umursamazlık huylarını kazanır. Giderek cezaya alışkanlık kesbeder. Böylece cezanın iradeye olan direkt tesiri yok olur. Bunun sonucu iyi ve etkili bir eğitim aracı, olumsuz davranışların ortaya çıkmasının sebebi olur.

Ayrıca ceza verirken çocuğun yaşı, bedenî ve psikolojik durumu, cezanın şekli, miktarı ve özellikle gayesini dikkate almak gerekir.[100] Kızgınlığı gidermek ve öfkeyi yatıştırmak için ceza verilmez. Cezanın gayesi eğitmektir. Bu iki husus, malesef bir çok ana baba ve eğitici tarafından karıştırılmaktadır.

Cezanın ölçüsü de Kur'an'da şu şekilde konmaktadır,

"Eğer ceza vermek isterseniz, size yapılanın aynı ile mukabele edin," [101]

Verilecek cezanın ölçüsü işlenen suçla orantılı olmalı, kesinlikle suçun boyutlarını aşmamalıdır. Çünkü ceza konusunda adalet, onun ancak suçun misli olması, bu sınıra tecavüz edilmemesi ile elde edilir. Eğer suçun üzerine çıkarsa, fazla kısım zulümdür. Zulüm ise haramdır.[102] Ve yasaktır. Böyle bir tutumun eğitim değeri de yoktur.

Ayet ayrıca verilecek ceza ile yapılan suç arasındaki bağıntının kurulması kuralına[103] da dikkat çekmektedir. Çocuk, olumsuz davranışın sonuçlarını yaşayacak şekilde cezalandırılmalıdır. [104]

Ayette zikri geçen cezanın, suçun misli (aynı) olması kavramı, bazı eğitimcilerin ileri sürdüğü (tabiî ceza) kavramına da yakın bir sistemdir.[105] Bu sistemde insaf, edep ve güzellik gibi iyi huylar şefkat, merhamet gibi i...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın