Kuranda eğitim ilkeleri

KURAN’DA EĞİTİM İLKELERİ

Eğitim İlkeleri

Yeni yetişen nesilleri hayata hazırlamak ve onlara iyi bir eğitim vermek konusunda ana babayı sorumlu tutan ve bugünkü cemiyetin tutum ve davranışları sonucu geleceğin cemiyetine şekil vereceğini belirten[1] Allah Teâlâ, bu zor ve çetin görevin nasıl yapılacağı konusunda insanı yalnız bırakmamış, ona bazı ilkeler, metod ve yollar göstermiş, ışık tutmuştur. Böylece bu güç işte, insanı karanlıklardan kurtarmış, vahyin ışığı ile yollarını aydınlatmıştır.

Duygu ve düşünceleri, psikolojik yapısı, zayıf ve güçlü yönleri ile çok karmaşık bir yapı arzeden insanın bu özelliklerini en iyi bilen şüphesiz ki Yüce Allah'tır. İşte böyle bir varlığı, gene çok karmaşık usuller sistemi olarak bilinen cemiyet hayatına intibak ettirmek (toplumsama) hadisesi de, şüphesiz çok karmaşık bir iştir. Bundan dolayı, yollarını vahyin aydınlığında aramayanlar, bu konuda bir fikir birliği gösterememiş, fasit bir dairede dönüp durmuşlardır.

İnsanlığın bu karmaşık proplemini çözmek için Kur'an-ı Kerim, insanların psikolojik yapısına uygun bazı genel prensipler koymuş ve bunları belli yöntemlerle uygulamalarını istemiştir. Kur'an'ın insanın her dönemdeki eğitimi ve her yaştaki durumu için ortaya koyduğu genel ilkeler şunlardır:

A. Sevgi ve şefkat

B. Kolaylık

C. Fıtrata uygunluk

D. Hoşgörü ve yumuşak tutum

E. Tedricilik[2]

A- Sevgi ve Şefkat

Kur'an’ın insanı eğitme konusundaki genel prensipleri incelendiğinde, bunların sevgi ve şefkat duygularının hakim olduğu bir çerçeveye oturtulduğu görülür.

Sevgi İslamın temel bir ilkesidir. Bu konuda sınır tanımaz ifadelerle sevgi duygusu Kur'an'da yüceltilmiştir. Mesela sevgi, Kur'an'ın ifadesiyle sadece kişinin hoşuna giden bir objeye yöneltilerek sınırlandırılmamalıdır. Kişinin zevklerine hitap eden, kendisine hoş gelen kişileri sevmesi aslında, başkasını sevmesinden çok kendisini sevmesidir. Halbuki Kur'an'ın bu konudaki ölçüsü, insanın kendisini sevmeyeni sevmesidir.

"İşte siz öyle kimselersiniz ki onlar sizi sevmedikleri halde siz onları seversiniz."[3]

Sevginin bu şekilde tasvir ve tavsiye edilmesi, onun zirvesinin idealize edilerek ortaya konması, gerek dini tebliğde, gerekse insanı eğitmede çok temel bir ilke olduğunu çağrıştırmaktadır. Bundan dolayı eğitimin her alanında sevgi ve sevgi ortamı bir ilke olarak düşünülmelidir.

Sevgi, ilkesi çocuk eğitimi konusunun temel ilkesidir. Özellikle aile içindeki eğitimle ilgili yöntemler, hep çocuğun dünya hayatının en büyük nimetlerinden olduğu noktası vurgulanarak vaz'edilmiştir. Bu en büyük nimete, onun tabiatına uygun olarak yoğun sevgi ve şefkat tezahürleri ile yaklaşmak, eğitimde en verimli metoddur. Rahmeti gazabını kat kat geçen Alemlerin Rabbı'nın, Aleme rahmet olarak gönderdiği Peygamberine inzal ettiği dinin terbiye prensiplerini, sevgi, şefkat ve müjde üzerine bina etmesi son derece tabiidir. Bundan dolayı diyebiliriz ki çocuk eğitiminde başarının temeli, sevgi ve şefkattir.

Sevgi, psikolojide, kişinin başkasının iyiliğini yüce bir değer olarak görmesi, hatta kendi iyiliğinden öne alması sonucunu veren bir duygu olarak tanımlanır. Çok kere yumuşak olarak yaşanır. Bazan oldukça sert tezahürleri de ortaya çıkabilir. [4]

Sevgi ile ilgi, uygun beslenme ile tamamlandığında çocukta zekanın gelişmesini kolaylaştırdığı bilinmektedir. Pedagoglar, ilk yaşantının zihinsel gelişmede çok önemli olduğu konusunda hem fikirdirler.[5]

Çağdaş eğitim anlayışının temelinde şu etkenler yatar:

a) Çocuğa ve onun geleceğine ilişkin ilgi ve sorumluluk bilinci

b) Çocuğu tanımak, anlamak, gelişim özelliklerini bilmek

c) Uyarıcı zenginliği ve tutarlılığı olan bir çevre oluşturmak

d) Çocuğa birey olarak saygı duymak

Bu etkenlerden ilgi, sorumluluk, tanıma ve saygı sevginin etkin özellikleri olarak bilinir (From 1977). Bu etkenlerle sevgi, karşılıklı etkileşim içindedir. Bu öğeleri içermeyen sevgi, faydalı olmaktan çok, engelleyici aşırı düşkünlük olmaktan öte bir anlam ifade etmez. Sevgi olmadan da bu dört konu da yapılan etkinlikler başarı ile sonuçlanmaz. Eğitim, çocuğa etkin bir sevgi ile yaklaşmayı ve onu uyarıcı zenginliği ve tutarlılığı olan bir çevrede yetiştirmeyi öngörür. [6]

Çocuğun sağlıklı bir gelişimi için sevgi şarttır. Sevgi ile çocuğu yetiştirme arasında şöyle bir fikirler dizisi kurulmaktadır.

1- Sağlıklı bir gelişim için çocuk sevgiye ihtiyaç duyar.

2- Bu sevgi, öncelikle ve özellikle ana-babadan, yoksa sütanneden gelmelidir.

3- Çok annelilik, sevgi bağlılığını sulandırır. Çocuğu geriletir.

4- Sevgi, duygusal gelişimin yanında bedensel ve zihinsel gelişim, olgunlaşma ve sağlık için de şarttır.

5- Çocuğu anadan ayırmamak şarttır. Aksine tutumlar çocuğun sağlığının bozulmasına, canlılık ve atılganlığının tükenmesine, duygusal açlıklara, beslenme bozukluklarına, hatta ölümlere yol açar. [7]

Çocuğu sevmek insani duyguların bir gereği olduğu gibi aynı zamanda bir bilgi konusudur. Onun ihtiyaçlarını, istidatlarını ve dileklerini devamlı incelemek, ihtiyaçlarını giderebileceği, istidatlarını geliştirebileceği, dileklerini gerçekleştirebileceği ortamı hazırlamak, ruhundaki bütün iyi temayülleri harekete geçirmek ve dolayısıyla ona hakkı olan mutluluğu temin etmek bu bilginin alt başlıklarıdır. [8]

"Şefkat duygusu ise, çevresindeki insanlara hoş olmayan bir olay isabet ettiği zaman bundan müteessir olup, onların elemleri ile elemlenmek ve o olayın etkisini gidermek için onlara yardımcı olmaktır.[9] Çocuğa şefkat, onun başına hoş olmayan bir durumun gelmesini önlemeye çalışmak, böyle bir durumla karşılaştığı zaman ise, bertaraf edebilmesi için ona yardım etmektir. "Evladın yakınlarının ve komşularının terbiyeli yetişmesini arzu edip onları helake sürükleyecek çirkin davranışlardan kötü amellerden koruma isteği de, şefkat faziletinden doğan bir nevidir. " [10]

Aile içi ilişkilerde ana-baba ve çocukların birbirlerine karşı hissettikleri sevgi, kişinin kendi iradesine bağlı olmayan bir fıtrîlik arzeder. Yani bir anne, bir baba çocuğunu herhangi bir menfaat düşünmeden veya belli bir sonucu temin etme çabasına düşmeden severler. Bu tip duygu ilahi ve tabii olarak oluşur. Fakat annelik yeteneğinin tümü, içgüdüsel bir yetenek değildir. Bunun bir kısmı da sonradan kazanılmaktadır. Kendisi çocukluğunda sevgi görmemiş bir anne çocuğuna sevgi göstermekte güçlük çekmektedir. Sevgi ile büyümüş bir anne ise, çocuğuna sevgiyi[11] doğal olarak göstermektedir. Ayrıca anne olacak genç kadının belirli bir ruhsal olgunluğa ulaşmış olması da gerekmektedir. Bütün bu unsurlar annelik yeteneğini oluşturur ve geliştirir. [12] İşte anne ve baba bu kuvvetten yararlanarak çocuğun eğitimini gerçekleştirmelidirler.

Çocuğa gösterilecek sevginin eğitim değeri, niceliğinden çok niteliğine göre azalır veya çoğalır. Önemli olan niteliktir. [13] Nitelikli bir sevginin taşıması gereken özellikler şöyle sıralanmaktadır:

a) Sevgi sürekli olmalıdır.

b) Sevgi kaynağı olan anne figürü bir, en fazla iki kişi olmalıdır.

c) Sevgide miktar değil, tutumun kalitesi önemlidir. Kaliteyi ise şu unsurlar belirler:

1- Sevgi gerektiği kadar olmalı

2- İhtiyaç duyulduğunda ortaya konmalı

3- Bağımsızlık çabalarını engellemeyecek bir biçimde olmalıdır.[14]

Fıtri sevginin dışında, toplum hayatının yapısında tabii olarak bulunan bazı oluşumlar da sevgi duygusunun gelişmesine kaynaklık ederler. Farabi bunları şu üç ana başlık altında toplar.

1- Fikir ve davranış faziletlerinin müşterekliğinden doğan sevgi. (Buna fertlerin birbirlerine uyum göstermesinden doğan sevgi de diyebiliriz.)

Ana ve baba çocuklarına karşı duydukları fıtrî sevgiye, uyumdan kaynaklanan sevgiyi de ilave etme çabası içinde bulunmalıdırlar. Bu sonucun temini için çocuk da ana-babanın davranışlarına ve fikirlerine uyum göstermelidir. Bundan dolayı ana ve baba yapılması çok güç olan davranışları çocuktan beklememeli, böylece, uyumsuzluk ortamının oluşmasına meydan vermemelidirler.

Uyumsuzluk veya uyum noksanlığı, fıtrî sevgiyi de zedeleyebilir. Ana-baba ile çocuk arasında, fıtrî sevginin karakterine aykırı bazı istenmedik olayların vukua gelmesinin temelinde bu zedelenme yatmaktadır.

2- Birbirlerinin güç ve kuvvetinden istifade ettiklerinden menfaatten kaynaklanan sevgi.

3- Fazilet ve menfaatte birleşince kişiler arasında otomatik olarak oluşan haz duygusundan kaynaklanan sevgi. [15] Sevgi konusu çocuk eğitiminde sadece çocukla ana-babanın ilişkilerinde ele alınmaz. Bunun yanında ana ile baba arasındaki ilişkilerin de bu duygularla kurulmuş olması, çocuğun eğitimi için son derece önemlidir. Çocuk bir sevgi ortamında büyümelidir. Aralarında sevginin olmadığı, münaferet (karşılıklı nefret etme) duygularının olduğu ortamlar çocuğun eğitimi açısından da son derece sağlıksızdır. Bunun için Kur'an, ana-baba arasındaki ilişkilerin temelini sevgiye ve rahmete dayandırır.

"Kaynaşmanız için size, kendi (cinsi)nizden eşler yaratıp aranızda sevgi ve rahmet peyda etmesi de onun varlığının delillerindendir. Doğrusu bunda iyi düşünen bir kavim için ibretler vardır." [16]

Kur'an, bir annenin çocuğuna ne derece yoğun bir sevgi duygusu ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın